- Ты ў чымсьцi падазраеш мяне, Сьцяпан, - сказала яна. - Ну, сьмела кажы, менавiта, у чым?!
- Я? - Невядома, калi наскочыць на цябе найгоршае. - Кiра, пашкадуй ты мае нэрвы, - Сьцяпан сеў у пасьцелi. - Я хворы, а ты пачынаеш са мною сур'ёзнае, ад якога напраўду можна дайсьцi да думкi, што жыцьцё нас абаiх - нiшто iншае, як кантракт i толькi кантракт. Справа на пэўны прамежак часу або парадку рэчаў...
- Прабач, Сьцяпанка. У мяне, ведаеш, хутка мэнструацыя, i таму я без дай прычыны ўзбуджаюся, - яна зграбна схiлiлася па шклянку. - Я нарыхтую табе паранага малака зь мёдам.
"Мэнструацыя! - калацiлася ў iм. - Пачуў-бы гэта набабнiк з мудрым iлбом мiнiстра, дык запляваў-бы ад тае сьцены. У сукiнсыне не шукай ты пашаны, нават да самога сябе, бо яму й сваё гаўно сьмярдзiць!.." Перад жанiмствам з Кiрай Сьцяпан перажыў дзiўную прыгоду: маладая ўдава прапанавала яму шлюбнае жыцьцё на паўтары гады, да часу, пакуль вернецца з Канады яе жанiх, стары кавалер, якi паехаў туды зарабiць валюты ў брата, уласьнiка, здаецца, рамонтных майстэрняў. Ня бойся, я нiчога табе не нараджу, супакойвала яна Сьцяпана. А тое, што ты навучысься ад мяне, вельмi прыдасца табе, хлопча, калi сам ажэнiсься. Пераканаесься, што i ў каханьнi патрэбная навука. Я ведаю гэта, павер ты мне. Падумаю, адказаў ёй Сьцяпан i больш не пабачыўся зь ёю; яна, зрэшты, не шукала яго, вiдавочна дайшоўшы да вываду, што ён не зразумеў-бы яе або, чаго добрага, потым пусьцiўся-б яшчэ ў сабачую скуру.
- Кiра, цябе не зьдзiўляе дзiвосная раўнавага ў колькасцi мужчынаў i жанчынаў на сьвеце?
- Гм.
- Або: гультай як грамадзкае паняцьце? Што людзi - як тыя валуны, удзiрванелыя, якiя не варушацца i ў буры зь перунамi? Маланка смалiць такому па хрыбце, ажно дым iдзе зь яго, а ён ляжыць сабе й нават не пачухаецца...
- Я прынясу табе паляпiрыну, - Кiра зьнiкла.
Растварыла яна дзьве таблеткi.
Гарачка ў Сьцяпана апала.
Цешча вярнулася дамоў зь лiмонамi. Дастала яна iх недзе па знаёмстве. Сьцяпан выпiў кубак гэтай кiсьляцiны з цукрам i задрамаў. Выглядала на тое, што давядзецца яму паляжаць, i гэта злавала яго... Старшыня падсеўся блiжэй, загаварыў - зь яго роту ад нядбайна чышчаных зубоў панесла смуродам, мясной гнiльлю. Значыць, пане Сумленевiч, э, вы нязгодны дапамагаць мне ў кiраваньнi? Добра, гэта ваша справа. Не, дык не. Як гаворыцца, рабу ня быць свабодным працаўнiком. Я не пэдэраст i заганяць вас, э, у пасьцель амаральнасьцi ня буду. Вы, вiдаць, не дарасьлi да перамаганьня, э, зла злом... Так. Я, ведаеце, прайшоў вайну й рознае вычаўпаў на ёй. Бывала, э, уварвуся я ў варожы дом i раву на малагодка: "Рукi ўверх!" А на шаснастоўку: "Скiдай, фраў, майткi!.." Агiдна я рабiў? Вядома. (Самое-ж забiваньне ёсьць супрацiўнае чалавеку. Але спрабуй ты, браток, выйграць бiтву, э, нiкога не забiваючы.) Вось, пане Сумленевiч, i вы, э, палезьлi-б на сiнявокае дзяўчо ў разьбiтым горадзе, якое й не падазрае, э, iснаваньня сусьветнай палiтыкi; у першую хвiлю не дадумаецца нават, у чым справа - з асмаленым, э, салдатам. Захiхiкае яно, ведаеце, быццам намерыўшыся пагуляць зь iм, бугаём, у хованкi. Па-дзiцячаму. Пасьля вайны - я ажанiўся, i жонка, трасца ёй у бок, падсыпала мне дочак. Ох, э, бязьлiтасная яна, зараза! Гляджу я на гэтыя свае донi й, цьфу, бачу ў iх тварыкi падабнюткiя да тых, ваенных, згвалтаваных недзе ў каменным хутары, у якiм, ведаеш, э, толькi гаспадынiн сын хадзiў за гаспадаркай; сёстрам яго-ж нiхто з нас ня даў i коўдрай накрыцца, хоць, э, на паўгадзiнкi. Яны колькi дзён i елi лежачы, цьфу!.. Што я кажу табе, балванец. Ня хочаш ты быць маёй курвай, дык ня трэба. Пашкадуеш таго. Я не жартую: пашкадуеш! Так. Курэўства ёсьць частка, э, кожнага чалавека, i як-жа тут думаць пра кар'еру, э, ня зьведаўшы прастытуцыi целам i душою?! Гэта-ж так, быццам брацца гасiць пажар, ня ведаючы, што такое агонь. Крывiсься? Ну, э, крывiся сабе на здароўе. Жадаеш сабе йсьцi ўласнай дарогай? Гэта мне падабаецца. Дазволь мне даць табе параду: ня будзь ты дзекабрыстам! Няхай табе не здаецца, э, што ты запакутуеш, або застанесься незразуметым. Маю перавагу я над табою, э, проста сакрушальную, i таму мяне бярэ ахвота сьмяяцца з таго, як гэта ты сыплеш бясспрэчнымi рацыямi, па-юначаму спадзеючыся на iх сiлу; iлюзiя непрактычнага розуму! Памятай, Сьцяпан, што самым непераможным i беспамылковым рэвалюцыянэрам зьяўляецца, э, час. Ён ня любiць, калi яго падганяюць... От, жывiна! Што яшчэ табе сказаць?.. Вяртайся ты, э, да старой праўды: маўчаць аб сваiх справах. Кожны выслухоўвае цябе перш за ўсё ў кантэксьце, э, тваёй прыдатнасьцi яму. Адсюль - што хочаш: дружба й варожасьць, любоў i нянавiсьць, э, зайздросьлiвасьць i завiсьлiвасьць... Так, брацец! Ну, i далучаю я да таго, ведаеш, студэнцкае пажаданьне: скруцi, халера, шыю! Хай хада лёгкай табе будзе...
Сьцяпан расплюшчыўся i ўбачыў Кiру.
- Я разбудзiла цябе?
- Не, Кiра, я й ня чуў, што ты тут...
- Ты пацееш, - Кiра разгарнула насавую хустачку, - я вытру табе лоб.
- Пацею, Кiра. Ажно пад патылiцай мне мокра... Прамокне падушка...
- Прыходзiлi нейкiя калегi да цябе, - сказала Кiра. - З каапэратыву. Двух. Але я iх ня ведаю, Сьцяпан.
- Што яны казалi?
- Пыталiся пра тваё здароўе - яны, здаецца, былi п'яныя...
- Ага... Ужо ведаю, хто быў.
- Цi нешта важнае магло здарыцца, Сьцяпан?
- Адкуль-жа?! - усьмiхнуўся ён. - Такiя, вось, сябры, дый столькi.
- Не спадабалiся яны мне.
- Непрыгожыя?
- Ты, калi што ляпнеш... - пакрыўдзiлася Кiра. - Я цярпець не магу п'яных у будзённы дзень! Гэта несур'ёзныя людзi.
- Або нешчасьлiвыя.
- Сказаў, што ведаў... Добрае гэта iм няшчасьце пiць гарэлку, гультаём! Знайшоў ты сабе сяброў, што хай Бог баронiць!
- Што было мне рабiць, Кiра? - ён кплiва зiрнуў на яе. - Нямаш лепшых.
- Пашукай - калi яны табе конча патрэбныя.
- Шукаў я, Кiрачка. Як ведаеш, да самога старшынi спрабаваў пазаляцацца, ды дзе там: налiў ён сабе горла й больш не паказаўся ў нас, сабака. А прылiпаў я да яго, ой, прылiпаў...
- Ах, усе вы, мужчыны, аднаго сука вартыя.
- Слушна! Пачну я цяпер з бабамi...
- Яшчэ чаго! - Кiра падала Сьцяпану газэту. - Лепш пачытай, што на сьвеце робiцца.
- Кiнь яе, Кiра, во сюды, - весела ўказаў ён на столiчак ля ложка. - Цяпер я ня буду чытаць газэту. Уваччу мне круцiцца.
- Старайся заснуць, Сьцяпанка.
- Колькi можна...
Цешча паклiкала Кiру ў кухню. Ад прычыненых дзьвярэй далятаў пах смажанiны, i Сьцяпан адвярнуўся да сьцяны.
Сьцяпан Сумленевiч, ты пераскочыш старшыню, - гэтак, нячутна, якiсьцi... З тых, хто прыходзiў наведаць яго? Ты добры, бо ў цябе няма выйсьця. Разумееш? Дабрыня зьяўляецца ў цябе сродкам. Ты, Сьцяпан, бессаромна махлюеш, называючы яе сваёй мэтай! Я, Сьцяпане, у дзяцiнстве марыў пра малаточак. Калi яго, нарэшце, займеў - вышукаў яму адмысловае месца, пад iконаю. Бацька аднойчы ўбiў iм цьвiк у сьцяну, i я, ад такой зьнявагi, плакаў...
- А я, - умяшаўся Сьцяпан, - калi ты хочаш ведаць, дык не супроць пакарыстацца дабром у iмя шчасьця чалавечага...
- Мы ўжо гаварылi з табою пра гэта, - перабiў Сьцяпана... Нейкi мутант? Паўтараесься! Сьвет iснуе, Сьцяпане, ня толькi ў тваiх памерах. Цябе, бачу я, зьдзiўляе тое, што думку нельга ўзважыць або вымерыць цэнтымэтрам? Га? Усё па-за фiзыкай, дарагi, калi ўспрыймаць рэчаiснае як iдэю...
- Адчапiся! Мне балiць галава...
- Болю таксама ня зьмераеш, напрыклад, грамамi. I роспачы. I жалю, суму.
- Каштоўнае не паддаецца малатку...
- Уставай, Сьцяпанка, есьцi, - зьявiлася Кiра. - Атулiся пледам i сядзь. Паабедаеш у пасьцельцы.
- Каб ты ведала, Кiра, як я гiджуся ежаю!
- Перамагайся! Табе трэба мацавацца.
- Калi пагляджу я на цябе, дык робiцца мне лягчэй. Ты - маё лякарства!
- Ах, чым ужо я не была ў цябе: мышкаю, хмурынкай, iскаркай, пчолкай, шчасьцейкам... Аптэкаю - першы раз, - яна падала Сьцяпану грэбень. - Ну, варушыся, Сьцёпа, прыгладзь свае кудлачы.
Расол з курыцы ды катлетка па-венску былi, несумненна, смачнымi. Каб пракаўтнуць iх, Сцьпан дапамагаў сабе, зазвычай, аналiзам памылак герояў у кнiжках, якiя чытаў у дзяцiнстве... Палкоўнiк наладзiў засаду ля пераходу цераз Патамак. Ён зрабiў-бы лепш, застаючыся ў крэпасьцi. Праўда, Вялiкае Вока меў магчымасьць аблажыць гарнiзон Джона, каб голадам прымусiць яго здацца ў палон; харчоў хапiла-б яму не больш як на тыдзень, ну, на два, калi браць пад увагу конскае мяса. Першае, што павiнен быў зрабiць палкоўнiк, гэта выкапаць у крэпасьцi калодзеж - блiзка галоўнага збудаваньня. З вадою можна доўга пражыць! Далей - карыстаючыся разьмяшчэньнем над затокай Патамаку - была ў Джона магчымасьць арганiзоўваць рыбную лоўлю невадам, узьвесьцi шырокае памосьце, абгароджанае частаколам... Рыба штодзень, безумоўна, надакучае, але, калi-б нарыхтоўваць зь яе ўсялякiя стравы з дадаткам канiны, тады атрымалася-б няблага. Шчупачок, скажам, печаны на ражне, жоўценькi, гм, смакавiты пальчыкi аблiзваць! Або акунькi. Драбязу найлепш смажыць, а вялiкiя рыбiны кiдаць у юшку.
- Еш, Сьцяпан, - заклапочана загаварыла цешча, што ўвiхалася ля плiты. Усё еш.
- Ем...
...Iньдзейцы сушаць конскае мяса: рэжуць яго ў вузэнькiя палосы. Сухое, яно не псуецца. Каб пячы, трэба спачатку памачыць яго?
