- Мая палавiна захварэла, - сказаў ён найгоршае, што мог сказаць iм, пасвараным.
- У такое надвор'е - ня дзiва! Распранайцеся, калi ласка. - Сьцяпан падыйшоў да яго прывiтацца. Ад госьця тхнула прохаладзьдзю.
- Дзякую, - на iм было футра са штучных каракулаў. Як бы жаночае яно. Марозiк бярэцца. На здароўе. У вадлiгу, ведаеце, дрэннае самаадчуваньне.
- Просiм у наш салён, - сказаў Сьцяпан, намагаючыся на сымпатычную iронiю. - Просiм, просiм...
- Мы яшчэ не знаёмыя, праўда? - старшыня мiтусiўся перад Сьцяпанам, паглядаючы на Кiру, якая ў расчыненай кухнi валаводзiлася зь печанiнаю. Яна пужлiва зiрнула на мужчыну й хуценька выцiрала хвартушком рукi.
- Прабачце. Ад радасьцi я забыўся, - пачырванеў Сьцяпан. - Мая жонка, - ён мякка дакрануўся да госьцевага пляча. Той здагадна паддаўся штуршку, ступiў да Кiры.
Ого, пацягнуў ён носам, даўно, э, не даводзiлася ўсьведамляць сабе, што чалавек жыве раз i толькi раз. Нiхто ня верыць мне, што (ён пацалаваў Кiру ў руку) мужчыну нямаш больш цёплага краявiду ў сьвеце, як той, на якiм бачыць ён маладую жонку - можа быць i не свая! - падпаясаную беленькiм, такiм бялюсенькiм хвартушком. Паверце, я не махлюю. Усё, што здарыцца ў вашым доме пасьля гэтай хвiлiны, ужо будзе рытуалам i прозай...
"Ну й пляце?!" - злаваўся на яго Сумленевiч.
Кiра спраўна ўвiхалася над застольлем. Яна, без першапачатковай сарамлiвасьцi, ахвотна дапусьцiла старшыню да таго, каб ён нарэзаў хлеба; Сьцяпан адчыняў вэкi з агуркамi. Якая камiчная дзелавiтасьць?! Несур'ёзьнiца! Пасядаюць яны за стол, нап'юцца за iм, нагавораць сабе, насыплюць словаў, у нiчым не прыдатных, быццам мякiны, што вытрасаюць зь мяшка на белы сьнег, для прынады курапатак. Потым, заўтра й пасьлязаўтра, яны будуць мляўка ўсьмiхацца адзiн аднаму, усё роўна што выйшаўшы з фiнскай лазьнi; упрэлыя, распоўзлыя. Нiбы хтосьцi зь iх i мае справу да кагосьцi, але хто i да каго? Справу, пра якую нялёгка сказаць, цi яна, наогул, патрэбная...
Пiлi каньяк; грузiнскi зь пяцьцю зорачкамi. Кiра, бестактоўна, паставiла на стол няшчасную качку; яе, усё-такi, зьелi. Пасмакаваў госьцю бiгас, бязьлiтасна наперчаны. Закуска больш падыходзiла пад вострую гарэлку, жытнёўку. Старшыня меў апэтыт i неўгамонна хвалiў кожную страву. Ён адвёў у бок руку, мабыць, каб, залётна, ушчыпнуць Кiру за кульшу. (Сьцяпану так здалося?) Гасьцiна адбывалася ў напружанасьцi; анэкдоцiлi, але бяз той хаатычнасьцi, калi людзi зыходзяцца дзеля пустой забавы.
Уся таптанiна, стараньне аб добрыя адносiны са старшынёю, дбайнасьць аб апiнiю й гэтак далей - зьявiлiся ў апошнiя часы... Кiра мела рацыю, разглядаючы актыўнасьць Сьцяпана як звычную хiлую барацьбу за ўласныя iнтарэсы. У яго не было высокапастаўленых сяброў; Сьцяпанавы аднаклясьнiкi не дабiлiся чаго-кольвек значнага, мурашылiся яны ў тлумных фiрмах, на безнадзейна нiзавых пасадах. Такою, вось, атрымалася кляса, пасьляваенная, у якой вучылiся мужчыны, дэмабiлiзаваныя з армii, нярэдка расьпiтыя, зь iнстынктамi банды. Калi Сьцяпан прывёў Кiру на выпускны баль, у зорны чэрвеньскi вечар, яна, ужо дзесяцiклясьнiца, са страхам слухала жартаў гэтых вучняў з густымi вусамi на абветраных тварах, пасечаных старэцкiмi маршчынамi; яны паглядалi на яе адкрыта, шапталiся памiж сабою, адклiквалi Сьцяпана; каля iх круцiлiся ўгадаваныя дзяўчаты, яскравыя, пра якiх хлопцы кажуць з двухзначнай iнтанацыяй голасу: "Такую ты нiчым не спалохаеш". Тыя маляванкi выбягалi кудысьцi, дзе знаходзiлася люстра. Кiры хацелася паглядзець сваю прычоску, але яна не адважылася адыйсьцiся: самавiтыя дзеўкi маглi-б - крычы, не крычы! - выдаць яе на паганьбаваньне, пагасiўшы сьвятло, у туалеце... Што iм? Сьмех ды столькi! Шмат танцавалi, усе, пiлi непрыстойна, па-змоўнiцку, сьпяшаючыся выпiць i дакупiць у Кульгавай Зоськi. Сьцяпан, ад непрызвычаенасьцi да гарэлкi, званiтаваўся ў расчыненае акно, пад воўчы рогат, якога нiколi не забылася... Сьцяпана завялi ў настаўнiцкi пакой i ўкладавiлi там на лаве. Кiра, седзячы каля яго, дранцьвела ад думкi, што ён, вось, возьме ды памрэ! Сьцяпану вярталася прытомнасьць, i ён шаптаў, пабялелы: "Хвароба на гэту гарэлку". Яна гладзiла яго па руцэ, быццам цяжкахворага, i перамагала жаданьне ўцячы адсюль, выбаяцца ў закуцьцi, паплакаць у вахвоту. Нехта высадзiў галаву спамiж дзьвярэй, пра штосьцi запытаў, не расшчамiўшы конскiх зубоў, усьмiхнуўся шчакою да Кiры, як бы сказаў: "Цяпер ты ня выкруцiсься з нашых рук!"
Перапалох, дзiкi перапалох! Ад такога перапалоху нават i сьлязiнка ў воку не пакажацца. Сьцяпан паволi прыходзiў у сябе, i гэта нешта гарантавала ёй. Яна падыйшла да тэлефону: куды званiць? У мiлiцыю? Выгаварыць усё й чакаць? Яна ня ўмела набраць нумар, бачыла, як рабiлi гэта iншыя, але сама нi разу не званiла; у бацькоў не было тэлефону. У сябровак... Невыносна скрыпела падлога. Кiра зноў села ля Сьцяпана i ўся сьцiснулася, так моцна, што нiякая сiла не разагнула-б яе, не расхiлiла-б ёй ног, рук не раскрыжавала-б. Ведала, што няма выйсьця; на летнiм сэаньсе, шанцовым, на якiм яна апынулася як дарослая, у паўпустым кiнатэатры, глядзела сцэну, сытуацыю, iснаваньня якой толькi здагадвалася паводле мармытлiвых чутак: зацюканая дзяўчына й трох хлопцаў, от, Кiрачка й зграя тыпаў з зубялямi, п'яных... Ён, Сьцяпанка, любiць мяне, i калi даведаецца пра маё няшчасьце, гатовы пайсьцi на самае вялiкае глупства павесiцца або падрэзаць сабе жылы! Яна памятае, што менавiта тузала яго тады за руку, баязьлiвая, каб ён урэшце падняўся з лавы, сеў. Iх, паганцаў, можа ўдасца ўпрасiць, вымалiць тую адцяжку, якая абазначала-б цьвёрдае абяцаньне прыйсьцi па добрай волi ў дамоўленую кватэру, потым, i адпакутваць - у таямнiцы й не на людзкiх вачох. Яна думала, угледжваючыся ў зьнерухомелыя да ўскраю бяспамяцi зрэнкi Сьцяпанавых вачэй, i праклiнала разбойнiцкi баль. Не вiнавацiла яго ў даверлiвасьцi да людзей... Тая ноч закончылася камiчна звычайна: зьявiлiся трох - адзiн зь iх дакладна выгалены - i, катэгарычна раскалацiўшы Сьцяпана, пацягнулi яго й Кiру танцаваць ды пiць да белага дня.
"Божа, як зь iм будзе мне жыць?!" Ён, згодлiвы, не супрацьставiцца нiкому. Не жыцьцё, але вечная цяганiна будзе, пастаяннае адцягваньне - ад кагосьцi або ад чагосьцi. Жадалася ёй, каб Сьцяпан быў бойкiм хлопцам.
Сьцяпан Сумленевiч цяпер клапоцiцца пра суадносiны з начальствам, каб... дабром перамагаць зло. Гэтыя яго словы выклiкалi ў Кiры iстэрычны сьмех. Яна, пазьбягаючы iронii, змахлявала яму, ужо пацiху абражанаму яе рагатаньнем, што ёй нечакана ўспомнiлася даўняя сяброўка ды яе дзiвацкiя ўчынкi. Ведаеш, Сьцяпанка, дачка нашай суседкi, калi я была яшчэ паненкай, заскочыла да нас, да мяне, з патаемнай просьбай пазычыць ёй малiновую сукню, у якой, яна бачыла, хадзiла мая мацi пры сьвяце, стройная кабета, i таму надумала, што ў гэтай сукнi будзе надта дарэчы выбрацца на сустрэчу зь лётчыкам, брунэтам у сiнiм мундзiры, абвешаным срабрыстымi пазнакамi, што жадаў ажанiцца мiж iншым па прычыне асобных патрабаваньняў ягонай службы, ад нядаўна сакрэтнай - толькi цi старая захоча рызыкаваць сукняй...
Сьцяпан паўтараўся.
Яна слухала яго, слухала, ажно, у рэшце рэшт, адказала яму чымсьцi прачытаным: хто iмкнецца толькi да грошай, той ня будзе мець iх. Наўрад цi ён зразумеў, але, вiдаць, нешта засьвяцiлася ў iм, i ён выразна паспакайнеў. Яна й сама не адразу ўсьвядомiла сабе тое, што сказанае яму абазначала часовы саюз, такi, у якiм адзiн партнёр разумее другога якраз столькi, каб застацца задаволеным. Бывала - прагаворвалi яны да сярэдзiны ночы, да галаўнога болю. Засыналi пасьля таго, як абмывалiся ў ванным i прыймалi супакаяльныя таблеткi; ад некаторага часу быў у iх запас нэўралягiчных фармацэўтыкаў - ад знаёмай у аптэцы.
7
Выстывалi ў ёй пачуцьцi да мужа. Яна кахала яго зусiм не слабей, аднак-жа дзiўна па-новаму, бяз той яснасьцi, што яднае жанчыну з мужчынам. Гэтае заядала яе падчас вясельля ў хроснага сына. (Зычым маладым шчасьця-здароўя й прыбытку ў хаце, нi многа, нi мала, штогод па дзяцяцi...) Маладая папярхнулася чаркай гарэлкi, якую пiла яна на парозе, перад цесьцямi, што выйшлi з талеркаю на бялюткiм ручнiку й са словамi, словамi... (Жывiце, дзецi, у згодзе, шануйце адно другое. Каб даў вам Бог удачу i спору ў працы...) Вярталiся з царквы, ад шлюбу.
А як пажанiлiся яны, Сьцяпан з Кiрай? Ля пыльнай Азёрнай, у хаце з памаляванай шалёўкай у чырвоны колер, у садку, абсаджаным вiшнямi, за якiмi гарбацеў хлеўчык, парасятнiк, пераўтвораны ў дрывотню, крыты бляклай чарапiцай, глiнянай. Кiрын бацька, бадай непiсьменны, да вайны фурманiў у нямецкага цi жыдоўскага фабрыканта; у акупацыю хапiўся ён за спэкуляцыю мясам i гэта дазволiла яму - у пасьляваенны час - выплысьцi на паверхню жыцьця ўласьнiкам немалога капiталу ды таемных сувязяў, дзякуючы якiм бяз панiкi прычакаў стабiлiзацыi ўлады на Беласточчыне; меў ужо неблагую работу, сторажам у судзе, дзе ад чыёгасьцi ймя прыймаў хабары. Кiра ня зьведала бяды. Сьцяпан калi вырашылi аб шлюбе - адчуваў сябе шчасьлiўцам у прыстанi паўднёвага мора. Ня жарты - у iх ня зводзiлiся апэльсiны й лiмоны, iндыйская гарбата й маляйскiя прыправы, густая паўночная вяндлiна зь нятлустых шынак i рыбныя далiкатэсы амэрыканскага вырабу. Цешча трымала ў шафах з адзеньнем, у дзьвюх, паклады дарагiх матэрыялаў на касьцюмы з адцiснутымi прозалацьцю назвамi ангельскiх фiрмаў, якiя - вечарамi - перадавала, вiдаць, дэталiстам; адзiн зь iх, высокi й напамаджаны, як незнарок падгледзеў гэта Сьцяпан, быў яе каханкам. Кiра не ўдалася ў яе; дакладней кажучы, удалася яна ў мацi тэмпэрамантам. Яна любiла цалавацца, так сказаць, ад пачатку, i навучыла Сьцяпана пацалункам "зь язычком"; яны зачынялiся ў найменшым, рагавым, пакойчыку, куды не даляталi кухонныя перамовы з гандлярамi (бацькi цэлымi днямi не было дома, вяртаўся позна, кiдаючы ў сенях нешта грузкае), шчыльна засланялi вокны, сядалi на атаманцы ды прытулялiся да сябе, нашэптваючы рознае, часам i непрыстойнае, ад чаго дрыжэлi. Сьцяпан падазраваў, што ён ня першы мужчына ў Кiры, але ў альбомах з фатаграфiямi (яна хвалiлася iмi) не сустракаў нiчога, што ўпэўнiвала-б яго ў гэтым.
