- А ўсё ж прыбывае.
Жанчыны зноў налiлi кавы ў конаўкi i паставiлi iх у дзвярах. З кожнай начной гадзiнай рухi людзей рабiлiся ўсё больш маруднымi, людзi з цяжкасцю, як ламавыя конi, выцягвалi ногi з глыбокай гразi. Яшчэ i яшчэ адна рыдлёўка зямлi на насып, яшчэ i яшчэ адзiн мат з вярбовага вецця. А дождж упарта лiў. Калi прамень лiхтарыка падаў на чый-небудзь твар, ён выхоплiваў з цемры ўтаропленыя ў пустату вочы i выступы жаўлакоў на шчоках.
З вагона Джоўдаў яшчэ доўга даносiлiся крыкi, i раптам яны сцiхлi.
Бацька сказаў:
- Каб нарадзiла, мяне паклiкалi б. - I хмурна зноў узяўся за рыдлёўку.
Вада каля насыпу клекатала i вiравала. Раптам непадалёк, на рэчцы, крыху вышэй за лагер, пачуўся рыплiвы трэск. Лiхтарык асвятлiў магутную таполю, якая нiзка схiлiлася над рэчкай. Усе кiнулi працу i сталi пазiраць у той бок. Голле таполi апусцiлася ў ваду i выцягнулася па плынi, а вада ўсё падмывала i падмывала яе кароткае карэнне. Таполю паступова выцягнула з зямлi, i яна паволi паплыла ўнiз па цячэннi. Знясiленыя людзi сачылi за ёю, раскрыўшы раты. Дрэва плыло паволi. Раптам адна галiна зачапiлася за корч i не дала дрэву плысцi далей. Цячэнне развярнула яго, i карэнне ўперлася ў свежы насып. Вада ў запрудзе ўвесь час прыбывала, i дрэва зноў паплыло i прабiла зверху насып. У прабоiну рынуўся струмень вады. Бацька кiнуўся наперад i стаў закiдаць зямлёй прабоiну. Запруджаная дрэвам вада пачала падымацца. I неўзабаве насып змыла, i вада хлынула на людзей, залiла iх да шчыкалатак, да каленяў. Людзi не вытрымалi i пабеглi, а вада роўным патокам разлiлася па паляне, пайшла пад вагоны, пад аўтамашыны.
Дзядзька Джон бачыў, як вада прарвала плацiну. У змроку ён разгледзеў гэта. Непасiльны цяжар цела пацягнуў яго ўнiз. Ён павалiўся на каленi i апынуўся па грудзi ў бурлiвай вадзе, якая напiрала на яго.
Бацька ўбачыў, як ён упаў.
- Гэй, Джон! Што з табой? - Ён памог яму падняцца на ногi. - Галава закружылася? Хадзем, вагон высокi.
Да дзядзькi Джона вярнулiся сiлы.
- Сам не ведаю, як гэта здарылася, - сказаў ён выбачлiвым тонам. - Ногi падкасiлiся. Падкасiлiся, i ўсё. - Бацька павёў яго да вагонаў.
Калi плацiну змыла, Эл павярнуўся i пабег. Бегчы было цяжка. Калi ён дабраўся да грузавiка, вада даставала яму да лытак. Ён сарваў брызент з капота i ўскочыў у кабiну. Адразу нацiснуў на кнопку стартэра. Той закруцiўся, але матор не падаў голасу. Эл нацiснуў да канца на газ. Акумулятар усё павальней i павальней круцiў падмоклы стартэр, рухавiк маўчаў. Яшчэ некалькi ўжо зусiм павольных абаротаў стартэра. Эл паставiў запальванне на самае ранняе, намацаў рукой пад сядзеннем завадную ручку i выскачыў з кабiны. Вада ўжо залiвала падножку. Эл падбег да носа машыны. Картэр матора быў пад вадой. Як ашалелы, Эл прыладзiў завадную ручку i некалькi разоў пакруцiў ёю, i пры кожным павароце яго рука, апускаючыся, расплёсквала ваду, якая ўсё прыбывала. I нарэшце шаленства яго выдыхлася. Ён здаўся. Матор залiты вадой, акумулятарная батарэя выйшла са строю... Непадалёк, на крыху вышэйшай мясцiне, запрацавалi маторы дзвюх машын, успыхнулi фары. Машыны буксавалi ў гразi, колы грузлi ўсё глыбей, i нарэшце вадзiцелi выключылi маторы i знерухомелi за рулём, пазiраючы на святло фар. А дождж белымi палоскамi рассякаў iх промнi. Эл не спяшаючыся падышоў да кабiны, працягнуў руку i выключыў запальванне.
Калi бацька дабраўся да свайго вагона, ён убачыў, што нiжнi канец сходак плавае ў вадзе. Ён наступiў на яго, утапiў пад ваду i ўтаптаў у гразь.
- Ну, Джон, ты сам падымешся? - запытаўся бацька.
- Падымуся. Iдзi першы.
Бацька асцярожна падняўся па мастку i працiснуўся ў вузкую шчылiну дзвярэй. Кноты ў лiхтары i лямпе былi нiзка прыкручаныя. Мацi сядзела на матрацы побач з Ружай Сарона i абмахвала яе кавалкам кардону. Мiсiс Уэйнрайт пхала ў печку сучча, i сыры дым выбiваўся з-пад канфорак i разносiў па вагоне пах гарэлай анучы. Калi бацька ўвайшоў, мацi ўзняла на яго вочы i зараз жа апусцiла.
- Ну... як яна? - запытаўся бацька.
Мацi не падняла галавы.
- Як быццам нiчога. Спiць.
Паветра ў вагоне было цяжкае, нечым непрыемна пахла. Дзядзька Джон ледзьве пралез у вагон i прыхiнуўся да сцяны. Мiсiс Уэйнрайт кiнула свой занятак i падышла да бацькi. Яна кранула яго за локаць i павяла ў кут вагона. Там узяла з падлогi лiхтар i падняла яго над скрынкай з-пад яблыкаў. У скрынцы на газеце ляжала пасiнелае, зморшчанае цельца.
- Так нi разу i не дыхнула, - цiха прамовiла мiсiс Уэйнрайт. - Нарадзiлася мёртвае.
Дзядзька Джон павярнуўся i, цягнучы ад стомы ногi, пайшоў у цёмны кут вагона. Цяпер ужо дождж цiха лапатаў па даху, так цiха, што ўсе чулi стомленае сапенне дзядзькi Джона, якое даносiлася з цемры.
Бацька паглядзеў на мiсiс Уэйнрайт, узяў лiхтар у яе з рук i паставiў на падлогу. Руцi i Ўiнфiлд спалi на сваiм матрацы, прыкрыўшы сагнутымi ў локцях рукамi вочы.
Бацька паволi падышоў да Ружы Сарона. Хацеў прысесцi каля яе матраца на кукiшкi, але стомленыя ногi не паслухалiся, i ён стаў на каленi. А мацi ўсё памахвала над дачкой кардонкай. Яна глядзела на бацьку, вочы ў яе былi вялiкiя, позiрк нерухомы, як у лунацiка.
Бацька сказаў:
- Мы... усё зрабiлi... што маглi.
- Я ведаю.
- Мы працавалi ўсю ноч. А дрэва разнесла нашу плацiну.
- Ведаю.
- Чуеш? Вада пад вагонам.
- Ведаю. Я ўсё чула.
- Думаеш, з ёю ўсё абыдзецца?
- Не ведаю.
- Можа... мы маглi... што-небудзь зрабiць?
Губы ў мацi былi сухiя, бяскроўныя.
- Не. У нас заставалася толькi адно... i мы гэта рабiлi.
- Мы там працавалi, ледзь з ног не валiлiся, i раптам дрэва... Цяпер дождж ужо аслабеў. - Мацi глянула на столь i зноў апусцiла галаву. Бацька працягваў гаварыць, быццам гэта быў яго абавязак. - Не ведаю, як высока падымецца. Можа i вагон залiць.
- Я ведаю.
- Ты ўсё ведаеш.
Яна прамаўчала, а кардонка ў яе ў руцэ паволi хадзiла ўзад i ўперад.
- Мы што-небудзь зрабiлi не так? - шукаў сабе апраўдання бацька. - Маглi што-небудзь зрабiць iнакш?
Мацi неяк дзiўна паглядзела на яго. Яе пабялелыя губы расцягнулiся ў задумлiвую, спагадлiвую ўсмешку.
- Ты нi ў чым не вiнаваты. Перастань. Усё будзе добра. Цяпер усё мяняецца... паўсюль.
- Можа, вада... Можа, трэба зараз жа ехаць адсюль.
- Прыйдзе час - паедзем. Што трэба будзе рабiць, тое i зробiм. А цяпер памаўчы. А то разбудзiш яе.
Мiсiс Уэйнрайт ламала галiнкi i падсоўвала iх у агонь, ад якога iшоў густы сыры дым.
Знадворку пачуўся злосны голас:
- Я сам пагавару з гэтым сукiным сынам.
I ўслед - голас Эла каля самых дзвярэй:
- Куды лезеш?
- Я дабяруся да гэтай сволачы Джоўда!
- Не пушчу. Што табе трэба?
- Каб не яго дурная плацiна, нас бы даўно ўжо тут не было. А цяпер машына стаiць, як мёртвая.
- А ты думаеш, наша дужа жывая?
- Прапусцi.
Голас Эла прагучаў холадна:
- Паспрабуй прабiцца.
Бацька не спяшаючыся падняўся з каленяў i пайшоў да дзвярэй.
- Спакойна, Эл. Я iду. Спакойна. - Бацька спусцiўся ўнiз. Мацi пачула, як ён сказаў: - У нас хворая. Пройдзем вунь туды.
Дождж лёгенька стукаў па даху, а вецер, якi нядаўна ўзняўся, размятаў яго ў бакi. Мiсiс Уэйнрайт адступiла ад печкi i глянула на Ружу Сарона.
- Хутка заднее, мэм. Вы паспалi б. Я пасяджу каля яе.
- Не, - адказала мацi. - Я зусiм не стамiлася.
- Так я вам i паверыла, - сказала мiсiс Уэйнрайт. - Кладзiцеся, адпачнiце хоць крыху.
Мацi паволi разганяла кардонкай паветра.
- Вы па-сяброўску паставiлiся да нас, мiсiс Уэйнрайт, - сказала яна. - Мы вам вельмi ўдзячныя.
Поўная нiзенькая жанчына ўсмiхнулася:
- Дзякаваць няма за што. У нас ва ўсiх адна доля. А калi б што з намi здарылася? Вы нам памаглi б.
- Безумоўна. Мы памаглi б.
- Цi каму другому.
- Безумоўна. Раней кожны клапацiўся толькi пра сваю сям'ю. Цяпер не так. Цяпер нам да ўсiх ёсць справа. I чым горш людзям, тым больш у нас клопату.
- Яго нельга было ўберагчы.
- Я ведаю, - сказала мацi.
Руцi глыбока ўздыхнула i зняла руку з твару. Святло лямпы асляпiла яе, яна павярнула галаву i паглядзела на мацi.
- Нарадзiлася? - запыталася Руцi. - Дзiця ўжо ёсць?
Мiсiс Уэйнрайт падняла з падлогi мяшок i прыкрыла iм скрынку з-пад яблыкаў.
- Дзе дзiця? - дапытвалася Руцi.
Мацi правяла языком па губах.
- Дзiцяцi няма. Яго i не было. Мы памылялiся.
- Гэ! - Руцi пазяхнула: - А я думала, будзе дзiця.
Мiсiс Уэйнрайт села каля мацi, узяла ў яе кардонку i сама пачала ёю махаць. Мацi склала на каленях рукi, яе стомленыя вочы не адрывалiся ад твару Ружы Сарона, якая ад знямогi забылася моцным сном.
- Ну дык прыляжце, - сказала мiсiс Уэйнрайт. - Вы ж каля яе будзеце. Варта ёй глыбей уздыхнуць, i вы прачняцеся.
- Добра. - Мацi прылегла на матрац побач з дачкой. А мiсiс Уэйнрайт сядзела каля iх на варце.
Бацька, Эл i дзядзька Джон сядзелi ў дзвярах, пазiраючы, як займаецца светла-шэры золак. Дождж сцiх, але хмары па-ранейшаму спрэс засцiлалi неба. Першыя проблiскi святла адбiвалiся ў вадзе. З дзвярэй была вiдаць iмклiвая плынь рэчкi, якая несла з сабой цёмныя галiны дрэў, скрынi, дошкi. Круцячыся вiрам, вада вылiвалася на паляну. Ад насыпу i следу не засталося. На самой паляне вада была спакойная, як у завадзi. Разлiў акаймоўвала жоўтая пена. Бацька нахiлiўся i паклаў сучок на сходкi, крыху вышэй узроўню вады. Яны бачылi, як вада пацiху падабралася да сучка, лёгенька падхапiла яго i паволi панесла з сабой. Бацька паклаў другую галiнку на цалю вышэй вады i сеў, не спускаючы з яе вачэй.
