- На гэта адразу не адкажаш, - сказала яна. - Мне здаецца: усё, што мы робiм, усё вядзе нас далей i далей. Так мне здаецца. Нават калi ты галадаеш, калi хварэеш; некаторыя памруць, але астатнiя толькi мацнейшымi робяцца. Трэба дзень за днём трымацца, сённяшнiм жыць.
Дзядзька Джон сказаў:
- Калi б яна не памерла тады...
- А ты жывi сённяшнiм днём. Не развярэджвай сябе.
- Там у нас, можа, добры ўраджай будзе наступным летам, - сказаў бацька.
Мацi страпянулася:
- Ш-ш... Слухайце!
На сходках пачулiся чыесцi асцярожлiвыя крокi, i з-за полага выступiў Эл.
- Вiтанне, - сказаў ён. - А я думаў, вы даўно ўжо спiце.
- Эл, - сказала мацi, - мы тут гутарым. Пасядзi з намi.
- Добра. Мне таксама трэба пагаварыць. Я хутка пайду ад вас.
- Табе нельга. Ты нам тут патрэбен. Чаму ты надумаў iсцi?
- Ну, мы з Эгi Ўэйнрайт вырашылi пажанiцца, я буду працаваць у гаражы, ноймем домiк i... - Ён люта глянуў на бацькоў. - Вось так, i нiхто нас не спынiць!
Усе моўчкi ўтаропiлiся на яго.
- Эл, - нарэшце сказала мацi, - мы радыя гэтаму. Мы вельмi радыя.
- Сапраўды?
- Ну вядома! Ты ўжо дарослы. Табе пара жанiцца. Толькi так адразу, Эл, не iдзi ад нас.
- Я ўжо абяцаў Эгi, - сказаў Эл. - Не, мы пойдзем адсюль. Мы больш не можам усё гэта цярпець.
- Пачакай да вясны, - упрошвала мацi. - Толькi да вясны. Няўжо да вясны не застанешся з намi? Хто грузавiк павядзе?
- Ну...
Раптам з-за брызенту высунулася галава мiсiс Уэйнрайт.
- Вы ўжо ведаеце? - запыталася яна.
- Так. Толькi што даведалiся.
- Ах ты, божачкi! Цяпер... цяпер каб пiрог спячы... Вось каб цяпер... пiрог цi што-небудзь такое...
- Я звару кавы i спяку аладак, - сказала мацi. - А да iх у нас ёсць сiроп.
- Ах ты, божачкi! Вось я... ага, слухайце, я цукру прынясу. Будуць салодкiя аладкi.
Мацi наламала сухога голля, усунула ў печку, i яно хутка загарэлася ад гарачага вуголля, што засталося пасля гатавання вячэры. Руцi i Ўiнфiлд выпаўзлi з-пад коўдры, як ракi-самотнiкi са сваiх шкарлупiн. Першыя хвiлiны яны паводзiлi сябе сцiпла, стараючыся разведаць, даравалi iм iхнiя правiннасцi цi не. Пераканаўшыся, што нiхто не звяртае на iх нiякай увагi, яны асмялелi. Руцi праскакала на адной назе да дзвярэй i назад, не дакранаючыся да сценкi.
Мацi сыпала ў мiску муку, калi Ружа Сарона паднялася па сходках у вагон. Яна выпрасталася ў дзвярах i насцярожана пайшла да мацi.
- Што здарылася? - запыталася яна.
- У нас навiна! - усклiкнула мацi. - Зараз мы наладзiм маленькi банкецiк з выпадку заручын Эла i Эгi Ўэйнрайт.
Ружа Сарона застыла на месцы. Яна паволi перавяла позiрк на Эла, якi стаяў разгублены, усхваляваны.
Мiсiс Уэйнрайт крыкнула з другога канца вагона:
- Я памагаю Эгi надзець свежую сукенку. Мы зараз.
Ружа Сарона паволi павярнулася, падышла да шырокiх дзвярэй вагона i асцярожна спусцiлася па сходках. Ступiўшы на зямлю, яна паволi пабрыла да рэчкi, а там пайшла сцежкай, што цягнулася па беразе. Яна iшла туды, куды незадоўга перад тым хадзiла мацi, - у густы вярбняк. Вецер дзьмуў цяпер амаль без парываў, i вецце роўна шапацела. Ружа Сарона апусцiлася на каленi i на карачках палезла ў самы гушчар. Галiнкi драпалi ёй твар, чаплялiся за валасы, але яна не зважала на гэта. Яна спынiлася толькi тады, калi вецце апляло яе з усiх бакоў. Ружа Сарона легла на спiну i адчула цяжар дзiцяцi ў сваiм улоннi.
У цёмным вагоне заварушылася на сваiм матрацы мацi, потым адкiнула коўдру i паднялася. Праз расчыненыя дзверы ў вагон слаба цадзiлася шараватае святло зорак. Мацi падышла да дзвярэй, спынiлася ў праёме i абвяла позiркам наваколле. На ўсходзе зоркi пачалi ўжо бляднець. Слабы ветрык шастаў у густым вербалоззi, цiхi гоман вады даносiўся з рэчкi. Амаль увесь лагер спаў, толькi каля адной палаткi разгаралася невялiкае вогнiшча, i вакол яго стаялi людзi. Мацi бачыла iх твары, асветленыя слабым яшчэ, няроўным полымем. Людзi пацiралi азяблыя рукi, потым павярнулiся спiнай да вогнiшча i выставiлi рукi назад, да цяпла. Вецер раз-пораз налятаў парывамi, у паветры адчувалася наблiжэнне першых замаразкаў. Мацi зябка пакурчылася i таксама пацерла рукi. Яна цiхенька вярнулася ў вагон i каля лiхтара намацала запалкi. Вiскнуў шчыток. Мацi запалiла кнот i, калi разгарэўся сiнi агеньчык, крыху падкруцiла кнот, i ў лiхтары засвяцiўся жоўты круглаваты язычок агню. Мацi панесла лiхтар да печкi, паставiла на плiту i, наламаўшы сухiх вярбовых галiнак, усунула iх у топку. Праз момант гучна загуў у трубе агонь.
Ружа Сарона цяжка перавярнулася на бок i села на матрацы.
- Зараз я ўстану, - сказала яна.
- Паляжала б яшчэ крышачку, пакуль не сагрэецца, - параiла мацi.
- Не, я ўстану.
Мацi налiла з вядра вады ў кафейнiк i паставiла яго на плiту, потым паставiла на агонь патэльню, шчодра змазаную салам, каб яна добра нагрэлася пад цеста для кукурузных праснакоў.
- Што з табой? - цiха запыталася мацi.
- Я пайду, - сказала Ружа Сарона.
- Куды?
- Бавоўну збiраць.
- Нельга. Табе ўжо хутка раджаць.
- Яшчэ можна. Я пайду.
Мацi ўсыпала каву ў ваду.
- Разашарна, ты ўчора не ела з намi аладак. - Ружа Сарона маўчала. - I чаго табе ў голаў прыйшло збiраць бавоўну? - Зноў маўчанне. - Гэта праз Эла i Эгi? - Мацi пiльна паглядзела на дачку. - Ды што ты, Разашарна! Табе хадзiць у поле няма нiякай патрэбы.
- Я пайду.
- Што ж, добра. Толькi не ператамляйся. Уставай, бацька! Прачнiся, падымайся!
Бацька залыпаў вачамi i пазяхнуў.
- Не выспаўся, - прастагнаў ён. - Учора ў гадзiн адзiнаццаць леглi.
- Давайце, хутчэй падымайцеся, усе ўставайце, iдзiце мыцца.
Жыхары вагона мала-памалу ажывалi, вылазiлi з-пад коўдраў i, пацепваючыся ад холаду, нацягвалi адзежу. Мацi наразала скрылiкамi саланiну на другую патэльню.
- Iдзiце мыйцеся, - падганяла яна.
У другой палове вагона ўспыхнула святло, пачуўся трэск сучча.
- Мiсiс Джоўд! - данёсся голас мiсiс Уэйнрайт. - Мы ўжо збiраемся. Хутка будзем гатовыя.
Эл прабурчаў:
- I нашто ў гэткую рань падымацца?
- Там усяго дваццаць акраў, - сказала мацi. - Трэба прыехаць як найраней. Бавоўны мала. Трэба паспець, а то без нас збяруць. - Мацi прыспешвала iх адзявацца, старалася, каб хутчэй паснедалi. - Ну, пiце каву, пара ехаць.
- У цемры ж бавоўну не збiраюць, ма.
- Раней свiтання мы туды i не дабяромся.
- Там, пэўна, мокра.
- Дожджык быў дробны. Хутчэй пiце каву. Эл, паснедаеш, рыхтуй машыну, сказала мацi i крыкнула: - Мiсiс Уэйнрайт, вы гатовыя?
- Канчаем снедаць. Праз хвiлiнку выходзiм.
Лагер прачнуўся, ажывiўся. Каля палатак гарэлi вогнiшчы. Над вагонамi клубiўся дым з труб.
Эл залпам выпiў каву i набраў поўны рот гушчы. Ён збег па сходках, адплёўваючыся на хаду.
- Мiсiс Уэйнрайт, мы ўжо гатовыя! - крыкнула мацi. Яна павярнулася да Ружы Сарона: - Ты тут заставайся.
Ружа Сарона сцяла зубы.
- Я паеду таксама, - сказала яна. - Мне трэба ехаць, ма.
- У цябе ж мяшка няма. Ды i цягаць яго табе нельга.
- У твой буду класцi.
- Паслухай мяне.
- Паеду.
Мацi ўздыхнула:
- Што ж, буду за табой наглядаць. Добра было б доктару цябе паказаць.
Ружа Сарона ўсхвалявана захадзiла па вагоне. Надзела свой лёгкi жакет, зняла яго.
- Коўдру вазьмi, - параiла мацi. - Захочаш адпачыць, не азябнеш. - За задняй сценкай вагона пачуўся гул матора. - Мы першыя паедзем, - зарадавалася мацi. - Ну, бярыце свае мяшкi. Руцi, не забудзься на кашулi, я iх зашыла, будзеце збiраць у iх.
У змроку Ўэйнрайты i Джоўды забралiся на грузавiк. Пачаў марудна займацца бледны золак.
- Паварочвай налева, - сказала мацi Элу. - А там будзе аб'ява.
Яны паволi ехалi па цёмнай дарозе. За iмi iшлi iншыя машыны, а там, у лагеры, заводзiлiся новыя маторы, людзi сем'ямi садзiлiся ў кузавы, i машыны выязджалi на шашу i паварочвалi налева.
Да паштовай скрынкi з правага боку дарогi быў прымацаваны кавалак кардону з надпiсам сiнiм алоўкам: "Патрабуюцца зборшчыкi бавоўны". Эл збочыў у вароты i пад'ехаў да гаспадарчага двара. На iм было ўжо шмат машын. Круглы электрычны лiхтар з краю белай адрыны асвятляў групу людзей - мужчын i жанчын, якiя чакалi каля вагаў сваёй чаргi, трымаючы пад пахай скручаныя мяшкi. Некаторыя жанчыны накiнулi мяшкi на плечы, прыкрываючы канцамi грудзi.
- Аказваецца, не так ужо мы i рана прыехалi, - сказаў Эл. Ён падвёў грузавiк да агароджы i спынiў яго там. Абедзве сям'i злезлi на зямлю i далучылiся да людзей, што стаялi каля вагаў, а машыны ўсё зварочвалi з дарогi i спынялiся каля адрыны, i людзей усё прыбывала i прыбывала. Седзячы пад лiхтаром, гаспадар запiсваў зборшчыкаў.
- Хоўлi? - перапытаў ён. - Х-о-ў-л-i? Колькi?
- Чацвёра. Уiл...
- Уiл.
- Бентан...
- Бентан.
- Эмiлiя...
- Эмiлiя.
- Клэр...
- Клэр. Хто наступны? Карпентэр? Колькi?
- Шасцёра.
Ён запiсваў прозвiшчы ў канторскую кнiгу насупраць графы, у якой адзначалася вага сабранай бавоўны.
- Мяшкi ёсць? У мяне толькi некалькi штук. З вас будзе даляр. - А машыны адна за адной заязджалi ў двор. Гаспадар наставiў каўнер скураной курткi на аўчыне i закрыў iм горла. Ён заклапочана паглядзеў на пад'язную дарогу. - Мае дваццаць акраў нядоўга прастаяць пры такiм наплыве народу, - сказаў ён.
