Ренье Анри
Тайна графiнi Барбары (на белорусском языке)
Анры дэ Рэнье
Тайна графiнi Барбары
Пераклад: А.Асташонак
Чалавек, дзiўную споведзь якога вы зараз прачытаеце, быў з вядомай венецыянскай сям'i. Кажу - быў, таму што за некалькi тыдняў да таго, як я пазнаёмiўся з дакументам, якi прапаноўваю вашай увазе, аўтар яго памёр у шпiталi на востраве Сан Сэрвола, дзе ён знаходзiўся ў зняволеннi доўгiя гады.
Няма нiякiх сумненняў, што менавiта гэтая акалiчнасць, яна, i толькi яна дазволiла пану С., шаноўнаму дырэктару лякарнi, у якой знаходзiлiся псiхiчна хворыя людзi, пазнаёмiць мяне з гэтай сiмпатычнай лухтою. Праўда, я меў да яго найлепшыя рэкамендацыi маiх знакамiтых старэйшых калег, i псiхамедыцынскiя даследаваннi, дзеля якiх я i з'явiўся ў шпiталь, былi гарантыяй маiх добрых намераў. Ён ведаў, што я не стану злоўжываць прызнаннямi нябожчыка, яго былога пансiянера. Таму ён без ваганняў задаволiў маю просьбу зняць з дакумента, якi я цяпер публiкую, копiю.
Зрэшты, я раблю гэта, нiчога не баючыся, бо падзеi, пра якiя iдзе ў дакуменце гаворка, адбылiся дваццаць пяць гадоў таму. I роўна дваццаць мiнула з тае пары, калi назiраннi, якiмi я жыў тады (пазней мною самiм i спыненыя), прывялi мяне ў Горад Дожаў. У той час назiраннi гэтыя да таго захаплялi мяне, што мне i ў галаву не прыходзiла любавацца маляўнiчымi, паэтычнай прыгажосцi выдатнасцямi Венецыi. Я спехам, мiмаходзь агледзеў яе помнiкi i нi разу i не падумаў аддацца салодкаму i вытанчанаму адпачынку, якi прапаноўвае свайму шчаслiваму госцю гэты адзiны ў свеце горад, дзе можна амаль што цалкам забыцца на сучаснае жыццё.
Сярод столькiх пекных помнiкаў, якiя я бачыў упершыню ў жыццi, я быў заняты толькi сваёю працай. Цяпер я гляджу на ўсё зусiм iнакш i, прызнаюся, з пэўнай пагардаю згадваю былога наведнiка Венецыi, якi жыў у ёй, як i ў любым iншым горадзе, для якога базiлiка святога Марка была толькi адной з многiх падобных адна на адну мясцiн i якi нават Палац Дожаў акiдваў няўважным позiркам. Але, я дайшоў у рэдкай сваёй абыякавасцi да таго, што пасялiўся побач з вакзалам! Выбiраючы жытло, я ўлiчыў толькi яго ўтульнасць i невысокую цану. З гэтых прызнанняў вы добра бачыце, што пачуццё прыгажосцi было ўва мне ў тыя гады атрафiравана настолькi, што самымi цiкавымi мясцiнамi былi для мяне ў Венецыi кавярня Фларыяна, шэрбет якой быў вельмi мне даспадобы, Лiдо, дзе я любiў купацца, i востраў Сан Сэрвола, дзе шаноўны дырэктар размешчанай на iм лякарнi даваў мне, зацiкаўлены маiмi даследаваннямi, свае дужа каштоўныя парады.
Ах, што за мiлы чалавек быў гэты сiньёр С!.. Я дагэтуль са шчымлiваю асалодаю згадваю нашы гамонкi ў яго рабочым кабiнеце на востраве вар'ятаў. Вокны гэтага пакоя выходзiлi на тэрасу з трыма рознага росту кiпарысамi, адкуль адкрываўся шырокi вiд на лагуну, у накiрунку Маламока i К'ёджы. Мы часта спынялiся, каб пагаварыць, менавiта на тэрасе. Там заўсёды была дзiвосная цiшыня, якую зрэдку парушалi крыкi з аддзялення цяжкахворых або, у гадзiны адлiву, важданiна пацукоў, незлiчоная процьма якiх кiшэла ў цiне ля падножжа муроў.
Пад час аднае з такiх гамонак на тэрасе i перадаў мне пан С. дакумент, якi вы зараз прачытаеце i якi я пераклаў са зробленай копii.
* * *
ЛЯКАРНЯ-ВАР'ЯТНЯ НА САН СЭРВОЛА
12 траўня 18.. года
"Цяпер, калi я пэўна i канчаткова прызнаны вар'ятам i запратораны ў гэтую лякарню, напэўна, да скону маiх дзён, нiчога болей не замiнае мне праўдзiва i дакладна расказаць пра падзею, пасля якой я i трапiў сюды.
Няхай, аднак, той, хто, мусiбыць, стане чытаць гэтыя радкi, не думае, што мае справу з адным з маньякаў, якiя бясконца складаюць скаргi, указваючы на памылку дактароў, ахвярай якое яны сталi, альбо выкрываючы змрочныя сямейныя iнтрыгi i iнтымныя драмы, праз якiя аўтары гэтых скаргаў страцiлi сваю свабоду. Не, я зусiм не скарджуся на свой лёс i не збiраюся пратэставаць супраць мераў, прынятых у дачыненнi да мяне! Нiводнага разу, з тае пары, як я тут, не спрабаваў я абдумаць хоць якiсьцi план, каб уцячы адсюль. Наадварот, келля мая на Сан Сэрвола - не турма мне, а пажаданы прытулак. У ёй я магу адчуваць сябе ў бяспецы, якой нiдзе больш не знайду, i таму я не маю нiякага жадання пакiнуць яе. Я бласлаўляю тоўстыя муры i надзейныя краты, якiя ахоўваюць мяне, ды яшчэ назаўсёды, ад людзей, асаблiва тых, чыя прафесiя судзiць чалавечыя ўчынкi.
I на самай справе, калi нават гэтыя радкi i трапяць на вочы ўладам, дык не будуць мець для iх анiякага значэння i не створаць мне небяспекi: з той простай i дастатковай, мяркую, прычыны, што медыцынаю i судом я залiчаны ў вар'яты. Становiшча гэтае дае мне поўную магчымасць гаварыць свабодна. Маё вар'яцтва - мая ахоўная грамата. Бо ў момант майго прыбыцця сюды я зрабiў усё належнае, каб конча ўпэўнiць дактароў у слушнасцi iх меркавання адносна майго псiхiчнага стану. Я качаўся па зямлi, рабiў выгляд, што хачу задушыць санiтара, вёрз усялякую лухту - з дбайнасцю i спрытам, якiя маглi падмануць мяне самога.
I цi ж памыляўся я, умацоўваючы сваё новае status quo дзеля таго, каб спакойна карыстацца той перавагаю, якую яно мне даравала?
Бо вы ўжо ўгадалi, я ўпэўнены: аўтар гэтых радкоў зусiм не вар'ят, а толькi ахвяра жудаснага здарэння, аднаго з тых здарэнняў, якiм людзi адмаўляюцца даць веры i якiя ўсё ж бываюць на гэтым свеце, хоць i не паддаюцца асэнсаванню нашым слабым розумам. Выслухайце ж маю гiсторыю, а пасля ўжо мяркуйце аб ёй.
Першым няшчасцем у маiм жыццi было тое, што я нарадзiўся бедным, другiм тое, што прырода стварыла мяне гультаём. Бацькi мае знатнага роду, але лёс iм не спрыяў. Аднак яны далi мне адмысловае выхаванне. Я быў накiраваны пансiянерам у адну з найлепшых прыватных венецыянскiх школ. У ёй вучылiся многiя сыны знакамiтых сем'яў горада. Там я i пазнаёмiўся з графам Адаарда Грыманэлi, пра якога пойдзе далей гаворка.
Поспехi мае ў занятках былi пасрэдныя, i калi я закончыў сяк-так навучанне, бацькi запатрабавалi, каб я выбраў сабе прафесiю. У гэты час ува мне загаварыла мая лянота. Яна аказалася непераможнай, i ў гэтым сэнсе я сапраўдны венецыянец. Навошта я нарадзiўся ў найцудоўнейшым горадзе свету, калi i тут, як i ўсюды, трэба працаваць? Венецыя ўжо сама па сабе была для мяне дастатковым заняткам. Я меў ад яе насалоду i ў цяпершчыне i ў мiнуўшчыне. Я з радасцю бавiў бы ўвесь час у яе старажытных гiстарычных архiвах, але на гэта патрэбны былi грошы, а я не меў iх зусiм, як можна не мець здароўя перад самаю смерцю. Як выбрацца з жабрацтва, якое так уладна замiнала маёй любовi да бясконцых бадзянняў па горадзе i аматарскiх заняткаў яго гiсторыяй?
Аднаго разу, калi я думаў пра гэта, мне прыйшла ў галаву iдэя, якая i прывяла мяне пасля ў гэтую лякарню. Я зайшоў у сабор святога Марка i, сеўшы за лаўку, засяроджана разглядаў каштоўны мармур i мазаiкi, што аздабляюць гэты цуд мастацтва. Золата, там разлiтае, зiхоткая раскоша, якая ператварыла царкву ў поўны чароўнасцi грот, загiпнатызавалi мяне. Побач з такiмi скарбамi я яшчэ больш быў прыгнечаны ўласнай беднасцю. I тут раптам, сам не ведаю чаму, мне згадаўся змест старых гарадскiх дакументаў, якiя я ранiцай гэтага ж дня гартаў у архiве. Гэта была запiска iнквiзiтараў пра нейкага нямецкага авантурыста Ганса Глуксбергера, якi сцвярджаў, што валодае таямнiцамi ператварэння металаў у золата. Ён прыехаў, каб заняцца гэтым, у сярэдзiне васемнаццатага стагоддзя ў Венецыю, дзе знайшоў шмат паслядоўнiкаў!..
Адразу розум мой як маланкаю асвяцiўся. Я адчуў, што ў мяне кружыцца галава - залатыя скляпеннi святога Марка загайдалiся нада мною. Калi гэтая дзiвосная тайна была вядомая раней, падумаў я, то чаму б не быць ёй падуладнай камусьцi сёння? Напэўна ж, ёсць людзi, якiя яе захавалi. Можна адшукаць iх сляды, зблiзiцца з iмi i з iх дапамогаю далучыцца да сакрэту ўзбагачэння.
Я прыняў рашэнне не сыходзячы з месца. Здолеў дамовiцца з роднымi, каб яны пачакалi яшчэ троху майго ўладкавання на службу, i цалкам аддаўся лiхаманкаваму вывучэнню акультных прац i алхiмiчных трактатаў. Неўзабаве я пераканаўся, што мажлiвасць здабываць золата са звычайнага металу - нiякая не байка. Ганс Глуксбергер, анi кроплi не сумняваўся я, ведаў гэтую запаветную тайну i, пэўна, перадаў знойдзеную iм формулу каму-небудзь са сваiх венецыянскiх адэптаў. Гэтая ўпэўненасць падвоiла мае сiлы, i я з яшчэ большым iмпэтам распачаў свае пошукi.
I напаткаў раптам след.
Сярод вучняў немца згадвалася нейкая графiня Барбара Грыманэлi. Гэтая панi, паводле сведчанняў сучаснiкаў, была асобаю найвыдатнейшаю i дзякуючы рэдкаму розуму за некалькi гадоў вярнула сваёй сям'i яе дужа пахiснутыя моц i багацце. Менавiта яна адбудавала нанова палац Грыманэлi i аздобiла яго фрэскамi П'етра Лонгi*. Знiклi мае апошнiя сумненнi. Раптоўным сваiм узбагачэннем графiня Барбара была абавязана дзiвоснай тайне, якою яна валодала. Валодаў ёю, ведама ж, i праўнук яе граф Адаарда!
* Лонгi П'етра - венецыянскi мастак (1702-1785).
О, ды ён жа быў добра знаёмы мне - твар гэтай графiнi Барбары! Я бачыў яго ў самым цэнтры фрэскi Лонгi, на якой графiня стаяла за картачным сталом сярод некалькiх iншых членаў сям'i Грыманэлi. Выкананыя ў натуральную велiчыню постацi i дэталёва выпiсаныя адзежа i абсталюнак да iлюзii поўнiлi кампазiцыю дыханнем сапраўднага жыцця. Графiня Барбара была высокай жанчынай з жорсткiм i фанабэрыстым выразам твару. Рука яе разгортвала аркуш паперы з кабалiстычнымi знакамi. Як толькi гэтыя знакi раней не вывелi мяне на шлях да здагадкi!
