Храм. Спакой. Вечнасць. Храм, што быў яго домам. Храм, што стаў полем змагання і курганам спачыну. Жыццё. Слава. Веліч. Сагрэты яго днямі, ён ніколі не будзе змрочным і чужым. Гэта быў ягоны храм.
— Слабей за смерць, мацней за жыццё...
Камень гарэў жывым агнём. Гарэў, прасвятляючы цемру пакінутага і забытага храма, што страціў сваіх вернікаў. Гарэў, азначаючы жыццё самага маладога неўрыдскага чараўніка, адзінага жывога нашчадка цэлага народа, апошняга неўра, які быў слабейшы за смерць, бо некалі смерць яго перамагла. Але ягоныя чары стварылі на памежжы быцця і небыцця вялікую магію: з неспатольнай прагі доўжыць свой шлях, з вялікай адказнасці за непрынесены, няздзейснены дарунак чарадзея зямлі, з водбліскаў імкненняў і надзеі далёкага зорнага сонца. Яно, нязведаная мара-цуд кожнага неўра, раскрывае магічныя таямніцы, калі становіцца блізкім. Таму неўр жыў, нават калі яго жыццё памірала. Нават калі скончылася яго апошняя бітва, ён, ціха падаючы на дол, бачыў святло. Ведаў і верыў у сваё блізкае зорнае сонца. Жыццё знікала, пакідаючы яго, але ён заставаўся. Ён быў мацнейшы за жыццё. Няспынна ствараў чары, якія клікалі жыццё, і жыццё вярнулася, перамагло смерць. І пакуль ён ходзіць па зямлі, слухае яерадасць і смутак, бачыць надзеі і расчараванні, камень будзе гарэць. Храм будзе жыць. Неўры не знікнуць, не памруць, не пойдуць у забвенне, пакуль ёсць на зямлі хоць адзін неўр. Асабліва апошні, што слабейшы за смерць, мацнейшы за жыццё.
Зямля была зусім колішняй. Не змяніўся ні сіні блакіт дня, ні зорны россып ночы, ні зманліва-трывожныя вытокі магічнай сілы, з якой чарадзеі твораць чары. Неўр пакідаў крокі на сцежках, па якіх даўно не хадзіў народ чарадзеяў. Быццам нічога не было, не прайшло і не змянілася, звыкла ўспыхвалі пры набліжэнні неўра магічныя межы прастораў. Нібыта ён і не паміраў, не пазнаваў небыццё, не нараджаўся другі раз. Не пакутаваў, не прагнуў, не сустракаўся. Не спадзяваўся. Нібыта ён не жыў... Жыццё смяротнага падуладнае смерці. Але жыццё заўсёды ўзвышаецца над смерцю, перамагаючы яе. Жыццё мацней за смерць.
Доўжыцца старажытная неўрыдская замова: «Слабей за смерць, мацней за жыццё...».
***
Слабейшай за смерць, мацнейшай за жыццё была высокая зялёная трава, якая кранала яго сваімі рукамі-мятлушкамі, вечным жыццём уздымаючыся над смерцю шматвекавых дрэў. Зялёная сіла ўзнаўлення несла свежасць, якая маладзіла кроў, дорачы свае шолахі. І была вакол светлая, нібы сляза радасці, імжа, што ўбірала ў брыльянцістыя кроплі зялёныя аксаміты. Вачам адкрываўся вялікі зялёны абшар, да якога злёгку туліліся зубчатыя краі лесу. І тады зліваліся ў вачах усе колеры, ціхай жаданай мелодыяй плылі зыкі. Па-над зямлёю плыло святло. Зыркае, блішчастае, іскрыстае... Яно спавівала і цягнула да сябе, як гэта было калісьці.
Цягнецца ён чарамі да светлых, празрыстых вытокаў, ствараючы жыццядайную магію. Гарачую, як агонь, што зіхціць на алтары храма. Небяспечная магія агню, магія святла. Тым больш для тых, чыім знакам была зямля. Ён зусім не паддаецца спакусе зманлівых агеньчыкаў. Ён ведае, што павінен зрабіць.
Неадабральна глядзяць старэйшыя чарадзеі, непакоіцца настаўнік. А ён неадступна творыць задуманыя чары, адкрываючы магіі свядомасць. І вось ужо ўвесь ён там, дзе сплятаюцца першаасновы стыхій. Несумяшчальных, непрадказальных, небяспечных, што могуць быць зусім не ласкавымі і літасцівымі. Яго знак — зямля. І прызнае гэта стыхія ў ім свайго, даруючы вытокі сілы. Але побач — агонь. І нібы ўяўна бачыць малады чарадзей, як хціваўсміхаецца дух агню, вяшчуючы яго хуткую смерць. «Як ты рызыкнуў прыйсці сюды, смяротны. Ты не вернешся адсюль», — гучаць у яго галаве гарачыя сполахі. «Ты мне дапаможаш вярнуцца», — адказвае ў думках неўр і бачыць яшчэ адну ўсмешку. Чарадзей доўга рыхтаваўся да гэтага імгнення. Замова, яшчэ замова. Сплятаецца сіла стыхій воляй смяротнага. І, ужо вяртаючыся ў храм, адчуў, што дух агню даруе яму сілу. Не для гэтай магіі. Для іншай, на будучыню. Мы яшчэ сустрэнемся з табою, уладар Агню...
Неўр добра ведаў магію святла. Святло было побач, але яго было мала. Таму што на зямлі не стала народа неўраў-чарадзеяў, якія падтрымлівалі гэтае святло. А тое, што засталося, памятала сваіх стваральнікаў. Святло захоўвала абліччы і твары тых, каго неўр ведаў. І яго таксама захоўвала. Святло мела разумную свядомасць. І тут, на зялёным росным абшары, празрыста-светлай смугой, шэптам траваў і шолахам вятроў яно вітала свайго чарадзея. Апошняга, на каго магло спадзявацца.
...У неўрыдскім храме хтосьці быў. Ён няспешна падышоў да кола валуноў. Доўга стаяў і глядзеў, як сярод васьмі патухлых ззяе жывым полымем адзін. Адно жыццё. Ён доўга спасцігаў неўрыдскую магію. Ён прынёс сюды старажытныя і жахлівыя чары, каб разбіць валун і знішчыць жыццё апошняга. Нарэшце, апошняга. Ён не сумняваўся ў іх магутнасці. Толькі невядома чаго марудзіў.
І вось магія выпушчана на свабоду. Валун ярка ўспыхвае і... застаецца цэлым. І па-ранейшаму спакойна ліе яснае, празрыстае святло. Невядомы спакойна сузірае яго, а пасля паварочваецца і хуткімі крокамі пакідае храм. Ён не бачыць, як з іскрыстага валуна падымаецца нехта, хто збярог неўру жыццё, і гэты нехта не належыць зямному свету. Свету празрыстага, яснага святла, якога засталося на зямлі так мала...
НАДЗЕЯ КАЛІНЫ
Празрыстага, яснага святла засталося мала. Яго час, час восеньскага святла, мінаўся. Але, напэўна, таму, што быў гэты час апошнім, святло ўспыхвала надзіва ясным, іскрыстым, жывым агнём. Усёй сваёй істотай адчуваў неўр, як разляталіся іскрынкі-лісцікі такога знаёмага полымя лясоў, што калыхаў сваімі подыхамі вецер. А паўз іхняй высокай зубчатай сцяны зелянелі зусім летнія абшары, на якія так тужліва і так трывожна вачыма чалавека-неўра глядзеў ваўкалак. Адчуваў развітальную светлую сілу...
А начамі лес і абшары клікалі сваёй нязведанай далеччу. Падалі на зямлю празрыстыя водбліскі зорак, адкрываючы чарадзею імглісты Шлях Продкаў. І нібы ў душу глядзелі тыя, чые абліччы адбіліся ў водблісках нябеснага святла. Хто, ведаў неўр, не сталі трынаццаццю лепшымі, але былі з ім адзіныя крывёй. Яны ўзнесліся высока, каб сузіраць з нябёс усю зямлю. Бачыць свае сцяжынкі і шукаць сваіх нашчадкаў. Спадзявацца. Верыць. Маліць за сваіх спадкаемцаў духаў стыхій. Гэты вялікі Шлях клікаў, роспачна гукаў ваўкалака, які азываўся з глыбінь свядомасці працяглым, тужлівым выццём. І тады хацелася знікнуць, пайсці ў бясконцае вандраванне. Хацелася ляцець з ветрам, адчуваючы ў вушах яго прарэзлівы свіст. Бегчы і не стамляцца, чуйна слухаючы дыханне зямлі пад нагамі, на святло вечных агнёў. Вецер, зямля і ён, што кожнай кропляй сваёй крыві родны ім. Але не даваў неўр ваўкалаку волі, і той толькі з ціхай марай глядзеў на абшар... Глядзеў і ўсё ніяк не мог наглядзецца.
У сны чарадзея прыходзіла Каліна. Тады клікаў свае чары неўр, спрабаваў прадказаць сваю будучыню. Але чары бачылі толькі схаваны ў смузе няроўны магічны шлях, што магло значыць толькі адно: будучыня залежала ад самога неўра. А Каліна звала. Яе голас гучаў усё мацней і мацней. І перажываў неўр тую горыч і асалоду, тыя надзеі і расчараванні, якія напаткалі невядомую чараўніцу. Няхай неўр не ведаў яе, але магія спагады клікала да той, што стварала самыя вялікія для смяротнага чары. Чары, за якія трэба аддаць жыццё ...Ярка ўспыхвалі гронкі каліны, і гэтак жа ярка зіхцелі для неўра гронкі ўспамінаў, якіх ён асцярожна дакранаўся магіяй. Нашто ты паміраеш, Каліна? А ў адказ нібы адчуваў чарадзей горкі смак ягад у роце. Смак жыцця...
Тады зрываўся ў свой шалёны бег ваўкалак. У абліччы ваўкалака яшчэ больш яркім бачыў чарадзей прамяністае святло, што вялікай, шырокай хваляй сыходзіла ад Каліны. Чырвоныя зоркі гронак, горкі смак. Здавалася, у свеце няма больш нічога, акрамя іх. Каліна была святлом...
Святло адхінала цені небыцця, пазначала шлях у бясконцай, паўсюднай шэрані. Гарчыла роспаччу вялікіх страт, але гэты горкі смак прымушаў змагацца, а значыць — жыць. Ззаду заставалася ўсё больш і больш чорных, пазначаных толькі смуткам, шляхоў. Ён не хацеў змагацца, ён стаў ужо амаль ценем. Толькі спакою і вечнага забыцця, толькі спакою. Але спакою не дае горкі смак... Такі зманлівы, горкі смак каліны...
Ён нібыта цягнуў на вузкі, запарушаны шэрым пылам мосцік. Чарадзей адразу адчуў, як хістка загайдаліся бярвенні. Іх злучала толькі магія, якая была чужой гэтаму свету. Але мост належаў гэтаму свету, належаў небыццю. З цяжкасцю даваўся кожны крок, бо імкнуўся ён пайсці адтуль, адкуль не вяртаюцца. Бачыў чарадзей, як ступаюць на мост тыя, хто ішоў у ягоны бок. З таго свету ў гэты, з быцця ў небыццё... Калісьці і ён так ішоў. Але не памятаў чарадзей таго сумнага шляху. Памяць сцірае вялікі час.
Крок, яшчэ крок. Пагойдваецца пад нагамі цёплае, шурпатае, нечакана знаёмае дрэва. Уроце становіцца нясцерпна горача. Калінавы смак... Калінавы мост... Мост жыцця і смерці. Чалавечай, чарадзейнай, боскай. Нават тых, хто, здавалася б, не мае смерці. Цмокаў, калі іх забівае ўсеўладны Пярун. Чаму ён успомніў пра цмокаў? Для ўсіх аднолькавая смерць. Так зманліва кліча другі бок моста... Яшчэ адзін крок.
