З унучкаю Сцяпанаўны, Люсяю, беленькаю равеснiцаю, цiхаю i сцiплаю, Толiк моцна пасябраваў, хоць чамусьцi i саромеўся браць яе на прагулкi. Затое ў кватэры ў Iвана Iванавiча яны, здаралася, забаўлялiся з Бiмам, а той плацiў iм адданаю любоўю i неадступнаю ўвагаю. Сцяпанаўна сядзела тут жа з вязаннем i радавалася дзецям.
Аднойчы яны раўнялi Бiму ачосы на нагах i падвесак на хвасце, i Люся запыталася:
- Твой тата тут, у горадзе?
- Тут. Толькi яго ранiцаю забiраюць, а вечарам прывозяць на машыне, ужо зусiм позна. Стамляецца страшэнна! Гаворыць: "Нервы ўзвiнчаны да адказу".
- А мама?
- Маме заўсёды няма часу. Заўсёды. То прачка прыходзiць, то падлогу нацiраць, то швачка, то тэлефон звонiць бясконца - нiколi няма ёй спакою. Нават на бацькоўскi сход не можа вырвацца.
- Цяжка, - уздыхнуўшы, пацвердзiла Люся ад чыстага сэрца, з сумам у вачах. Яна ж i папыталася ў Толiка толькi таму, што ўвесь час думала пра свайго тату i маму. Таму i сказала: - А мае тата-мама далёка. На самалёце паляцелi. А мы з бабулькаю ўдзвюх... - I зусiм весела дадала: - У нас два рублi на дзень, во колькi!
- Хапае, слава богу, - падтрымала Сцяпанаўна. - Дзесяць булак белага хлеба можна купiць. Куды та-ам! А бывала ж, даўно - успамiнаеш... Чаго та-ам! Аж млосна: боты гаспадаровы, твайго дзядулi, Люся, аддала за булку...
- А калi гэта было? - спытаўся Толiк, здзiўлена ўскiнуўшы бровы.
- У грамадзянскую вайну. Даўно. Вас i на свеце яшчэ не было. Не давядзi госпадзь вам такога.
Толiк са здзiўленнем глядзеў на Сцяпанаўну i на Люсю: яму было зусiм незразумела, як гэта так, каб таты i мамы не жылi з дзецьмi i каб некалi хлеб куплялi за боты.
Сцяпанаўна ўгадала пра яго думкi па позiрку:
- Ды i паехаць жа нам нельга: кватэру трэба пiльнаваць, а то адбяруць... Цяпер вось i гэту таксама трэба пiльнаваць, пакуль прыедзе Iван Iванавiч. А як жа! Само сабою: мы ж суседы з Iванам Iванавiчам.
Бiм прыгледзеўся да Сцяпанаўны i здагадаўся: Iван Iванавiч ёсць! Але дзе ён? Шукаць, трэба шукаць. I ён пачаў прасiцца, каб яго выпусцiлi. Жаданне аказалася нездзяйсняльнае. Ён лёг ля дзвярэй i пачаў чакаць. Здавалася, нiхто з прысутных яму не патрэбен. Чакаць! - вось мэта яго iснавання. Шукаць i чакаць.
Толiк заўважыў, што бабулька Сцяпанаўна сказала няправiльна - "суседы", але зараз, не так, як пры першай сустрэчы, прамаўчаў, таму што паважаў бабульку, хоць i не мог бы сказаць за што, каб у яго пра гэта папыталiся. Так проста - Люсiна добрая бабулька. Вось Бiм, любiць жа ён Сцяпанаўну. Толiк так i запытаўся:
- Бiмка, ты любiш Сцяпанаўну?
Бiмка не толькi ведаў усiх прозвiшчы, не толькi ведаў, што безымяннае няма нi аднае iстоты, нават самага задрыпанага сабакi, але ён абавязкова выконваў, калi дзецi загадвалi, чые трэба прынесцi пантофлi. Ён i зараз, па Толiкавых i Сцяпанаўны позiрках, па тым, як яна ўсмiхалася, зразумеў, пра каго менавiта гавораць, таму падышоў i паклаў ёй галаву на каленi.
Сцяпанаўна раней была абыякавая да сабак (сабака i сабака, што тут!), а Бiм яе прымусiў любiць, прымусiў сваёю дабратою, даверлiвасцю i адданасцю свайму сябру-чалавеку.
Добрыя i мiлыя чатыры гэтыя iстоты ў чужой кватэры - тры чалавекi i адзiн сабака.
У Сцяпанаўны на душы было таксама цёпла i спакойна. Што яшчэ трэба пад старасць!
Потым, пасля, праз многа год, Толiк будзе ўспамiнаць гэты надвячоркавы час са светла-бэзавым акном. Будзе. Вядома, будзе, калi яго сэрца застанецца шчырым да людзей i калi п'яўка недаверу не прыссецца да ягонага сэрца... Але таго разу ён спахапiўся:
- Да дзевяцi мне трэба дадому. У дзевяць - спаць. Заўтра я табе, Люся, прынясу альбом для малявання i чэшскiя каляровыя алоўкi - нi ў адным магазiне такiх не купiш, не бывае нават. Замежныя!
- Праўда? - узрадавалася Люся.
- А ты тату хоць сказаў, куды ходзiш? - запытала Сцяпанаўна.
- Не-е. А што?
- Трэба сказаць. А як жа, Толiк? Абавязкова.
- Ён жа не пытаецца i мама не пытаецца. У дзевяць гадзiн каб дома...
Калi Толiк адыходзiў, Бiм вельмi, вельмi прасiўся, каб выпусцiў, але марная была яго просьба. Яго бераглi i шкадавалi, не зважаючы на тое, што ён мучыўся i сумаваў па сябры, хаця i любiў iх.
На наступны дзень Толiк не прыйшоў. А Люся так чакала яго з альбомам i алоўкамi, такiмi, якiх не бывае ў магазiнах i якiя нельга купiць i за грошы. Так чакала! Яна i Бiму паўтарала некалькi разоў:
- А Толiка няма. Не iдзе Толiк.
Бiм, вядома ж, зразумеў яе неспакой, ды i час, калi павiнен быў прыйсцi Толiк, мiнуў, таму ён разам з Люсяй пазiраў праз акно на вулiцу i нецярплiва чакаў яго. Але Толiк не прыйшоў.
"Сказаў бацьку", - падумала Сцяпанаўна, а ўслых сказала:
- Вось табе i сабака... Дрэнна будзе нам без Толiка. Хто ж будзе вадзiць Бiма?
У Люсi сцялася сэрца ад прадчування чагосьцi нядобрага.
- Дрэнна, - сказала яна дрыготкiм голасам.
Бiм падышоў да яе, глядзеў на далонi, якiя закрылi тварык, i чуць заскуголiў (не трэба, маўляў, Люся, не трэба). Ён памятаў, як некалi Iван Iванавiч, седзячы за сталом i абапёршыся локцямi, гэтаксама часам закрываў твар далонямi. Гэта было дрэнна - Бiм ведаў. Бiм заўсёды ў такiм выпадку падыходзiў да гаспадара, а гаспадар гладзiў яго па галаве i гаварыў: "Дзякуй, Бiм, дзякуй". Вось i Люся таксама, адняла далонь ад твару i пагладзiла Бiма па галаве.
- Ну, вось i ўсё, Люська, вось i ўсё. Нашто плакаць? Прыйдзе Толiк. Прыйдзе-е, не турбуйся, дзiцятка. Толiк прыйдзе, - суцяшала бабулька.
Бiм пакульгаў да дзвярэй, быццам хацеў сказаць: "Толiк прыйдзе. Пайшлi пашукаем яго".
- Просiццiа, - сказала Сцяпанаўна. - Мне ўжо надакучыла яго слухаць. I не выводзiць нельга - жывое...
Люся чуць падняла галаву i неяк незнаёма цвёрда сказала:
- Я павяду сама.
Сцяпанаўна раптам заўважыла: сталее дзяўчынка не па днях, а па гадзiнах. I ёй таксама стала горка ад таго, што не прыйшоў Толiк.
...Дзяўчынка з сабакам iшлi па вулiцы. Насустрач - тры хлопчыкi.
- Дзяўчынка, дзяўчынка, - застракатаў адзiн з iх, рыжы i ў рабацiннi, твой сабачка мужычок цi бабка?
- Дурань! - коратка адказала Люся.
Усе ўтрох акружылi Люсю з Бiмам, а яна была гатова заплакаць ад першага ў жыццi хамства. Але, убачыўшы, што шэрсць у Бiма на загрыўку ўздыбiлася i ён нагнуў галаву, раптам асмелiлася i крыкнула рэзка:
- Пайшлi вон!
Бiм так гаўкнуў, так iрвануўся, што ўсе ўтрох пасыпалiся ў розныя бакi. А Рабенькi, адбегшыся i пакрыўдзiўшыся за свой спалох, закрычаў, як кнiгаўка:
- Э! Э! Дзяўчынка з сабакам! Э! Бясстыжая! Э!
Люся пабегла як магла дадому, Бiм, вядома, пабег следам. Упершыню ў жыццi ён сустрэў дрэннага маленькага чалавека - Рабенькага.
Пасля такога выпадку зноў пачалi выпускаць Бiма аднаго, як i раней. Спачатку Люся выходзiла ўслед i стаяла за вуглом, пасвiствала, як хлопчык, каб не адыходзiў далёка. Потым Сцяпанаўна выпусцiла досвiткам яго аднаго. Ад гэтага разу ён i заўсёды гуляў адзiн, а вечарам вяртаўся i з ахвотаю еў.
I трэба ж такому здарыцца! Неяк на перакрыжаваннi, на пераходзе цераз трамвайныя пуцi, яго паклiкалi:
- Бiм!
Ён азiрнуўся. З дзвярэй вагона паказалася знаёмая вагонаважатая.
- Добры дзень, Бiм!
Бiм падбег i падаў лапу. Гэта ж тая самая добрая жанчына, што вазiла Бiма з гаспадаром на паляванне да аўтобуснага прыпынку. Яна!
- Нешта даўно не вiдаць гаспадара? Цi захварэў Iван Iванавiч?
Бiм здрыгануўся: яна ведае, яна, магчыма, едзе да яго!
Калi ж вагон рушыў, ён ускочыў у яго цераз прыступкi. Жанчына-пасажырка дзiка крыкнула, мужчына закрычаў ("Пайшо-оў!"), некаторыя смяялiся, спачуваючы Бiму. Вагонаважатая спынiла трамвай, выйшла з кабiны, супакоiла пасажыраў (Бiм дакладна гэта заўважыў) i сказала Бiму:
- Iдзi, Бiм, iдзi. Нельга. - Лёгенька падштурхнула яго i дадала: - Без гаспадара нельга. Без Iвана Iванавiча нельга.
Што ж зробiш, калi нельга то нельга. Бiм сеў, пасядзеў i затрухаўся туды, куды паехаў трамвай. Тут яны ездзiлi з гаспадаром, тут - гэта дакладна: вось паварот ля вежы, вось паставы мiлiцыянер, - тут!
Бiм бег па трамвайных пуцях, не перасякаючы iх нават на паваротах. Мiлiцыянер свiснуў. Бiм на хаду азiрнуўся i пабег сваёй дарогаю. Ён паважаў мiлiцыянераў: гэтыя людзi нi разу яго не крыўдзiлi, нiколi; ён памятаў свой першы прывод у мiлiцыю, усё памятаў, разумны сабака, адтуль яны пайшлi з Дашаю дадому, i ўсё было добра. Больш таго, ён не раз бачыў мiлiцыянера з сабакам чорны такi, вельмi сур'ёзны, на першы погляд; з iм ён нават пазнаёмiўся на тратуары: Iван Iванавiч i мiлiцыянер падпусцiлi iх адзiн да аднаго i далi магчымасць нагаварыцца ўволю.
"Ад яго пахне лесам", - сказаў чорны сабака, гледзячы на мiлiцыянера.
- Былi ўчора на паляваннi, - пацвердзiў Iван Iванавiч.
"Якi ты чысцюля", - сказаў Бiм чорнаму, канчаючы законны абрад абнюхвання.
"А як жа iнакш! Работа такая", - вiляў кароткiм хвастом чорны.
У знак сяброўства, якое намячалася, яны нават распiсалiся на адным i тым жа дрэве, знiзу.
Не, мiлiцыянер чалавек добры, ён сабак любiць, тут Бiма не абхiтрыш i не абманеш.
I ён сабе бег i бег цiхенька ўздоўж трамвайнага пуцi, але збоку, бо памятаў, што наступаць на жалезныя палосы нельга - прышчэмяць нагу.
