- Iдзiце. Усяго добрага.
Дзядзька ўзяўся пiлаваць дзяжурнага:
- I гэта - усё? Якi ж у нас пасля ўсяго будзе парадак? Распусцiлi!
- Iдзiце, iдзiце, дзед. Усяго добрага. Да пабачэння. Адпачывайце.
- Знайшоў мне "дзеда"! Я табе бацька, баця. Нават як ветлiва гаварыць забылiся, с-сукiны сыны. А хочаце вось такiх, - кiўнуў на студэнта, выхоўваць, па галоўцы гладзiць, па галоўцы. А ён вас - пачакайце! - гаў! I з'есць. - Гаўкнуў i сапраўды, якраз як сабака.
Бiм, вядома, таксама гаўкнуў.
Дзяжурны засмяяўся:
- Глядзiце, папаша, а сабака ж вас разумее, спачувае.
А Цётка, здрыгануўшыся ад падвойнага брэху - чалавечага i сабачага, плiшчылася ад Бiма да дзвярэй i крычала:
- Гэта ён на мяне, на мяне! I ў мiлiцыi нiякае абароны савецкай жанчыне!
Яны пайшлi ўсё-такi.
- А мяне што - затрымаеце? - насуплена спытаў студэнт.
- Слухацца трэба, мiлы. Запрашаюць - павiнен iсцi. Так трэба.
- Трэба? Адкуль такое, каб цвярозага чалавека весцi ў мiлiцыю, як злодзея? Цётцы гэтай трэба было пятнаццаць сутак, а вы... Эх, вы! - I пайшоў, пацерабiўшы Бiма за вуха.
Цяпер Бiм ужо зусiм нiчога не разумеў: дрэнныя людзi лаюцца на добрых людзей, добрыя таксама лаюцца, а мiлiцыянер трывае ды яшчэ i пасмiхаецца; тут, вiдаць, i разумнаму сабаку не разабрацца.
- Самi даведзяце? - запытаўся дзяжурны ў Дашы.
- Сама. Дадому, Чорнае вуха, дадому.
Бiм цяпер iшоў паперадзе, азiраўся на Дашу i чакаў яе: ён выдатна ведаў слова "дадому" i вёў яе менавiта дадому. Людзi i не дакумекалi, што ён i сам знайшоў бы кватэру, iм здавалася, што ён неразумны сабака; толькi Даша ўсё зразумела, адна Даша, гэтая бялявая дзяўчына з вялiкiмi задумёнымi i цёплымi вачыма, якiм Бiм паверыў з першага позiрку. I ён прывёў яе да самых сваiх дзвярэй. Яна пазванiла - адказу не было. Пазванiла яшчэ раз, цяпер да суседзяў. Выйшла Сцяпанаўна. Бiм прывiтаў яе: ён быў прыкметна весялейшы, чым учора, ён гаварыў: "Прыйшла Даша. Я прывёў Дашу". (Не было другiх слоў, каб растлумачыць позiркi Бiма на Сцяпанаўну, на Дашу.)
Жанчыны гаварылi цiха i вымаўлялi "Iван Iванавiч" i "асколак", потым Сцяпанаўна адамкнула дзверы. Бiм запрашаў Дашу: не спускаў з яе вачэй. Яна перш-наперш узяла мiску, панюхала кашу i сказала:
- Скiсла. - Выкiнула кашу ў вядро на смецце, вымыла мiску i паставiла зноў на падлогу. - Я зараз прыйду. Чакай, Чорнае вуха.
- Яго Бiмам клiчуць, - паправiла Сцяпанаўна.
- Чакай, Бiм. - I Даша пайшла.
Сцяпанаўна села на крэсла, Бiм сеў насупраць яе, аднак пазiраў увесь час на дзверы.
- А ты змысны сабака, - загаварыла Сцяпанаўна. - Застаўся адзiн, а разбiраешся, хто да цябе з душою. Я вось, Бiмка, таксама... на старасцi год з унучкаю жыву. Бацькi-то нарадзiлi ды i падалiся ў Сiбiр, а я выгадавала. I яна, унучка, добрая, мяне любiць, усiм сэрцам да мяне.
Сцяпанаўна адводзiла душу сама з сабою, гаворачы да Бiма. Так часам людзi, калi няма да каго абазвацца, гавораць да сабакi, да любiмага каня цi кармiцелькi-каровы. Сабакi ж, у якiх выдатны розум, вельмi добра адрознiваюць няшчаснага чалавека i спачуваюць яму. А тут у абаiх: Сцяпанаўна жалiцца Бiму, а Бiм гаруе, мучыцца ад таго, што людзi ў белых халатах забралi яго сябра; бо ўсе непрыемнасцi, што здарылiся за дзень, толькi крыху забавiлi Бiма ад болю, якi цяпер зноў узяўся з новаю сiлаю. Ён разабраў з гаворкi Сцяпанаўны два знаёмыя словы "добра" i "да мяне", сказаныя з сумнай цеплынёю. Вядома ж, Бiм падышоў да самае яе i паклаў галаву на каленi, а Сцяпанаўна прытулiла да вачэй хусцiнку.
Даша вярнулася з пакуначкам. Бiм цiха падышоў, лёг жыватом на падлогу, паклаў адну лапу на яе туфельку, а галаву на другую лапу. Так ён сказаў "Дзякуй табе".
Даша дастала з паперы дзве катлеты, дзве бульбiны i паклала iх у мiску.
- Бяры.
Бiм не ўзяўся есцi, хаця трэцiя суткi ў яго не было ў роце i пылiнкi. Даша далiкатна пацерабiла за загрывак i ласкава гаварыла:
- Вазьмi, Бiм, вазьмi.
Голас у Дашы мяккi, душэўны, цiхi i, здавалася, спакойны; рукi цёплыя i пяшчотныя, ласкавыя. Але Бiм адвярнуўся ад катлет. Даша адкрыла Бiму рот i ўвапхнула туды катлету. Бiм трымаў, трымаў яе ў роце, здзiўлена глядзеў на Дашу, а катлета тым часам пракаўтнулася сама. Тое здарылася i з другою. З бульбiнамi - таксама.
- Яго сiлком кармiць трэба, - сказала Даша Сцяпанаўне. - Ён занудзiў без гаспадара, таму i не есць.
- Ды што ты! - здзiвiлася Сцяпанаўна. - Сабака сам сабе знойдзе. Колькi iх ходзiць, а ядуць жа.
- Што ж рабiць? - спытала Даша ў Бiма. - Ты ж так прападзеш.
- Не прападзе, - упэўнена сказала Сцяпанаўна. - Такi разумны сабака не прападзе. Буду раз у дзень варыць яму кашу. Што ж рабiць? Жывое ж.
Даша нечаму задумалася, потым зняла аброжак.
- Пакуль я не прынясу аброжак, не выпускайце Бiма. Заўтра гадзiн да дзесяцi я прыйду... А дзе ж цяпер Iван Iванавiч? - спытала яна ў Сцяпанаўны.
Бiм страпянуўся: пра яго!
- Павезлi на самалёце ў Маскву. Аперацыя на сэрца, цяжкая. Асколак жа побач.
Бiм - увесь адзiн слых: "асколак", зноў "асколак". У гэтым слове чуваць гора. Але, калi яны гавораць пра Iвана Iванавiча, значыць, ён павiнен недзе быць. Трэба шукаць. Шукаць!
Даша пайшла. Сцяпанаўна - таксама. Бiм зноў застаўся адзiн бавiць ноч. Цяпер ён не-не i задрэмле, але толькi на некалькi хвiлiн. I кожны раз ён снiў Iвана Iванавiча - дома цi на паляваннi. I тады ён прахоплiваўся, азiраўся, хадзiў па пакоi, нюхаў закуткi, прыслухоўваўся да цiшынi i зноў клаўся ля дзвярэй. Вельмi моцна балеў рубец ад дубца, але гэта было нiшто, калi раўняць з большым горам i невядомасцю.
Чакаць. Чакаць. Сцiснуць зубы i чакаць.
Раздзел 7
ПОШУКI ПРАЦЯГВАЮЦЦА
Гэтае ранiцы Бiм ледзь не плакаў. Сонца ўжо вышэй за акно, а нiхто не iдзе. Ён прыслухоўваўся да крокаў жыхароў у пад'ездзе, якiя праходзiлi паўз яго дзверы з верхнiх паверхаў або падымалiся ўгору. Усе крокi знаёмыя, а яго няма i няма. Нарэшце выразна пачуў туфелькi Дашы. Яна! Бiм уголас даў пачуць пра сябе. Яго крык, калi сказаць па-чалавечаму, абазначаў: "Я цябе чую, Даша!"
- Зараз, зараз, - абазвалася яна i пазванiла да Сцяпанаўны.
Яны абедзве ўвайшлi да Бiма. З кожнаю ён павiтаўся, потым кiнуўся да дзвярэй, спынiўся там, павярнуў галаву да жанчын i патрабаваў, прасiў, павiльваючы хвастом: "Адчыняйце! Шукаць трэба".
Даша адзела на яго аброжак, на якiм цяпер была на ўсю шырыню трывала прымацавана латунная пласцiнка-жэтон з выгравiраваным надпiсам: "Яго завуць Бiм. Ён чакае гаспадара. Добра ведае, дзе дом. Жыве адзiн у кватэры. Не крыўдзiце яго, людзi". Даша прачытала надпiс Сцяпанаўне.
- Якая ж ты добрая душа! - успляснула рукамi Сцяпанаўна. - Любiш, выходзiць, сабак?
Даша паглядзела на Бiма i адказала незвычайна:
- Муж мяне пакiнуў, хлопчык памёр... А мне трыццаць год. Жыла на кватэры. Паеду...
- Адзiнокая. Мая ж ты дарагая! - запрыказвала Сцяпанаўна. - Ды гэта ж...
Але Даша абарвала:
- Пайду. - А ад дзвярэй дадала: - Пакуль што не выпускайце Бiма, каб не пабег за мною.
Бiм паспрабаваў працiснуцца ў дзверы разам з Дашаю, але яна адапхнула яго i выйшла разам са Сцяпанаўнай.
Не болей чым праз гадзiну Бiм заскуголiў, потым i завыў ад суму ўголас, так завыў, як пра гэта гавораць людзi: "Хочацца завыць, як сабаку".
Сцяпанаўна выпусцiла яго (Даша цяпер далёка):
- Ну, iдзi, iдзi. Вечарам кашы навару.
Бiм нават i вухам не павёў на сказанае, не зiрнуў у вочы, а кулём зляцеў унiз i - на двор. Чаўнаком паснаваўся па двары, выйшаў на вулiцу, чуць пастаяў, быццам падумаў, а потым пачаў чытаць пахi, радок за радком, нават не звяртаючы ўвагi на тыя дрэвы, дзе стаялi роспiсы братоў i чытаць якiя павiнен кожны сабака, калi хоць крыху паважае самога сябе.
За ўвесь дзень Бiм не знайшоў нiякiх прыкмет Iвана Iванавiча. А надвячоркам на ўсякi выпадак заблудзiў у малады парк новага гарадскога раёна. Там чацвёра хлапчукоў ганялi мячык.
Ён пасядзеў крыху, праверыў наваколле, на колькi хапала яго носа, i хацеў ужо iсцi. Але хлопчык год дванаццацi адышоў ад тых, што гулялi, падышоў да Бiма i з цiкавасцю глядзеў на яго.
- Ты чый? - спытаўся ён, быццам Бiм мог адказаць на пытанне.
Бiм перш-наперш павiтаўся: павiляў хвастом, але нявесела, нахiлiўшы галаву спачатку ў адзiн, а потым у другi бок. Гэта, акрамя ўсяго, абазначала пытанне: "А ты што за чалавек?"
Хлопчык здагадаўся, што сабака пакуль што не зусiм давярае яму, смела падышоў i падаў руку:
- Прывiтанне, Чорнае вуха.
Калi Бiм падаў лапу, хлопчык крыкнуў:
- Хлопцы! Сюды, сюды!
Тыя падбеглi, але спынiлiся ўсё ж наводдаль.
- Глядзiце, якiя разумныя вочы! - дзiвiўся першы хлопчык.
- А можа, ён вучаны? - запытаўся слушна тоўсценькi карапуз. - Толя, Толiк, ты скажы яму што-небудзь - зразумее цi не?
Трэцi, старэйшы за ўсiх, аўтарытэтна заявiў:
- Вучаны. Бачыш, таблiчка на шыi.
- I нiякi не вучаны, - запярэчыў худзенькi хлопчык. - Ён не быў бы такi худы i невясёлы.
Бiм i праўда страшна схудаў без гаспадара, i выгляд у яго змарнелы: падвяло жывот, нерасчэсаная шэрсць скудлачылася на баках i пашарэла на некалi блiскучай спiне. Сум i голад не робяць прыгожым i сабаку.
Толiк дакрануўся Бiму да лба, i той паглядзеў на ўсiх з даверам. Пасля гэтага ўсе па чарзе гладзiлi Бiма, i ён не пярэчыў. Адносiны адразу ж наладзiлiся добрыя, а ў атмасферы поўнага ўзаемаразумення заўсёды не так далёка i да шчырага сяброўства. Толiк услых прачытаў напiсанае на латуннай таблiчцы i ўсклiкнуў:
