- I я таксама. У-у-у! - занудзiла Люлю. - Якiя мы абое няшчасныя!
Яна рыдала так моцна, што баялася задыхнуцца. Хутка павiнна было заняцца на дзень, ёй трэба будзе iсцi. "Нiколi, нiколi не робiш так, як сам хочаш, заўсёды цябе некуды нясе, i нiчога не можаш зрабiць".
- Табе не трэба было мяне так кiдаць, - сказаў Анры.
Люлю ўздыхнула.
- Я цябе так кахала, Анры.
- А цяпер, цяпер - больш не кахаеш?
- Цяпер зусiм не тое.
- З кiм ты едзеш?
- Ты гэтых людзей не ведаеш.
- Як гэта ў цябе знаёмыя, якiх я не ведаю, - гнеўна сказаў Анры. - Дзе ты з iмi пазнаёмiлася?
- Дарагi, кiнь, мiлы мой Гулiверчык, не будзеш жа ты цяпер зноў строiць з сябе мужа?
- Ты едзеш з мужчынам, - плачучы, сказаў Анры.
- Анры, ну, паслухай, я клянуся табе, што не, клянуся галавой маёй мамы. Мужчыны цяпер выклiкаюць у мяне агiду. Я еду з адной сям'ёй, з Рырэцiнымi сябрамi, яны людзi ўжо немаладыя. Я хачу пажыць адна, яны знойдуць мне працу. О Анры, каб ты толькi ведаў, як мне трэба пабыць адной, як мне ўсё гэта абрыдла!
- Што, - спытаў Анры, - што табе абрыдла?
- Усё! - сказала яна i пацалавала мужа. - Мне ўсё абрыдла, апроч цябе, мой дарагi.
Яна сунула Анры пад пiжаму рукi i доўга лашчыла яго па ўсiм целе. Ён дрыжаў ад дотыку яе ледзяных пальцаў, але не супрацiўляўся. Толькi прамовiў:
- Мне будзе так кепска, я захварэю.
Нешта ў iм, вiдаць, сапраўды надламалася.
А сёмай гадзiне Люлю ўстала, вочы ў яе набрынялi ад слёз.
- Цяпер мне пара вяртацца туды, - стомлена сказала яна.
- Куды гэта - туды?
- Я цяпер у "Тэатральнай" гасцiнiцы, на вулiцы Вандам. Не гасцiнiца, а нейкая жудасць.
- Заставайся са мной.
- Не, Анры, прашу цябе, не ўгаворвай, я ж сказала табе, што гэта немагчыма.
"Нясе нейкаю плынню, такое жыццё; немагчыма нiчога нi ацанiць, нi зразумець, можна толькi паддацца. Заўтра я буду ў Нiцы". Яна пайшла ў ванны пакой, каб трошкi спаласнуць вочы цёплай вадой. Потым зябка захуталася ў палiто. "Толькi б удалося сёння ноччу паспаць у цягнiку, iначай у Нiцы зусiм выцягну ногi". Ёй не цярпелася пайсцi, таму што астатнiя хвiлiны былi асаблiва цяжкiя.
- Што ты збiраешся рабiць з гэтым Галуа? - спытала яна.
Галуа заказваў Анры афiшу, Анры яе зрабiў, а цяпер аказвалася, што яна Галуа больш не патрэбная.
- Не ведаю, - сказаў Анры.
Ён зашыўся пад коўдру, з-пад якой тырчалi толькi валасы i край вуха. Млявым i нейкiм ленаватым голасам ён прамовiў:
- Я хацеў бы заснуць i праспаць цэлы тыдзень.
- Бывай, дарагi, - сказала Люлю.
- Бывай.
Яна нахiлiлася, крыху адвяла коўдру i пацалавала яго ў лоб. А потым доўга стаяла на лесвiчнай пляцоўцы i не рашалася зачынiць за сабой дзверы. Нарэшце яна адвяла вочы i рэзка пацягнула за ручку. Пачуўся сухi шчаўчок, i Люлю здалося, што зараз яна страцiць прытомнасць: падобнае пачуццё ў яе было, калi яна кiнула першы камяк зямлi на труну свайго бацькi.
"Анры быў не вельмi прыязны. Мог бы, прынамсi, устаць i правесцi мяне да дзвярэй. Можа, мне хоць не так было б сумна, каб ён сам зачынiў дзверы".
IV
- Усё-такi, значыць, яна гэта зрабiла, - сказала Рырэта, пазiраючы некуды перад сабой, - усё-такi, значыць, зрабiла.
Быў вечар. Гадзiне а шостай Рырэце затэлефанаваў П'ер, i яны сустрэлiся ў кавярнi "Каля сабора".
- Але ж вы, здаецца, - сказаў П'ер, - павiнны былi сёння ўбачыцца з ёй у дзевяць гадзiн?
- Мы бачылiся.
- I ў ёй не было нiчога незвычайнага?
- Ды не, - сказала Рырэта, - я не заўважыла. Праўда, яна была крыху стомленая, але сказала, што проста доўга не магла заснуць, калi вы пайшлi: яе ўвесь час бударажыла думка, што хутка яна ўбачыць Нiцу, i, апроч таго, яна трошкi баялася алжырца, якi там быў за калiдорнага... Ды не - яна мяне нават спытала, цi не думаю я, што вы купiлi бiлеты ў першы клас: яна ўсё жыццё марыла праехацца ў першым. Не, - рашуча прамовiла Рырэта, - я ўпэўненая, што нiчога падобнага ў яе ў галаве не было. Прынамсi, пакуль я была з ёй. Я ж праседзела там цэлыя дзве гадзiны, а на такiя рэчы ў мяне вока спрактыкаванае. Было б проста дзiўна, каб нешта выпала ў мяне з-пад увагi. Вы зараз скажаце мне, што яна вельмi скрытная, але я ведаю Люлю ўжо цэлыя чатыры гады i паспела пабачыць у розных абставiнах. Не-не, я ведаю яе як свае пяць пальцаў.
- Значыць, яе ўгаварылi Тэксье. Дзiўна... - на некалькi iмгненняў ён задумаўся i дадаў: - Мне вось цiкава, хто мог iм даць адрас? Я ж сам выбiраў гасцiнiцу, Люлю пра яе раней i не чула.
Ён машынальна круцiў у руцэ канверт з запiскай Люлю, што прымушала Рырэту сядзець як на iголках: ёй вельмi рупiла прачытаць, што там напiсана. Але П'ер не прапаноўваў.
- Калi вы яго атрымалi? - нарэшце спытала яна.
- Пiсьмо?.. - ён проста працягнуў ёй канверт. - Ды вось можаце прачытаць. Яна пакiнула яго ў кансьержкi гадзiне, мусiць, а першай.
Гэта быў тонкi фiялетавы лiсток, якiя прадаюць ва ўсiх тытунёвых лаўках.
"Мiлы мой дарагi!
Толькi што прыехалi Тэксье (я не ведаю, хто даў iм адрас), i я вельмi цябе засмучу, але, мiлы мой П'еру, мая любоў, я не еду, я застаюся з Анры, таму што ён вельмi няшчасны. Яны былi ў яго сёння ранiцай, ён не захацеў адчыняць, i панi Тэксье кажа, што ў яго ўжо зусiм нечалавечы выгляд. Яны былi вельмi прыязныя i падтрымалi ўсе мае довады, яна кажа, што ўся вiна толькi на iм i ён проста мядзведзь, але ўвогуле не такi ўжо кепскi. Яна кажа, што яму гэта было трэба, каб зразумеў, наколькi прывязаны да мяне. Не ведаю, хто даў iм мой адрас, яны не сказалi, напэўна, яны ўбачылi мяне выпадкова, калi мы ранiцай сёння выходзiлi з Рырэтай з гасцiнiцы. Панi Тэксье сказала, што ведае, якую вялiкую ахвяру просiць мяне зрабiць, але яна мяне добра ведае i ўпэўненая, што мяне гэта не спалохае. Я вельмi шкадую нашага з табой цудоўнага падарожжа ў Нiцу, але я падумала, што ты не будзеш вельмi журыцца, бо я ў цябе па-ранейшаму ёсць i заўсёды буду. Я ўся твая, i сэрцам i целам, i мы будзем сустракацца гэтак жа часта, як i раней. Але Анры забiў бы сябе, каб я яго кiнула, я яму неабходная. I клянуся, што мне зусiм не весела адчуваць такую адказнасць. Спадзяюся, ты не будзеш на мяне вельмi злавацца, таму што я цябе тады заўсёды вельмi баюся, ты ж не хочаш, каб мяне мучылi згрызоты, праўда? Зараз я паеду да Анры, мне крыху прыкра, калi я думаю, што ўбачу яго такога, але цяпер у мяне стане смеласцi паставiць свае ўмовы. Перш за ўсё, мне трэба болей свабоды, таму што я цябе люблю i не хачу, каб ён зноў увесь час чапляўся да Рабэра i каб болей нiколi не казаў кепска пра маму. Мiлы мой, мне вельмi сумна, мне так хочацца, каб ты быў тут, я хачу цябе, я прыцiскаюся да цябе i адчуваю твае ласкi на маiм целе. Заўтра а пятай гадзiне я буду ў кавярнi "Каля сабора".
Люлю".
- Бедны мой П'ер.
Рырэта ўзяла яго за руку.
- А ведаеце, - сказаў П'ер, - я больш якраз шкадую яе. Ёй так было трэба трошкi паветра, сонца. Але... калi ўжо яна сама так рашыла... Мацi ж рабiла мне жудасныя сцэны, - прызнаўся ён. - Вiла належыць ёй, а не мне, яна нi за што не хацела, каб я ехаў туды з жанчынай.
- Вунь... - прамовiла Рырэта здушаным голасам, - вунь што. Дык значыць значыць, усё выдатна, усе задаволеныя!
Яна выпусцiла П'ераву руку i чамусьцi адчула горкае расчараванне.
