Кулаковский Алексей
Дванаццаты, жорсткi (на белорусском языке)
Аляксей Кулакоўскi
Дванаццаты, жорсткi
Паступова ўсё стала прыходзiць да звычайнага ў дарозе парадку. Праваднiца ўскiнула на верхнюю полку свой жоўты сцяжок, з якiм нядаўна стаяла на пероне, i пачала хадзiць па купэ, збiраць плацкартныя бiлеты. Руплiва ўладкоўвалася на сваiх полках адна ўжо даволi немаладая пара, якую ўсе прыкмецiлi па тым, што яна зайшла ў вагон з чатырма вялiзнымi чамаданамi i здаравенным куцахвостым бульдогам. На кручку суседняга купэ ўжо вiсеў доўгi вайсковы балахон з капюшонам i каля яго стаяў, прыгладжваючы мяккiя жаўтлявыя валасы, стройны лейтэнант. На нiжняй полцы гэтага ж купэ сядзела мiж клункаў дзяўчынка такога ўзросту, калi пяткi ног лёгка дастаюць рота. Каля яе нешта папраўляла i перакладвала ў клунках яе мацi, зусiм яшчэ маладая жанчына з гладкiмi светла-русымi валасамi, заплеценымi ў дзве касы.
Лейтэнант пачуў, што ў тым купэ, дзе разам з немаладой парай ехаў бульдог, узнялася не надта цiхая гаворка, засмяяўся, нiбы ўзрадаваўшыся выпадку павесялiцца, i паспешлiва выйшаў. Бульдог насцярожана ляжаў у канцы нiжняй полкi i сустрэў лейтэнанта такiмi ласкавымi i даверлiвымi вачыма, што ў таго адразу прапала прыкрасць да жывёлiны, а пачаў забiраць толькi смех з гаспадароў. Наперабой адно перад адным яны тлумачылi свайму суседу, таксама лейтэнанту, што сабака мае поўнае права ехаць у купэ, бо на яго куплены бiлет. Лейтэнант-сусед паклiкаў праваднiцу. Тая падышла, абыякава глянула на сабаку i моўчкi падалася далей.
- Дык што? - амаль у адно слова спыталi наўздагон абодва лейтэнанты.
- Мае права, - цiха адказала праваднiца.
- Значыць, пасажыр?
Праваднiца безуважна кiўнула галавой.
А куцахвосты пасажыр, нiбы зразумеўшы, што спрэчка наконт яго ўжо скончана, смялей улёгся на полцы, шырока пазяхнуў i лагодна высалапiў язык.
- Ён жа ў нас вельмi спако-о-йны, - пявучым голасам загаварыла гаспадыня сабакi i, працягнуўшы голую да пляча руку, унiзаную нейкiмi каляровымi абручыкамi, пагладзiла сабачы хвост. - Цюльпан нiколi нiкога не чапае i нават не брэша.
- Дык гэта, можа, i не сабака? - спытаў лейтэнант, сусед па купэ.
- Сабака, вядома, - адказала жанчына, - але ж гэта такi сабака, якiх мала. Мы за яго, калi ён яшчэ быў шчанём, пяцьсот рублёў заплацiлi.
- I ўсё ж такi я не хачу ехаць побач з iм, - сказаў лейтэнант i ўстаў.
- Дык ведаеце што? - звярнуўся да яго другi лейтэнант, - у маiм купэ ёсць вольнае месца. Пераходзьце да нас.
Спыталi аб гэтым у праваднiцы, i тая здалёк зноў моўчкi кiўнула галавой.
Перанёсшы рэчы, лейтэнанты пазнаёмiлiся.
- Валодзя, - сказаў той, што запрасiў да сябе суседа.
- Ярмолаў, - адказаў сусед.
Яны пацiснулi адзiн аднаму рукi, i тады Валодзя зазначыў:
- У вас прозвiшча ого!.. Не тое што маё - Мох. Здаецца, нейкi адмiрал быў некалi ў нас з такiм прозвiшчам.
- Не адмiрал, а генерал, - заўважыў лейтэнант.
- Ну, я ж кажу: нехта быў. А гэта - мая спадарожнiца жыцця, - паказаў Валодзя на жанчыну, - Зiна. А гэта - дачка.
Ярмолаў сеў на сваю полку, нахiлiўся да дзяўчынкi i працягнуў ёй руку:
- Давай пазнаёмiмся, прыгажуня!
Дзяўчынка засмяялася, шырока разявiўшы свой яшчэ зусiм бяззубы роцiк, i так зморшчыла трошкi сiняватае пераноссе, што здавалася, нiбы яна сама хацела пазабаўляць незнаёмага дзядзьку.
- Як жа цябе завуць, прыгажуня? Як?
Дзяўчынка ўзмахнула худзенькiмi ручкамi i нахiлiла галоўку да мамы.
- Скажы, Людачка, як цябе завуць, - папрасiла мама. - Не ўмееш? Не ўмеем, скажы, мы яшчэ гаварыць, зусiм не ўмеем. Яшчэ нам толькi дзевяць месяцаў.
- Ну, цяпер нам ужо вядома, як цябе завуць, - з усмешкай сказаў лейтэнант. - Пазнаёмiлiся. А вось гэта табе падабаецца? - Ён выняў са свайго пакунка цукерку. - Бачыш, Мiшка тут намаляваны. Мядзведзь!
Мацi ўзяла дзяўчынку на рукi, прытулiла да сябе i пяшчотна засмяялася. Лейтэнант заўважыў, што ў яе таксама крышачку зморшчылася пераноссе, але ўсмешка толькi адной рыскай нагадвала дзiцячую, а так яна была вельмi своеасаблiвай. Добры, адкрыты твар стаў спачатку вясёлым, ледзь не ўрачыстым, а потым адразу ж спахмурнеў, нiбы на яго найшоў цень. Жанчына, вiдаць, хацела ўзняць на суседа вочы, каб адказаць на яго добрыя словы, але чамусьцi не здолела зрабiць гэтага.
- У карты гуляеце? - спытаў Валодзя.
- Не, - адказаў Ярмолаў. - Некалi трохi гуляў у дурня, а цяпер i гэта забыў. Як толькi сяду з кiм гуляць, дык адразу i адчуваю сябе дурнем.
- Мы вас навучым, - пачаў угаворваць Валодзя. - Варта адзiн раз перакiнуцца, i ўсё.
- Не, не! - запярэчыў Ярмолаў. - Не паважаю я картаў.
- Шкада, - прытворна ўсмiхнуўся Валодзя. - Пайду шукаць партнёраў. У мяне калода карт з сабою.
Ён падышоў да суседняга купэ, яно было не закрыта. Жанчына ў каляровых абручыках кармiла з алюмiнiевай мiскi сабаку, а яе спадарожнiк, вiдаць, муж, вылiзваў нешта з шырокага шклянога слоiка.
- Прашу прабачэння, - звярнуўся да iх лейтэнант. - У карты вы гуляеце?
Жанчына падаравала юнаку доўгi, поўны давер'я погляд i адразу ж вельмi ахвотна загаварыла:
- А хто ж гэта не гуляе ў дарозе ў карты? Вядома, гуляем. У нас недзе i карты ёсць. Дзiма, у цябе гэтая новая калода?
- У мяне старая, - адказаў Дзiма, аблiзаўшы тоўстыя i шырокiя губы. - А новая недзе ў цябе.
- Дык згуляем? - задаволена спытаў лейтэнант.
- Вядома, вядома! - пацвердзiла жанчына, падсоўваючы блiжэй да сабакi мiску. - Вось толькi чацвертага партнёра ў нас няма.
- А гэты? - паказаў Валодзя на сабаку i гучна засмяяўся ад свае знаходкi.
Мацi тым часам забаўляла Людачку. Яна паказала ёй вялiкi лысы каштан. "Глядзi, Людачка, мячык". Дзяўчынка пацягнулася рукамi да каштана, а калi забрала цацку сабе, то адразу панесла ў рот.
- Няможна так, Людачка. - Мацi зноў узяла дзяўчынку на рукi i выйшла з ёю на калiдор.
- Валодзя! - паклiкала яна, пачуўшы голас мужа ў суседнiм купэ. - Iдзi патрымай хвiлiнку дзiця, а я тут выму з клункаў ды пасцялю пасцельку.
- Зараз! - адказаў Валодзя.
Зiна пастаяла некалькi хвiлiн ля акна i вярнулася ў купэ.
- Дайце я пазабаўляю, - прапанаваў Ярмолаў. - Iдзi, Людачка, да мяне.
- Ой, што вы? - здзiвiлася мацi. - Прыйдзе ён i пазабаўляе. Вельмi ж любiць у карты гуляць. Дома ледзь не кожны вечар. Як пойдзе да сваiх партнёраў, дык мы з Людачкай ужо выспiмся, а яго ўсё няма.
Валодзя не прыйшоў у сваё купэ. Зiна пачала варушыць клункi адна, i, каб не замiнаць ёй, Ярмолаў выйшаў у калiдор. За акном плыў у шызую далечыню асеннi лес. Сумесь жоўтага з зялёным нагадвала нешта блiзкае да цёмна-шэрага. Гэтая своеасаблiвая паласа крыху мiльгацела ў вачах, бо раз-пораз перабiвалася блакiтнымi, хоць i не зусiм яснымi прасветамi. З суседняга купэ даносiлася заўзятае шлёпанне картаў, рознагалосае прыгаворванне i зрэдку свiст. А памiж гэтымi прыгаворваннямi i свiстам Ярмолаў чуў абыякавыя, нiбы дрымотныя словы жанчыны:
- Яка-я-а там пагодка-а... будзе-э... цяпер у Крыму? Вясной у Цхалтубе-э... добрая была пагода. Пагрэлiся-а. Летам у Рызе-э... Нашто ты, Дзiма, сунеш караля? У Рызе таксама цёпла-а... было.
Лес за акном скончыўся, неўзабаве пачалi трапляцца будынкi, слупы высакавольтных перадач, чыгуначнае палатно спачатку раздваiлася, а потым з'явiлiся i трэцяя i чацвертая лiнii, - цягнiк стаў прыцiшваць свой ход. На прыпынку Валодзя таксама выйшаў у калiдор, заглянуў у сваё купэ. Людачка спала, сурова надзьмуўшы губкi, а мацi ляжала побач i таксама, вiдаць, драмала.
- Паснулi мае, - сказаў Валодзя, стаўшы побач з Ярмолавым. - Цэлую ноч збiралiся - бяда з iмi. Сядзелi б дома!
- А куды вы едзеце? - спытаў Ярмолаў.
- Дадому еду, да сваiх. У мяне адпачынак на трыццаць тры днi.
На пероне з'явiўся Цюльпан у суправаджэннi свае гаспадынi. Следам iшоў Дзiма. Гаспадыня была ў даўжэзным цёплым халаце, Дзiма - у палiто паверх пiжамы. Цюльпан так высока трымаў свой тупы, выгнуты ўгору нос i крочыў так смела i рашуча, што перад iм усе расступалiся. Гаспадарам, вiдаць, падабалася гэта. Жанчына з незалежным i крыху ганарлiвым выглядам на твары нешта ўвесь час гаварыла сабаку, а Дзiма трымаў тоўстыя губы трубкаю i мнагазначна пасвiстваў.
Ярмолаў мiжвольна ўсмiхнуўся. Вiдовiшча гэтае было смешным для ўсiх, але яму кiнулася ў вочы тое, пра што не надта зручна было i гаварыць: выгляд бульдога нейкай рыскай нагадваў у гэтую хвiлiну выгляд свайго гаспадара.
- Хар-рошы сабака! - з прыцiскам сказаў Валодзя. - Шкада, Людачка спiць, паказаў бы ёй цюцю.
Пасажыры сюды-туды снавалi па калiдоры, а дзверы ў купэ, дзе спалi Зiна з Людачкай, былi адчыненымi. Ярмолаў павярнуўся, цiха прычынiў дзверы i зноў стаў побач з Валодзем.
- Цiхiя яны ў вас, спакойныя, - сказаў ён лейтэнанту, ужо без усмешкi паглядваючы ў акно.
- Хто?
- Я пра вашых гавару.
- А... Яны? - Лейтэнант глянуў на зачыненыя дзверы. - Яны спакойныя, а што iм? Хвалявацца асаблiва няма чаго. Калi што, дык адна мая галава балiць.
- Даўно вы разам?
- Не. Яна з дзесяцiгодкi, а я нядаўна з вайсковай школы. Сустрэлiся выпадкова на вакзале... А вы нежанаты?
