22
Delle Donne 2005. P. 56.
23
«Moribus tamen alienis atque ineptis, quibus eum non natura, sed conversatio rudis instituit. Sed indoles regia, sua natura facilis in meliora componi, quicquid ineptum acceperit, paulatim usu meliore transmutet. Hiis adiacet, quod monitoris inpaciens, libere voluntatis capescit arbitrium et, quantum videri potest, deforme sibi existimat vel tutore regi vel puerum pro rege censeri, quo fit, ut excusso tutoris regimine plerumque regios excedat indulta licencia mores et usu publice conversacionis maiestatis minuat vaga discussio numen». Hampe 1901. S. 597. В этом же письме упоминается в качестве преподавателя некто Вильгельм Францизий (Francisius), у которого Фридрих II учился, судя по всему, латинскому языку. Больше ничего об этом Францизии не известно.
24
Ibid. S. 598.
25
HD. V/2. Р. 721–722. «Книга Паламида» была написана на латыни в 1215–1235 годах. О распространении куртуазной литературы в Италии: Bertoni [1924]. Р. 2 ss. Antonelli 1995. Р. 319–345; Orofino 19951. P. 199–210.
26
Gauthier 1982. P. 323–324 (текст Манфреда). Mütherich 1974. S. 9–22. Haskins 1929. Р. 124–147.
27
Райт 1988. С. 53–54, 110–111.
28
Settis-Frugoni 1973. P. 5ss.
29
Leipzig, Universitätsbibliothek Rep. II 143. «Alexandri nobilissimi atque sapientissimi regis Macedonie liber». Das Buch von Alexander 1991. Orofino 19952. P. 401.
30
Немного более ранняя итальянская рукопись из Национальной библиотеки Франции (BNF nouv. acq. lat. 174) содержит лишь четыре миниатюры, хотя оставлено место еще для четырнадцати. Фр. Авриль и М.-Т. Гуссе склонны были датировать ее XII веком без определенной локализации (Avril, Gousset 1980. P. 83–84), Б. Дегенхарт и А. Шмитт — первой половиной XIII века и сближать с иллюстрированными кодексами, вышедшими из придворных скрипториев Фридриха II. Degenhart, Schmitt 1980. S. 254.
31
Ross 1963. P. 53. Cavallo 1982. P. 559–560.
32
Weitzmann 1970. Р. 70ff.
33
Салимбене 2004. С. 104–105.
34
Lewis 1987. P. 212–215.
35
Cambridge. Corpus Christi College. Ms. 16. Fol. 151v. Lewis 1987. Р. 281–282; Flores 1993. Р. 38.
36
«Erat autem ibi mons excelsus valde in quem ascendet Alexander. Et visum est ei quasi esset in celo. Statimque cogitavit instruere talem ingenium cum quo possent eum griphes sublevare in celum, ut videret quid esset in celo. Mox autem descendit de ipso monte et iussit venire architectonicos et preceperit eis facere currum et circumdaret eum cancellis ferreis ut posset absque metu sedere. Postea fecit venire griphes et cum catenis ferreis fecit ligari eos ad ipsum currum et in sumitate ipsius curri poni fecit cibaria… Igitur tanta altitudine ascenderunt ipse griphes, quod videbatur Alexandro orbis terrae sicut area in quam tunduntur fruges. Mare vero videbatur tortuosum in circuitu orbis sicut draco. Tunc subito virtus divina obumbravit easdem griphes et dejecit eas ad terras in loco campestri longius ab exercitu suo. Nullamque lesionem substinuit in ipsis cancellis ferreis. Et sic cum magna angustia inventus est militibus suis. Videntes autem milites eius, exclamaverunt omnes una voce laudantes eum quasi deum». Leipzig, Universitätsbibliothek. Rep. II 143, fol.101r.
37
Settis-Frugoni 1973. Р. 121–147.
38
Грабар 2000. С. 241.
39
Settis-Frugoni 1973. P. 303ss.
40
Draghi 2007. Fig. 240.
41
Kantorowicz 1965. P. 264–283; Kloos 1982. S. 395–417. В обоих исследованиях лейпцигская рукопись не упоминается.
42
«Post hoc annum ascendit in corde suo ut perquireret profundum in mari. Quare iussit venire ante se vitrarios precepit eis continuo ut fecerint domum ex splendidissimo vitreo ut posset omnia clare conspicere a foris. Factumque est. Deinde iussit eum ligari cum catenis ferreis et teneri eum a fortissimis militibus. Et ille introivit in eum. Descendit in profundum maris, viditque ibi diversas figuras piscium ex diversis coloribus seu et belvas habentes ymagines bestiarum frenarum ambulantes per profundum maris cum pedibus sicut bestia per terram comedentes fructus arborum quae nascunt in profundo maris. Ipse alie belve veniebant usque ad eum. Viditque ibi et alias ammirabiles causas quas alicui dicere noluit pro eo quod fuerant hominibus incredibilia». Fol. 101v.
43
Салимбене 2004. С. 382–383. О Николе Рыбе см.: Seppilli 1977. Р. 294–349.
44
Возможно, имеется в виду Шешонк, фараон XXI династии.
45
В одной рукописи, содержащей ряд медицинских трактатов, возможно, связанных с двором Фридриха II, имеются апокрифические послания, которыми якобы обменивались Александр и Дидим: «De mutuis epistolis Alexandri et Didimi regis Bracmanorum: Alexander, ut legitur, cum ultimum litus Oceani… conversacio in celis est». Marburg, Universitätsbibliothek, ms. lat. 9. Fol. 156r–158v. Его присутствие в марбургской рукописи показывает, что Historia de preliis при сицилийском дворе не была единственным источником знаний о македонском государе.
46
«О мироздании» (De universo), иначе называемый «О природе вещей» (De rerum natura) каролингского энциклопедиста Рабана Мавра (IX в.), дошел до нас в иллюстрированной рукописи XI века, созданной в бенедиктинском монастыре Монтекассино: Montecassino. Ms. 132. Fol. 168–172.
47
Такой образ феникса можно видеть не только в раннехристианских памятниках, но и в более поздних, намеренно ориентировавшихся «на старину», например на мозаике центральной апсиды церкви Сан-Клементе в Риме (XII в.).
48
Avril, Gousset 1982. Vol. 1. N. 188. P. 160; Ross 1963. P. 20–28, 58; Sekomska 1975. P. 59.
49
BnF lat. 5003. Fol. 97–97v: De Goc et Magoc quos Alexander similiter inter montes conclusit. Особенно важны строки на fol. 97vA: Tunc Antichristi robur