Ганна НАВАСЕЛЬЦАВА
СВЯТЛО ЗЯМЛІ НЕЎРЫДА
Міфалагічная аповесць
УСТУП
Вакол была цемрадзь, завешаная непрагляднымі шатамі ялін. Іх густыя, калматыя галіны, здавалася, плылі ў змроку. Плылі праз нямую прастору, праз вечныя чорныя ночы, плылі ў бясконцым акіяне часу... У іх цёмна-зялёных лапінках была скруха, роспач і туга гэтага бясконцага існавання. На іх шляху была шэрань няпамяці, горыч расcтання і адзінота. Але з чорнай зямлі прабіваўся да шатаў ялін кволы праменьчык святла, які іскрыўся надзеяй...
З шэрай няпамяці вечнага спачыну вяртаўся адзін. Як і ўсе, што спалі тут, ён быў неўрам. Яго вяла памяць сонца, якое некалі ён бачыў у гэтых шатах, пачуццё зямлі, па якой ён хадзіў, і гнеў апошняй бітвы, у якой ён загінуў. Гэта ён быў святлом у бясконцым змроку ночы, бо ён сніў пра вялікую агністую кветку — чару святла...
І прыйшла ў чорнай вечнасці шэрая гадзіна, калі агністае святло пыхнула, прасвятліўшы непраглядную ноч. Пыхнула і не згасла. Тады над зямлёй прагучаў адрыўны, прарэзлівы покліч Дзіва. Яго пачулі тыя, хто спазнаў таямніцы чараўніцтва. Дзіў. Чары пошуку. Трывога. Пра што ты сумуеш, мудры і вяшчунны Сын Сусветнага... Каму кажаш пра згубу... Над якім жыццём плачаш... Усевідушчы, бачыш ты праз чорныя хмары і цёмныя лясы, і ніхто не схаваецца ад твайго пільнага позірку. Хоць бы не да лепшага чарадзея ты быў пасланы. Творацца чары, якія павінны адкрыць тваю скруху, але хто цябе, непрадказальнага, спазнае. Цяжка зразумець цябе людскім смяротным чараўнікам. Баюць, толькі неўры калісьці цябе разумелі. Але таго яны не раскажуць: ніводнага даўно няма на зямлі. Згублена таямніца, і нязведаным застаецца шлях, шлях, па якім пойдуць за табою на Калінавы мост. Хто? Агнём і Вадой заклінаю, не плач пра мяне, Дзіў.
А ў цёмных яловых нетрах агеньчык разгарэўся жыватворным полымем.
Неўр абудзіўся.
ЗАГАДКА ДЗІВА
Голас Дзіва быў першым пачынам, што сустрэў яго на зямлі. Прыходзячы да свядомасці, неўр чуў магутны покліч, што гучаў над лесам. Вяшчунны голас не знікаў і, аддаляючыся, адно змяняўся, рабіўся яшчэ больш прарэзлівым. І доўгі час пасля неўр быў у задуменні. Дзесьці далёка лунаў над зямлёй покліч таго, хто вяшчуе будучыню для кожнага смяротнага. Што ты пракрычаў мне, Дзіў? Калісьці я чуў твой голас. Няўжо гэта той, яшчэ ў колішнім маім жыцці абронены табой покліч цэлую вечнасць лунаў над светам і вось цяпер зноў прыйшоў да мяне, пра якога казаў...
Ён толькі што стаў чарадзеем, толькі што далучаны да мудрасці Вялікага Кола. Яму радасна свеціць сонца, прабіваючыся праз шаты зусім не змрочных ялін. Неўр звыкла ўслухоўваецца ў іхні прыцішаны пошум. Усё чынна, кажуць яму лясныя гукі, усё спакойна, усё добра. Не, не ўсё, мільгае раптоўная думка. Што гэта? Ён пазнае стварэнне магіі бессмяротных, чары якіх нават для мудрацоў Неўрыды заўсёды былі таямніцай. Стварае свае чары і неўр, звяртаючыся да майстэрства і ведаў усіх магаў Вялікага Кола. І Вялікае Кола адказвае: гэта дарунак непрадказальнага Дзіва, які вяшчуе тваю будучыню. Калі зможаш зразумець яго пасланне, то атрымаеш права пражыць не адно доўгае чарадзейскае жыццё. Калі не, то сумна заплача Дзіваў голас, што пасланы ён да нявартага, і пойдзе ад цябе вечна лунаць над зямлёй, выказваючы сваю нязмерную жальбу. І тады ты пражывеш толькі адно кароткае жыццё. Але зразумець Дзівавы чары можна толькі сэрцам, таму што няма ў смяротных роўнай яму магіі. Поруч з сынам Сусветнага жыццё любога неўрыдскага чарадзея толькіўспыхвае вокамгненным маленькім агеньчыкам...
Неўр тады, як ні імкнуўся, так і не зразумеў Дзівава пасланне. Аказаўся нявартым высокага даверу бессмяротнага і таму пражыў толькі адно кароткае жыццё. І цяпер адчувае неўр, што канец яго быў наканаваным. Наканаваным магутным пракляццем непрадказальнага і мудрага, у якое абярнуўся яго дарунак. За што ты выбраў мяне, Дзіў? Мяне, які яшчэ не зрабіў для сваёй зямлі і свету нічога. Сярод майго народа было многа вартых, якія сталі тваімі абраннікамі. Яны чулі твой голас толькі аднойчы. А да тых, хто не змог яго зразумець, ты больш не звяртаўся. Ніколі-ніколі, раз і назаўжды забыўшы няздольных. Але да мяне твой покліч вяртаўся неаднойчы, прыходзіў з вечнага блукання над светам. Насуперак усім магічным скрыжалям, зноў і зноў нагадваў пра неразгаданую таямніцу. І толькі і маглі сказаць пра гэта самыя абазнаныя нашы чарадзеі, што вялікая таямніца ды вялікае наканаванне. Маё наканаванне. Чаму ты вырашыў, што я лепшы з вартых? За што ты, які роўны справядлівасцю Сусветнаму, пракляў апошнія хвіліны майго жыцця?
Неўрыда яшчэ была. Была таму, што быў яшчэ апошні чарадзей Вялікага Кола. Разам з воямі ён прыйшоў у храм, каб трымаць тут астатнюю мяжу сваёй абароны. Дзевяць вялізных валуноў мацавалі камлі найстарэйшых у лесе ялін, стваралі Кола, якое спрадвеку было Вялікім. Згаслымі і халоднымі цяпер сталі восем валуноў з дзевяці, што азначала смерць васьмі чарадзеяў. І толькі адзін валун чынна выпраменьваў роўнае святло, што казала пра жыццё аднаго. Апошняга. Яго, неўрава, жыццё. Пакуль будзе свяціцца гэты валун, датуль будзе падтрымліваць неўрава магія жыцці апошніх абаронцаў. Датуль будуць яны амаль непераможныя. Амаль, таму што бессмяротнымі зрабіць іх неўр не здолее. Хоць і будзе за іх паміраць...
Змрочна шумелі яліны, роспачна калыхалі галінамі. І пад гэтую скрушную песню мроіліся неўру твары і абліччы тых, хто прыйшоў з ім некалі ў гэты храм. З памяці вярталіся ўсмешкі і словы, сказаныя тымі, хто ўжо бачыў перад сабою раскрытае небыццё. Ён маліўся ўсім багам, каб яны далі сілу вытрымаць тыя позіркі.
Развітальна глядзелі на яго адзіныя з ім крывёю, для якіх ён быў апошняй надзеяй. Яны не баяліся блізкага небыцця. У іх не было ні смутку, ні жалобы. Толькі нейкая наканаваная цвёрдасць і неспатольная прага забраць як мага болей жыццяў тых, хто будзе па другі бок мяча. Ён, неўр, таксама быў цвёрдым. Яму адкрывалася вышэйшая мудрасць пазнання сваёй зачараванай сілы, якая дазваляла перамагаць мацнейшых за сябе. Перамагаць нават паміраючы, таму што раней, чым пакліча ён апошнія чары, пойдуць за Калінавы мост не лічаныя, як дрэвы ў лесе, ворагі. Ён быў цвёрды. Толькі яснасць чарадзейнага ляснога святла была побач, калі, спакутаваны несупыннай варажбой, не мог ён болей узнімацца над немагчымым. Гінулі тыя, чые жыцці былі яму давераны, і ён спакойна і разлічана ствараў непрадказальную, невядомую, небяспечную магію. Што яму было да тых чарадзейных межаў, пераступіўшы якія, чарадзей ужо не мог належаць сабе. Ён заставаўся сабою, знябыўшы ўсе магічныя скрыжалі, таму што верыў у замову зямлі Неўрыды: да астатняга бараніць сваіх кроўных радовічаў, дапамагаць названым братамі, быць адказным за ўсіх неўраў. Што яму было да свайго адданага за хвілінныя чары жыцця, да свайго забыцця і няпамяці, да знішчальнага гневу багоў на ўсю зямлю, калі гінула маленькая лясная Неўрыда. Што яму было да гэтага, калі засталася толькі палова абаронцаў, і ён стварыў чары гневу. Што яму было да гэтага, калі засталося ўсяго некалькі апошніх, і ён абудзіў магію адчаю. Што яму было да гэтага, калі ў яго застаўся апошні, і неўр паклікаў чары веры і смерці... Ён быў цвёрды.
А пасля... боль і гнеў апошняй бітвы, на якую звярнулі ўвагу нябесныя ўладары. Яго апошняй бітвы. Толькі яго. Дзіваў покліч, словы якого самі разгадваюцца. І як нябесны праклён і прысуд, няпамяць і забыццё, — стагоддзі цемры і разбураны храм, дзе спяць вечным сном апошнія. Тыя, хто з ім быў тады. А над ім, як цяпер, у тую хвіліну апошняй бітвы гучаць словы Дзівава паслання. Першы пачын, што сустрэў яго на зямлі: «З нараджэннем, чарадзей Неўрыды. Блізкага табе зорнага сонца».
***
«З нараджэннем, чарадзей Неўрыды. Блізкага табе зорнага сонца», — даляцела з начнога паўзмроку. Тады, калі толькі стаў чарадзеем Вялікага Кола, неўр хацеў, але не змог разгадаць Дзівавай таямніцы. Яна ўяўлялася вялікім дарункам бессмяротнага, што павінен прынесці радасць яго зямлі. І адкуль было неўру ведаць, што не многа і не мала часу даў свайму найлепшаму абранаму чарадзею Дзіў, але ўсё кароткае зямное жыццё. Апошняя бітва зрабіла яго, неўра, больш моцным і мудрым, і таму тады, калі ўжо было не да вялікіх дарункаў і таямніц, змог апошні з неўравага племені здзейсніць не толькі ратную справу. І адкрыўся ў дзіўным, незразумелым поклічы звычайны стомлены голас, які на нейкі здзек і праклён вітаў яго нараджэнне на гэтай зямлі. Вітаў тады, калі знікала яго Неўрыда. Вітаў цяпер, дараваўшы другое жыццё, якое павінна здоўжыць раскрытая таямніца. Здоўжыць яго адзіноту і боль сапраўды апошняга... чарадзея, ваўкалака, неўра. Яго скруху і роспач, таму што цяпер ужо ён не меў ні гневу, ні адчаю, ні веры быць цвёрдым...
Правальваецца чалавек-чарадзейу бяздонныя нетры свядомасці, губляе людскае аблічча. Воляй сваёй саступае месца зверу, ваўку-ваўкалаку, над якім ужо не ўладарны. Не мае чалавечай людскасці ваўкалак, мае толькі вострыя кіпці ды ашчэраную ў гірчэнні пашчу. Мае толькі нянавісць, што тапырыць яго чорную поўсць, пасылаючы ў драпежнае паляванне. Хутка імчыць хіжы звер, зліваецца з цёмнай ноччу. І ад іскрыстых сполахаў чырвоных вачэй адступаюць з ягонага шляху ўсе, хто мае страх і надзею. І пужаюцца людзі, пачуўшы працяглае, поўнае невыказнага чалавечага малення пра спакой і забыццё, далёкае ваўчынае галашэнне.
