Ружа Сарона зiрнула на мацi поўнымi слёз вачамi.
- Дапамагло, - сказала яна. - Бабцы дапамагло. Яна заснула.
Мацi сядзела прысаромленая, апусцiўшы галаву.
- Я, можа, дарэмна пакрыўдзiла добрых людзей, - сказала яна. - Бабка спiць.
- Можа, табе схадзiць пакаяцца прапаведнiку нашаму?
- Пайду... Толькi ён нейкi дзiўны. Магчыма, гэта я праз яго не дазволiла тым людзям памалiцца тут. Прапаведнiк наш думае: што людзi нi зробяць, усё добра. - Мацi паглядзела на свае рукi. - А цяпер спаць, Разашарна. Калi паедзем ноччу, дык трэба выспацца. - Яна выцягнулася на траве каля матраца.
Ружа Сарона запыталася:
- А бабку не трэба абмахваць?
- Яна спiць. Кладзiся, дачушка.
- Куды гэта Конi дзеўся? - незадаволена сказала Ружа Сарона. - Ужо колькi часу яго не бачыла.
Мацi сказала:
- Ш-ш... Паспi.
- Ма, Конi будзе вучыцца вечарамi i ў людзi выйдзе.
- Ага, ты мне ўжо казала. Кладзiся спаць.
Ружа Сарона прымасцiлася з краю бабчынага матраца.
- Конi ўжо новае задумаў. Ён увесь час думае. Вось вывучыць пра электрычнасць i майстэрню сваю завядзе, а тады ведаеш, што ў нас будзе?
- Што?
- Лёд... колькi душа пажадае. Купiм ледзяную шафу. Напакуем яе даверху. Нiчога псавацца не будзе.
- Конi ўвесь час думае, - усмiхнулася мацi. - Вось i добра, а цяпер спаць.
Ружа Сарона заплюшчыла вочы. Мацi павярнулася на спiну i падклала рукi пад галаву. Яна прыслухоўвалася да дыхання бабкi i дачкi. Махнула рукой, каб прагнаць муху з iлба. Лагер зацiх пад пякучым сонцам, i гукi, якiя даносiлiся з нагрэтай травы, - строкат конiкаў, гудзенне мух - толькi падкрэслiвалi цiшыню. Мацi глыбока перавяла дыханне, пазяхнула i заплюшчыла вочы. Праз дрымоту пачула чыесьцi крокi, але прачнулася не ад iх, а ад моцнага мужчынскага голасу.
- Тут хто ёсць?
Мацi хуценька адарвала спiну ад зямлi, села. Нейкi мужчына з моцна загарэлым тварам нахiлiўся i зазiрнуў пад брызент. На iм былi высокiя шнураваныя чаравiкi, штаны колеру хакi i такога ж колеру форменная кашуля. На шырокай скураной партупеi вiсела рэвальверная кабура, а злева на грудзях да кашулi была прышпiлена вялiкая сярэбраная зорка. Фуражка з мяккiм верхам была ссунута на патылiцу. Ён паляпаў далонню па туга нацягнутым брызенце, i той загуў, як барабан.
- Тут ёсць хто-небудзь? - настойлiва паўтарыў ён.
Мацi запыталася:
- Што вам трэба, мiстэр?
- А як вы думаеце, што мне трэба? Хачу ведаць, хто тут ёсць.
- Тут нас трое: я, бабка i дачка мая.
- А мужчыны дзе?
- Пайшлi пакупацца. Мы ўсю ноч ехалi.
- Адкуль вы?
- З-пад самага Салiса ў Аклахоме.
- Тут вам заставацца нельга.
- Мы сёння позна вечарам паедзем далей, мiстэр, праз пустыню.
- I добра зробiце. Калi заўтра ў гэты час будзеце тут, я пасаджу вас. Мы такiм не дазваляем тут надоўга спыняцца.
Твар у мацi пацямнеў ад гневу. Яна памалу паднялася на ногi, падышла да скрынi з кухонным начыннем i выцягнула за доўгую ручку чыгунную патэльню.
- Мiстэр, - сказала яна, - у вас бляшаная цэшка i рэвальвер. Там, адкуль я прыехала, такiя, як вы, голасу не павышаюць. - Яна пачала наступаць на яго з патэльняй у руцэ. Ён расшпiлiў кабуру. - Страляй, - сказала мацi. - Жанчын запалохваеш? Добра, што мужчын нашых тут няма. Яны б цябе на шматкi разадралi. У нашых краях такiя, як ты, не вельмi плешчуць языком.
Чалавек адступiў назад на два крокi.
- Краi вашы засталiся далёка. Цяпер вы ў Калiфорнii, i ўсякiм Окi мы не дазволiм тут затрымлiвацца.
- Окi? - цiха перапытала мацi. - Окi?
- Ага, Окi! I калi я заўтра вас тут застану, не мiнуць вам турмы. Чалавек крута павярнуўся, падышоў да суседняй палаткi i паляпаў далонню па брызенце:
- Ёсць тут хто-небудзь?
Мацi не спяшаючыся вярнулася пад брызент. Паклала патэльню назад у скрыню. Потым паволi апусцiлася на зямлю, села. Ружа Сарона ўпотайкi сачыла за ёю. Убачыўшы, што мацi стараецца стрымаць слёзы, яна заплюшчыла вочы i прытварылася, што спiць.
Сонца ўжо добра схiлiлася на захад, а спёка не спадала. Том прачнуўся пад вярбой. У роце ў яго засмягла, цела змакрэла ад поту, галава была цяжкая пасля сну. Ён вяла падняўся на ногi i пайшоў да берага. Скiнуў з сябе адзежу, палез у рэчку. Ледзь толькi вада абняла яго, смага знiкла. Ён лёг на мелкiм месцы, упёршыся локцямi ў пясчанае дно, i цела яго плавала ў вадзе. I так ён ляжаў, пазiраючы на пальцы ног, якiя пагойдвалiся над паверхняй.
Бледны хударлявы хлопчык выпаўз, як звярок, з чароту i хуценька раздзеўся. Ён шмыгнуў у ваду, як хахуля, i, як хахуля, паплыў, пакiнуўшы толькi вочы на паверхнi. Раптам ён убачыў над вадой галаву Тома, заўважыў, што за iм сочаць. Хлопчык кiнуў сваю гульню i сеў на дно.
Том сказаў:
- Хэло!
- Хэло!
- У хахулю гуляеш?
- Ага. - Хлопчык пасоўваўся ўсё блiжэй да берага, быццам проста так, незнарок, i раптам выскачыў з вады, згроб у ахапак сваё адзенне i знiк у вербалоззi.
Том цiха засмяяўся i раптам пачуў рэзкi крык:
- Том! Гэй, Том!
Ён сеў на дно i свiснуў праз зубы, пранiзлiва, з хвацкiм прысвiстам у канцы. Кусты варухнулiся, i з iх выйшла Руцi. Спынiлася, пазiраючы на яго.
- Цябе мама клiча, - сказала яна. - Iдзi хутчэй.
- Зараз. - Том падняўся i пайшоў па вадзе да берага, а Руцi глядзела на яго голае цела са здзiўленнем i цiкавасцю.
Заўважыўшы на сабе яе позiрк, Том сказаў:
- Ну бяжы. Давай адсюль!
I Руцi ўцякла. Том пачуў, як яна ўсхвалявана клiча Ўiнфiлда. Ён нацягнуў гарачае адзенне на сваё халаднаватае, мокрае цела i няспешнай хадою пайшоў праз лазняк да палаткi.
Мацi расклала агонь з сухога вярбовага голля i кiпяцiла на iм ваду ў рондалi. Убачыўшы Тома, адразу адчула палёгку.
- Што тут у вас, ма? - запытаўся Том.
- Я баялася за цябе, - адказала яна. - Тут палiсмен прыходзiў. Нам, кажа, нельга тут заставацца. Я баялася, каб ён з табой не загаварыў. Баялася, ты наб'еш яго, як толькi ён рот расчынiць.
Том сказаў:
- Чаго гэта я раптам палiсменаў бiць буду?
Мацi ўсмiхнулася:
- Ну... ён тут такога нагаварыў... я сама ледзь не набiла яго.
Том схапiў яе за плячо i размашыста i грубавата трасянуў яе i засмяяўся. I яшчэ смеючыся, апусцiўся на траву.
- Божа мой, ма. Я такой цябе не ведаў, раней ты была больш далiкатная. Што з табою стала?
Мацi спахмурнела.
- Не ведаю, Том.
- Спярша на нас дамкратнай ручкай замахвалася, цяпер палiсмена ледзь не збiла. - Том цiха засмяяўся, выцягнуў руку i ласкава паляпаў мацi па голай ступнi. - Сапраўдная ведзьма.
- Том...
- Што?
Мацi доўга вагалася, перш чым загаварыць.
- Том, палiсмен гэты... ён абазваў нас... Окi. Кажа: "Мы не дазволiм усякiм Окi тут затрымлiвацца".
Том пiльна паглядзеў на мацi, рука яго ўсё яшчэ ласкава ляжала на яе ступнi.
- Адзiн чалавек нам ужо гаварыў. Сказаў, як яны вымаўляюць гэтае слова. Том задуменна памаўчаў. - Ма, як па-твойму, я ўжо зусiм адпеты? Месца маё ў турме?
- Не, - адказала яна. - Цябе давялi да забойства. Не. А чаму ты пытаешся?
- Проста так. Я палiсмену гэтаму ўляпiў бы як мае быць.
Мацi лагодна ўсмiхнулася:
- Магчыма, я цябе на гэта i падбiла б. Я сама яго ледзь патэльняй не агрэла.
- А што ён гаварыў, ма? Чаму нам нельга тут заставацца?
- Сказаў, не дазволiм усякiм Окi тут затрымлiвацца. Калi, кажа, я вас тут заўтра застану, у турму пасаджу.
- Мы не прывыклi, каб палiсмены нас у карак гналi.
- Я так i сказала яму. А ён кажа, вы тут не дома. Вы ў Калiфорнii, а тут мы гаспадары.
Том нерашуча прамовiў:
- Мне трэба табе нешта сказаць, ма. Ной... пайшоў унiз па рацэ. Далей ён з намi не паедзе.
Сэнс яго слоў дайшоў да мацi не адразу.
- Чаму? - праз нейкi момант цiха запыталася яна.
- Не ведаю. Кажа, так трэба. Што яму лепш застацца каля гэтай ракi. Прасiў сказаць табе.
- А што ён есцi будзе?
- Не ведаю. Рыбу, кажа, лавiць буду.
Мацi доўга маўчала.
- Распадаецца наша сям'я, - нарэшце прамовiла яна. - Проста не ведаю, не прыдумаю, што рабiць. У галаве ўсё перамяшалася. Гэтага мне ўжо занадта.
Том няўпэўнена сказаў:
- А нiчога з iм не зробiцца, ма. Наогул, ён у нас з дзiвацтвамi.
Мацi кiнула неўразумелы позiрк на раку.
- Проста ў галаве ўсё перамяшалася.
Том глянуў на рады палатак i каля адной з iх убачыў Руцi з Уiнфiлдам - яны стаялi каля ўвахода i з кiмсьцi далiкатна размаўлялi. Руцi мяла пальцамi сукенку, а Ўiнфiлд босай нагой калупаў пясок. Том крыкнуў:
- Гэй, Руцi! - Дзяўчынка падняла галаву, убачыла брата i падбегла да яго, за ёю - Уiнфiлд. Том сказаў: - Збегай, Руцi, паклiч нашых. Яны спяць пад вербамi. Сюды вядзi. А ты, Уiнфiлд, скажы Ўiлсанам, што мы хутка едзем, няхай збiраюцца.
Дзецi мiгам разбеглiся. Том запытаўся ў мацi:
- А як бабка, ма?
- Заснула. Здаецца, ёй лепш. I цяпер яшчэ спiць.
- То добра. Колькi ў нас свiнiны засталося?
- Малавата. Адна маленькая бочачка.
- Тады ў другую вады набяром. Ваду трэба ўзяць у дарогу.
З вербняку пачулiся гучныя крыкi Руцi, якая склiкала мужчын.
Мацi падкiнула сухога вярбовага голля ў вогнiшча, i агонь з трэскам абхапiў рондаль. Сказала:
- Дай нам, божа, хутчэй адпачыць. Дай нам, госпадзi, знайсцi сабе добры прыстанак!
