- Тут працы шмат, а вада, можа, усё роўна перальецца, - не згаджаўся Ўэйнрайт.
- Чаму ж не папрацаваць, усё роўна сядзiм склаўшы рукi. А такога добрага прыстанiшча больш нiдзе цяпер не знойдзем. Пайшлi. Пагаворым з суседзямi. Калi ўсе возьмемся, справiмся.
Эл сказаў:
- Калi Эгi паедзе, я з ёю.
- Паслухай, Эл, - сказаў бацька. - Калi нiхто не згодзiцца, усiм давядзецца ехаць. Ну, пайшлi пагаворым. - Яны ўцягнулi галовы ў плечы i хуценька спусцiлiся па сходках, падышлi да суседняга вагона i паднялiся да адчыненых дзвярэй.
Мацi сядзела каля печкi, падкладаючы сучча ў слабы агонь. Падышла Руцi, прыцiснулася да яе.
- Хачу есцi, - заныла Руцi.
- Ты не галодная, - сказала мацi. - Толькi што добра паела кашы.
- Я хачу яшчэ такога печыва. Гуляць нi ў што нельга. Мне сумна.
- Хутка будзе весела, - сказала мацi. - Пачакай крышку. Цяпер ужо зусiм хутка. У нас будзе домiк i ферма, ужо хутка.
- Я хачу сабаку.
- Будзе ў нас i сабака i кошка.
- Рыжая?
- Не прыставай, - узмалiлася мацi. - Перастань мяне мучыць, Руцi. Бачыш, Разашарна хворая. Пасядзi смiрна хоць хвiлiнку. Хутка зноў будзе весела.
Руцi нездаволена адышла ад яе.
З таго кута, дзе на матрацы ляжала ўхутаная ў коўдры Ружа Сарона, данёсся рэзкi крык, якi раптоўна абарваўся. Мацi ўскочыла i падышла да яе. Ружа Сарона стаiла дыханне, у вачах у яе стаяў жах.
- Што з табой? - трывожна запыталася мацi. Ружа Сарона перадыхнула i зноў стрымала дыханне. Мацi раптоўна засунула руку пад коўдры i выпрасталася. Мiсiс Уэйнрайт! - крыкнула яна. - Даражэнькая мiсiс Уэйнрайт!
Маленькая тоўстая жанчына пайшла па вагоне да iх.
- Вы клiкалi?
- Гляньце! - Мацi паказала на твар дачкi. Ружа Сарона прыкусiла нiжнюю губу, на лбе ў яе выступiлi кропелькi поту, вочы блiшчалi ад жаху.
- Вiдаць, пачынаецца, - сказала мацi. - Раней часу.
Ружа Сарона глыбока ўздыхнула i расслабiлася. Яна расцiснула зубы i заплюшчыла вочы. Мiсiс Уэйнрайт нахiлiлася над ёю.
- Цябе ўсю схапiла - адразу? Глядзi на мяне, адказвай. - Ружа Сарона квола кiўнула галавой. Мiсiс Уэйнрайт павярнулася да мацi. - Так i ёсць, - сказала яна. - Пачалося. Раней часу, кажаце?
- Можа, гэта ад гарачкi.
- Ёй трэба ўстаць. Няхай трохi паходзiць.
- Яна не зможа. У яе сiлы няма.
- Але ж трэба, трэба. - Мiсiс Уэйнрайт паспакайнела, трымалася строга i дзелавiта. - Я не ў адной прыняла, - сказала яна. - Ну так, давайце прыкрыем дзверы. Каб не было скразняку. - Абедзве жанчыны налеглi на цяжкiя дзверы i засунулi iх, пакiнуўшы нешырокую шчылiну. - Зараз прынясу i нашу лямпу, сказала мiсiс Уэйнрайт. Твар у яе гарэў ад узбуджэння. - Эгi! - крыкнула яна. - Адвядзi адсюль малых, займiся iмi.
Мацi згодна кiўнула галавой.
- Правiльна. Руцi! Пайдзiце з Уiнфiлдам да Эгi. Ну, хуценька!
- А чаму? - запыталiся дзецi.
- Таму што так трэба. У Разашарны будзе дзiця.
- Я хачу паглядзець, ма. Ну дазволь.
- Руцi! Iдзi зараз жа. Хутчэй! - Калi гавораць такiм тонам, спрачацца не даводзiцца. Руцi i Ўiнфiлд нехаця паплялiся ў другi канец вагона. Мацi запалiла лiхтар. Мiсiс Уэйнрайт прынесла сваю лямпу-"маланку", паставiла яе на падлогу, i круглы язычок полымя ярка асвятлiў вагон. Руцi i Ўiнфiлд прытаiлiся за кучай сухога галля i асцярожна вызiралi адтуль.
- У яе дзiця народзiцца, i мы ўсё ўбачым, - шапнула Руцi Ўiнфiлду. - Ты стой цiха, а то ма не дасць нам глядзець. Калi яна гляне ў наш бок, ты затаiся за суччам. Мы ўсё ўбачым.
- Мала хто з дзяцей гэта бачыў, - сказаў Уiнфiлд.
- З дзяцей нiхто не бачыў, - з гордасцю заявiла Руцi. - Толькi мы ўбачым.
А каля ярка асветленага лямпай матраца мацi раiлася з мiсiс Уэйнрайт. Даводзiлася гаварыць голасна, бо па даху гулка барабанiў дождж. Мiсiс Уэйнрайт выняла з кiшэнi фартуха кухонны сякач i засунула яго пад матрац.
- Можа, i дарэмна гэта, - прабачлiвым тонам сказала яна. - У нас заўсёды так рабiлi. Але шкоды таксама нiякай.
Мацi кiўнула галавой у знак згоды.
- А мы клалi лямеш. Але гэта ўсё роўна, абы востра было, каб схваткi абрэзала. Дай бог, не доўга будзе мучыцца. Ну як, крыху палягчэла?
Ружа Сарона нервова кiўнула галавой.
- Пачынаецца?
- Канешне, - адказала мацi. - Народзiш добрае дзiця. Ты толькi нам памажы. Можаш падняцца i трохi пахадзiць?
- Паспрабую.
- Вось разумнiца, - пахвалiла мiсiс Уэйнрайт. - Ну што за разумнiца! Мы цябе падтрымаем, золатка. Мы з табой паходзiм.
Яны памаглi ёй падняцца i закалолi шпiлькай коўдру, накiнутую на плечы. Потым мацi падхапiла яе пад руку з аднаго боку, а мiсiс Уэйнрайт з другога. Яны падвялi яе да кучы сучча, паволi павярнулi i пайшлi назад, i так некалькi разоў, а дождж моцна барабанiў па даху.
Руцi i Ўiнфiлд нецярплiва сачылi за iмi.
- А калi яна пачне раджаць? - запытаўся Ўiнфiлд.
- Ш-ш!.. А то пачуюць i прагоняць нас.
Да iх далучылася Эгi, стала за суччам. Святло лямпы падала на худы твар i бялявыя валасы Эгi, а на сцяне скакаў цень ад яе галавы з доўгiм вострым носам. Руцi прашаптала:
- Ты калi-небудзь бачыла, як родзiцца дзiцяня?
- А то, - адказала Эгi.
- А хутка ўжо?
- О не, не хутка.
- Усё ж калi?
- Можа, толькi заўтра ранiцай.
- Гэ! - сказала Руцi. - Тады i падглядаць цяпер няма чаго. Ой! Гляньце!
Яна ўбачыла, што жанчыны раптам спынiлiся, Ружа Сарона ўся напялася i застагнала ад болю. Яе паклалi на матрац i выцерлi ёй лоб, а яна толькi пакрэктвала, сцiскаючы рукi ў кулакi. Мацi цiха супакойвала яе:
- Нiчога. Усё будзе добра, будзе добра. Сцiснi рукi. Цяпер губу прыкусi. Вось так, вось так.
Схваткi спынiлiся. Ёй далi крыху паляжаць i зноў паднялi, i ўсе трое сталi хадзiць узад i ўперад, узад i ўперад, перапыняючыся на час схватак.
Бацька прасунуў галаву ў шчылiну дзвярэй. З капелюша збягала вада.
- Чаго гэта вы дзверы засунулi? - запытаўся ён i ўбачыў жанчын, якiя хадзiлi сюды-туды па вагоне.
Мацi сказала:
- Яе час прыйшоў.
- Значыць... хочаш не хочаш застаёмся.
- Ага.
- Значыць, трэба рабiць плацiну.
- Трэба.
Бацька вярнуўся, плюхаючы па гразi, да рэчкi. Вада паднялася па беразе на чатыры цалi вышэй яго вешкi. Каля рэчкi пад дажджом стаялi дваццаць чалавек. Бацька крыкнуў iм:
- Давядзецца рабiць плацiну. У дачкi маёй схваткi. - Яго акружылi з усiх бакоў.
- Родзiць?
- Ага. Цяпер мы не зможам ехаць.
Высокага росту мужчына сказаў:
- Родзяць не ў нас. Нам ехаць можна.
- Канешне, - сказаў бацька. - Вам можна. Едзьце. Вас нiхто не трымае. Рыдлёвак усяго восем штук.
Ён падбег да самай нiзкай часткi берага i ўсадзiў рыдлёўку ў раскiслую зямлю. Паддзетая штыхом, яна, падымаючыся, чвякнула. Ён капнуў яшчэ раз i кiнуў штых гразi на самае нiзкае месца на беразе. А побач з iм выстраiлiся i iншыя. Яны навальвалi доўгi насып, i тыя, каму рыдлёвак не хапiла, секлi вярбовае вецце, спляталi яго ў маты i ўтоптвалi нагамi ў насып. Ярасць працы, ярасць бiтвы апанавала ўсiх. Кiнутую рыдлёўку падхоплiвалi iншыя. Працавалi, скiнуўшы пiнжакi i капелюшы. Мокрыя кашулi i штаны шчыльна прылiплi да целаў, чаравiкi ператварылiся ў бясформенныя камякi гразi. Раптам з вагона Джоўдаў данёсся пранiзлiвы крык. Мужчыны спынiлiся, трывожна прыслухалiся i зноў узялiся за працу. Невысокi земляны вал даўжэў i нарэшце прымкнуў з двух бакоў да шашэйнага насыпу. Усе стамiлiся, рух рыдлёвак запаволiўся. I таксама павольна падымалася вада ў рэчцы. Яна пакрыла ўжо тое месца, куды былi кiнуты першыя штыхi зямлi. Бацька пераможна засмяяўся.
- Каб не наш вал, рэчка ўжо выйшла б з берагоў! - закрычаў ён.
Вада паволi падступала ўшчыльную да свежага насыпу, вымываючы з яго вярбовыя маты.
- Вышэй! - крыкнуў бацька. - Трэба яшчэ вышэй!
Змерклася, але праца не спынялася. Людзi ўжо зусiм выбiлiся з сiлы. Твары ў iх былi застылыя, змярцвелыя. Рухi сутаргавыя, як у аўтамата. Калi сцямнела, жанчыны паставiлi ў дзвярах лiхтары, выставiлi конаўкi з гарачай кавай, а самi адна за адной беглi да Джоўдавага вагона i працiскалiся ў яго праз вузкую шчылiну.
Цяпер схваткi зачасцiлi, з прамежкамi ў дваццаць хвiлiн. Ружа Сарона ўжо страцiла над сабой уладу. Яна моцна ўскрыквала ад нясцерпнага болю. А суседкi прыходзiлi зiрнуць на яе, гладзiлi яе па валасах i вярталiся ў свае вагоны.
Мацi добра распалiла печку i грэла ваду, налiўшы ва ўсе свае пасудзiны. Раз-пораз у дзверы зазiраў бацька.
- Усё добра? - пытаўся ён.
- Ага, здаецца, добра, - супакойвала яго мацi.
Калi стала зусiм цёмна, нехта прынёс да рэчкi кiшэнны электрычны лiхтарык. Дзядзька Джон шалёна арудаваў рыдлёўкай, кiдаў i кiдаў зямлю на верх насыпу.
- Ты лягчэй, лягчэй, - стрымлiваў яго бацька. - Пагубiш сябе.
- Iначай не магу. Чуць не магу яе крыкаў. Гэта... гэта як тады...
- Разумею, - сказаў бацька. - А ўсё ж такi ты лягчэй.
Дзядзька Джон усхлiпнуў:
- Я ўцяку куды-небудзь. Далiбог, уцяку, калi тут працы не будзе.
Бацька павярнуўся да яго спiнай.
- Як там мая адзнака?
Чалавек з электрычным лiхтарыкам накiраваў прамень на вешку. Дождж белымi палоскамi заблiшчаў на святле.
- Прыбывае.
- Цяпер будзе не так хутка, - сказаў бацька. - На тым беразе разальецца.
- А ўсё ж прыбывае.
Жанчыны зноў налiлi кавы ў конаўкi i паставiлi iх у дзвярах. З кожнай начной гадзiнай рухi людзей рабiлiся ўсё больш маруднымi, людзi з цяжкасцю, як ламавыя конi, выцягвалi ногi з глыбокай гразi. Яшчэ i яшчэ адна рыдлёўка зямлi на насып, яшчэ i яшчэ адзiн мат з вярбовага вецця. А дождж упарта лiў. Калi прамень лiхтарыка падаў на чый-небудзь твар, ён выхоплiваў з цемры ўтаропленыя ў пустату вочы i выступы жаўлакоў на шчоках.
