Побач са спрэчкамi вакол ветрака гарачым было i пытанне абароны фермы. Было цалкам верагодна, што, хоць чалавечыя стварэннi i былi разбiтыя ў Бiтве пры Хляве, яны маглi зрабiць яшчэ адну, больш рашучую спробу адваяваць ферму i аднавiць панаванне мiстэра Джоўнза. Яны тым болей мелi на гэта падставы, што навiна пра iх паражэнне разышлася па наваколлi i жывёлы на суседнiх фермах зрабiлiся натурлiвыя, як нiколi раней. Як звычайна, Сняжок i Напалеон не пагаджалiся мiж сабою. Паводле Напалеона, што жывёлы мусiлi зрабiць, дык гэта здабыць пальную зброю i практыкавацца ў яе ўжываннi. Паводле Сняжка, яны мусiлi высылаць штораз болей галубоў, каб раздзьмуць паўстанне сярод жывёлаў на iншых фермах. Адзiн сцвярджаў, што калi яны не навучацца баранiцца, дык непазбежна будуць заваяваныя, другi сцвярджаў, што калi паўстаннi адбудуцца паўсюль, iм не будзе патрэбы баранiцца. Жывёлы слухалi спачатку Напалеона, пасля Сняжка i не маглi зразумець, хто з iх мае рацыю; i сапраўды, яны заўсёды пагаджалiся з тым, хто якраз у гэты момант прамаўляў.
Нарэшце настаў дзень, калi Сняжковы чарцяжы былi гатовыя. На Сходзе, што меўся адбыцца наступнай нядзеляй, пытанне пра пабудову ветрака выносiлася на галасаванне. Калi жывёлы сабралiся ў вялiкiм гумне, Сняжок устаў i, хоць яго часам перапыняла бляянне авечак, выклаў свае аргументы за пабудову ветрака. Тады Напалеон падняўся для адказу. Ён вельмi спакойна сказаў, што вятрак гэта бязглуздзiца i што ён нiкому не раiць галасаваць за яго, i тут жа зноў сеў; гаварыў ён усяго нейкiх трыццаць секунд i, здавалася, не зважаў, цi зрабiлi яго словы хоць найменшае ўражанне на прысутных. У адказ на гэта Сняжок ускочыў на ногi i, прыкрыкнуўшы на авечак, якiя зноў пачалi бляяць, выступiў з палымяным заклiкам на карысць ветрака. Дагэтуль жывёлы былi амаль пароўну падзелены ў сваiх прыхiльнасцях, але праз хвiлiну Сняжок захапiў iх сваiм красамоўствам. Красамоўнымi фразамi ён распiсаў карцiну жыцця на Ферме Жывёлаў, якiм яно магло б быць, калi б цяжар непасiльнай працы быў зняты з iх спiн. Цяпер яго ўяўленне лунала значна вышэй за сячкарнi i электрадаiлкi. Электрычнасць, казаў ён, зможа прывесцi ў рух малатарнi, плугi, бароны, касiлкi, жнейкi, снопавязалкi i, апроч таго, забяспечыць кожнае стойла электрычным святлом, халоднай i гарачай вадою i электрычным ацяпленнем. Калi ён скончыў прамову, нiхто ўжо не сумняваўся ў тым, у якi бок пойдзе галасаванне. Але якраз у гэты момант Напалеон устаў i, неяк дзiўна паглядзеўшы скоса на Сняжка, пранiзлiва завiшчаў, так, як нiхто яшчэ нiколi не чуў.
У адказ на гэта пачуўся страшны брэх знадворку, i дзевяць вялiзных сабакаў з абабiтымi бляхай ашыйнiкамi ўварвалiся ў гумно. Яны кiнулiся проста на Сняжка, якi адно што паспеў адскочыць убок i ўхiлiцца ад iх вострых зубоў. Праз момант ён быў ужо за дзвярыма, i сабакi беглi за iм. Знямеўшы ад страху i здзiўлення, усе жывёлы выйшлi паглядзець на пагоню. Сняжок бег праз доўгi выган у бок гасцiнца. Ён бег, як толькi можа бегчы свiння, але сабакi былi ўжо ў яго на пятах. Раптам ён паслiзнуўся, i здалося, што зараз яны схопяць яго. Але ён падхапiўся i пабег яшчэ хутчэй, аднак сабакi зноў амаль яго дагналi. Адзiн з iх ужо блiзка не схапiў зубамi Сняжкоў хвост, але Сняжок паспеў вырвацца. Тады ён дадаў яшчэ крыху спрыту i, пад самым носам у сабакi, шуснуў праз дзiрку ў жываплоце, i больш яго нiхто ўжо не бачыў.
Маўклiвыя i напалоханыя, жывёлы забралiся назад у гумно. Праз хвiлiну вярнулiся сабакi. Спачатку нiхто не мог даўмецца, адкуль узялiся гэтыя стварэннi, але хутка знайшлася разгадка: гэта былi тыя самыя шчаняты, якiх Напалеон забраў ад матак i гадаваў асобна. Хоць яшчэ i маладыя, гэта былi ўжо вялiзныя сабакi, якiя злавесным выглядам нагадвалi ваўкоў. Яны трымалiся каля Напалеона. Было заўважана, што яны вiлялi хвастамi яму гэтаксама, як некалi iншыя сабакi вiлялi мiстэру Джоўнзу.
Напалеон, за якiм iшлi сабакi, узышоў на прыўзнятую пляцоўку, дзе некалi стаяў Маёр, каб выступiць з прамовай. Ён абвясцiў, што ад гэтага часу нядзельныя ранiшнiя Сходы адмяняюцца. Яны непатрэбныя, сказаў ён, i толькi забiраюць час. У далейшым усе пытаннi жыццядзейнасцi фермы будуць вырашацца адмысловым свiным камiтэтам з iм самiм на чале. Яны будуць збiрацца за зачыненымi дзвярыма i пасля будуць паведамляць iншым пра свае пастановы. Жывёлы будуць па-ранейшаму збiрацца кожную нядзелю ранiцай, каб прывiтаць сцяг, праспяваць "Звяры Брытанii" i атрымаць загады на тыдзень; але нiякiх спрэчак i абмеркаванняў больш не будзе.
Нягледзячы на ўзрушэнне, выклiканае выгнаннем Сняжка, жывёлы былi збянтэжаныя гэтым паведамленнем. Некаторыя з iх нават i запярэчылi б, калi б знайшлi неабходныя аргументы. Нават Баксёр быў нямала ўсхваляваны. Ён падцiснуў вушы, колькi разоў трасянуў грывай i паспрабаваў спарадкаваць свае думкi; але ўрэшце ён так i не знайшоў што сказаць. Некаторыя свiннi, аднак, выразней выявiлi сваю пазiцыю. Чатыры маладыя парсюкi, што сядзелi наперадзе, незадаволена завiшчалi i ўсе чацвёра ўскочылi на ногi i пачалi гаварыць усе разам. Але раптам сабакi, што сядзелi вакол Напалеона, пагрозлiва загыркалi, i свiннi змоўклi i селi на свае месцы. Тады авечкi забляялi сваё жахлiвае "Чатыры нагi добра, дзве нагi дрэнна", бляянне цягнулася амаль чвэрць гадзiны i паклала канец усяму абмеркаванню.
Пасля гэтага Вiскун быў упаўнаважаны прайсцiся па ўсёй ферме i растлумачыць усiм астатнiм новы парадак.
- Таварышы, - казаў ён, - я спадзяюся, што кожны з вас цэнiць ахвярнасць таварыша Напалеона, якi ўзяў на сябе гэты дадатковы цяжар. Не думайце, таварышы, што быць правадыром - гэта нешта прыемнае! Наадварот, гэта вялiкая i цяжкая адказнасць. Нiхто не верыць так глыбока, як таварыш Напалеон, што ўсе жывёлы роўныя. Ён быў бы толькi шчаслiвы даць вам магчымасць вырашаць самiм за сябе. Але ж часам вы маглi б прымаць няправiльныя рашэннi, таварышы, i што б тады было? Уявiце, што вы маглi б вырашыць падтрымаць Сняжка з ягонымi бязглуздымi ветракамi - Сняжка, якi, як мы цяпер ведаем, быў проста крымiнальнiкам.
- Ён мужна змагаўся ў Бiтве пры Хляве, - сказаў нехта.
- Адной мужнасцi мала, - сказаў Вiскун. - Адданасць i паслухмянасць значна важнейшыя. А што да Бiтвы пры Хляве, дык я думаю, прыйдзе час, калi выявiцца, што роля Сняжка ў ёй была значна перабольшаная. Дысцыплiна, таварышы, жалезная дысцыплiна! Вось лозунг сённяшняга дня. Адзiн памылковы крок, i вораг будзе тут. Бо праўда, таварышы, вы ж не хочаце, каб вярнуўся Джоўнз?
Зноў жа гэты аргумент быў неаспрэчны. Вядома ж, жывёлы не хацелi, каб вярнуўся Джоўнз; калi правядзенне спрэчак нядзельнымi ранiцамi магло б спрычынiцца да яго вяртання, гэтыя спрэчкi варта было спынiць. Баксёр, якi цяпер паспеў ужо сёе-тое абдумаць, выказаў агульны настрой, сказаўшы: "Калi гэтак кажа таварыш Напалеон, значыць, гэта праўда". I з таго часу ён узяў сабе за прымаўку "Напалеон заўсёды кажа праўду" ў дадатак да свайго асабiстага дэвiзу "Я буду працаваць яшчэ старанней".
(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});
