Малады чалавек у белым увайшоў у домiк з рыфленага жалеза, дзе яго памочнiк праглядаў папку з рахункамi.
- О божа, ну й адчайны народ!
- Хто - Окi? Яны ўсе адчайныя.
- На такiм драндулеце я пабаяўся б i з месца скрануцца.
- У нас з табой здаровы розум. А ў гэтых чортавых Окi нi разумення нiякага няма, нi чалавечых пачуццяў. Яны i не людзi. Сапраўдны чалавек не будзе так жыць, як яны. Сапраўдны чалавек не прымiрыўся б з такiм брудам i ўбоствам. Яны не нашмат лепшыя за гарыл.
- А ўсё ж добра, што мне не трэба ехаць праз пустыню на такiм дапатопным "гудзоне". Тарахцiць, як малатарня.
Памочнiк паглядзеў на папку, што ляжала перад iм. Буйная кропля поту скацiлася з яго пальца i ўпала на ружовыя лiсткi.
- Ведаеш, iх нiчым не напалохаеш. Яны такiя бязмозгiя, нават не ўяўляюць сабе, як гэта небяспечна. I, далiбог, далей свайго носа нiчога не бачаць. Ёсць за каго перажываць!
- Я не перажываю. Проста ўявiў сябе на iх месцы. Не, нiзашто не хацеў бы!
- Бо ты разумееш, што да чаго. А яны нiчога не разумеюць, - сказаў памочнiк i выцер рукавом кроплю з ружовага рахунка.
Грузавiк выехаў на шашу i пачаў узбiрацца на пакаты ўзгорак мiж абламаных, выветраных скал. Вада ў радыятары неўзабаве закiпела, Том прыняў гэта як належнае i паехаў цiшэй. Вышэй i вышэй па доўгiм схiле, дарога выгiналася i пятляла па мёртвай мясцовасцi, выпаленай сонцам да шэрасцi, да белiзны, без нiякiх прыкмет жыцця. Том зрабiў кароткi прыпынак, каб астыў матор, потым рушыў далей. Яны ўзнялiся на перавал яшчэ да захаду сонца i зiрнулi ўнiз на пустыню - чорныя, як сажа, горы ўдалечынi i жоўтыя блiкi сонца на шэрай пустэльнай зямлi. Маленькiя чэзлыя пучкi травы, быльнёг i кусцiкi жорсткага хмызу кiдалi рэзкiя ценi на пясок i на абломкi скал. Сляпучае сонца свяцiла iм проста ў вочы. Том прыкрыў iх рукой, каб вiдаць была дарога. Яны перавалiлi цераз грэбень i пакацiлiся ўнiз з выключаным маторам, каб даць яму астыць. Так яны спускалiся па доўгiм схiле да пустынi, а вентылятар круцiўся, халодзячы ваду ў радыятары. Том, Эл i бацька з Уiнфiлдам на каленях глядзелi на яркае сонца над гарызонтам, i вочы ў iх былi як шкляныя, загарэлыя твары блiшчалi ад поту. Выпаленая зямля i чорныя, як сажа, горы парушалi роўную далеч пустынi i рабiлiся яшчэ страшнейшымi ў пачырванелых промнях заходняга сонца.
Эл сказаў:
- Ну i мясцовасць! А што, калi б давялося iсцi пеша?
- Хадзiлi i пеша, - адказаў Том. - Шмат народу хадзiла, а раз iншыя маглi, значыць, i мы змаглi б.
- Шмат, пэўна, загiнула iх, - сказаў Эл.
- У нас ужо таксама не без страт.
Эл змоўчаў. Пустыня, якая ўсё больш чырванелася, пралятала мiма.
- Як думаеш, мы калi-небудзь убачым зноў гэтых Уiлсанаў? - папытаўся Эл.
Том пакасiўся на iндыкатар узроўню масла i адказаў:
- У мяне такое адчуванне, што нi мы, нi хто iншы больш не ўбачыць мiсiс Уiлсан. Проста адчуванне такое.
Уiнфiлд сказаў:
- Та, я хачу злезцi.
Том глянуў на яго.
- Не шкодзiла б усiх спусцiць да цемнаты. - Ён збавiў хуткасць i спынiў машыну. Уiнфiлд саскочыў на зямлю i памачыўся на краi шашы. Том высунуўся з кабiны. - Яшчэ каму трэба?
- Пацерпiм, - адгукнуўся дзядзька Джон.
Бацька сказаў:
- Ты, Уiнфiлд, лезь наверх. У мяне ногi знямелi цябе трымаць. - Хлопчык зашпiлiў штаны, паслухмяна ўскараскаўся на грузавiк па заднiм борце i пералез на карачках цераз бабчын матрац блiжэй да Руцi.
Машына iшла насустрач нiзкаму сонцу, якое ўжо дакранулася краем да няроўнай рысы гарызонту, залiўшы густой чырванню ўсю пустыню.
Руцi сказала Ўiнфiлду:
- Што, прагналi?
- Я сам не захацеў. Тут лепш. Там легчы няма дзе.
- Толькi сядзi цiха, не балбачы, - сказала Руцi, - бо я хачу заснуць прачнуся, а мы ўжо на месцы! Так Том сказаў. Цiкава будзе паглядзець прыгожы, кажуць, край.
Сонца зайшло, пакiнуўшы на небе вялiкi зiхатлiвы круг. Пад брызентам стала цёмна, як у тунелi з прасветлiнамi ў абодвух канцах, трохвугольнымi прасветлiнамi.
Конi i Ружа Сарона сядзелi, прыхiнуўшыся да кабiны, i гарачы вецер, якi ўрываўся пад навес, бiў iм у патылiцу, а брызент ляпаў i гуў, як барабан, у iх над галавой. Яны цiха перамаўлялiся пад ляпанне брызенту, каб нiхто iх не чуў. Конi паварочваў галаву i шаптаў жонцы на вуха, i Ружа Сарона, адказваючы, рабiла тое самае. Яна сказала:
- Мы адно толькi робiм - едзем i едзем, i, здаецца, нiколi канца гэтаму не будзе. Мне надакучыла.
Конi павярнуўся да яе вуха:
- Можа, ранiцай... Ты б хацела, каб мы пабылi адны? - У змроку ён пагладзiў рукою яе бядро.
Яна сказала:
- Не трэба. А то я завядуся, як шлюха. Кiнь. - I павярнулася вухам да яго, каб пачуць, што ён адкажа.
- Можа... калi ўсе заснуць.
- Можа... - сказала Ружа Сарона, - Толькi пачакай, пакуль заснуць.
- Я больш не магу, - сказаў Конi.
- Ведаю. Я таксама. Давай пагаворым, як там усё будзе, а ты адсунься, пакуль галава ў мяне не закружылася.
Конi крыху адсунуўся.
- Значыць, адразу, як прыедзем, я пачну вучыцца вечарамi, - сказаў ён. Ружа Сарона глыбока ўздыхнула. - Я дастану кнiжачку такую, дзе ўсё пра гэта гаворыцца, выражу з яе падпiсны бланк i адразу пашлю.
- А чакаць доўга давядзецца?
- Чаго чакаць?
- Калi ты пачнеш зарабляць вялiкiя грошы i ў нас будзе лёд.
- Гэта цяжка сказаць, - важна прамовiў Конi. - Загадзя сказаць не магу. Да Каляд, а то i раней, думаю, вывучуся.
- Ты вывучышся, i мы купiм сабе лёд i ўсё астатняе, так?
Конi хмыкнуў:
- Гэта ў цябе ад спёкi. Нашто табе лёд на Каляды?
Ружа Сарона ўсмiхнулася:
- I праўда. Але так хочацца, каб ён у нас заўсёды быў. Ну, перастань. А то я завядуся!
Сутонне перайшло ў цемру, i лагоднае неба над пустыняй усыпалi зоркi калючыя, вострыя, з рэдкiмi кароткiмi i доўгiмi промнямi. I гарачыня стала iншая. Пакуль сонца стаяла ў небе, гарачыня хвастала, працiнала наскрозь, а цяпер яна падымалася знiзу, ад зямлi, i шчыльна ахiнала людзей. Загарэлiся фары, i цьмяна завiднеўся наперадзе кавалак шашы i паласа пустынi абапал яе. Час ад часу ўдалечынi паблiсквалi вочы якой-небудзь жывёлiны, але самой яе не было вiдаць. Пад брызентам цяпер зрабiлася зусiм цёмна. Дзядзька Джон i прапаведнiк ляжалi, скурчыўшыся i апiраючыся на локцi, пасярэдзiне грузавiка i глядзелi на дарогу праз заднi трохкутны праём навеса. Блiжэй да задняга борта яны бачылi два няясныя выступы - гэта былi бабка i мацi; мацi раз-пораз варушылася, i ў праёме мiльгалi абрысы яе рукi.
Дзядзька Джон загаварыў з прапаведнiкам.
- Кейсi, - сказаў ён, - ты павiнен ведаць, што з гэтым рабiць.
- З чым?
- Не ведаю, - адказаў дзядзька Джон.
Кейсi сказаў:
- Нялёгкую ты мне задачу задаў!
- Ты ж быў прапаведнiкам.
- Паслухай, Джон, усе мне тыцкаюць - прапаведнiк, прапаведнiк... А прапаведнiк такi самы чалавек, як i ўсе iншыя.
- То так, але... ён... чалавек асаблiвы, iнакш якi ж ён прапаведнiк. Я вось што хацеў спытацца... як па-твойму, можа так быць, што прыносiш людзям няшчасце?
- Не ведаю. Не ведаю.
- Ну, разумееш... была ў мяне жонка... прыгожая, добрая. Неяк ноччу забалеў у яе жывот. I папрасiла яна: "Прывядзi доктара". А я кажу: "Яшчэ чаго. Ты проста аб'елася". - Дзядзька Джон паклаў руку на калена прапаведнiку i пачаў узiрацца ў цемры ў яго твар. - Як яна на мяне паглядзела! Усю ноч стагнала i назаўтра днём памерла. - Прапаведнiк нешта прамармытаў. - Разумееш? - гаварыў далей Джон. - Я забiў яе. I з таго дня ўсё стараўся выкупiць сваю вiну, рабiць дабро... усё больш дзецям. I жыць захацеў дабром, а не магу. Напiваюся, распуснiчаю.
- Усе распуснiчаюць, - сказаў Кейсi. - Я таксама.
- То так, але ў цябе няма грэху на душы.
Кейсi мякка сказаў:
- Як няма - ёсць. Усе не без грэху. Грэх - гэта тое, у чым ты не адчуваеш упэўненасцi. А тых, хто ва ўсiм упэўнены i не ведае за сабой грахоў, тых сукiных сыноў я, на месцы бога, гнаў бы выспяткам у зад з царства нябеснага. Цярпець iх не магу!
Дзядзька Джон сказаў:
- У мяне такое адчуванне, быццам я сваiм родным няшчасце прыношу. Думаю, цi не пайсцi ад iх. Гэтак жыць больш не магу.
Кейсi адказаў адразу:
- Мне гэта вядома... Што чалавеку трэба рабiць, няхай тое i робiць. Параiць табе нiчога не магу. Не ведаю, цi можа чалавек прыносiць другому шчасце або няшчасце. Адно толькi добра ведаю: нiхто не мае права лезцi ў чужое жыццё. Няхай чалавек вырашае сам за сябе. Памагчы яму можна, а ўказваць - не.
Дзядзька Джон расчаравана сказаў:
- Дык ты не ведаеш, што мне рабiць?
- Не, не ведаю.
- Па-твойму, гэта грэх, што я даў жонцы вось гэтак памерцi?
- Разумееш, - сказаў Кейсi, - у каго iншага гэта была б проста памылка, але раз ты лiчыш, што гэта грэх... значыць, грэх. Чалавек сам стварае сабе грахi.
- Мне трэба добра падумаць, - сказаў дзядзька Джон, павярнуўся на спiну i лёг, падняўшы каленi.
Грузавiк iшоў па гарачай пустынi гадзiна за гадзiнай. Руцi i Ўiнфiлд спалi. Конi выцягнуў аднекуль з паклажы коўдру, накрыў сябе i Ружу Сарона, i, стрымлiваючы дыханне, яны пачалi валтузiцца ў духаце. Потым Конi адкiнуў коўдру, i гарачы скразняк абвеяў прахалодай iх змакрэлыя целы.
Каля задняга борта мацi ляжала на матрацы побач з бабкай, i, хоць нiчога ў цемры не бачыла, яна адчувала сутаргавае паторгванне цела, няроўнае сэрцабiццё i перарывiстае дыханне бабкi. I ўсё паўтарала:
