— Аб чым жа вы гэта? — ужо губляючы цярпенне, спытаў Ілья Савіч.
— Аб чым, аб чым? — з папрокам перапытаў Заткла. — Вы яшчэ пытаеце, аб чым? А ведаеце, хто сённяшняй ноччу ўкраў у Андрэіхі бычка? Не ведаеце? Скажу, калі ласка...
Хоць i цяжка было паверыць гэтаму чалавеку, хоць цяжка было б узяць гэта на веру i ад усякага іншага, усё ж такое паведамленне вельмі ўразіла i дырэктара, і Івана. Яны ішлі далей моўчкі, таму што Заткла, які не адставаў ад іх, перашкаджаў ім гаварыць, але ў думках кожны здзіўляўся i не мог уявіць, як гэта Васіль Печка пайшоў на такі ўчынак. Ілья Савіч здзіўляўся больш за Івана. Ен памятаў Васіля яшчэ па школе, нічога дрэннага ніколі за хлопцам не заўважалася. Хіба ўжо цяпер так яго сапсавалі?
Іван больш выразна бачыў Васілёвыя слабінкі, бо не малы час працаваў разам з ім, аднак і ён адчуваў, што ў гэтым здарэнні ёсць нешта вельмі незразумелае.
Калі ля свайго двара Іван прыпыніўся, Ілья Савіч папрасіў яго даведацца, як усё гэта выйшла. Сам на сябе ён не спадзяваўся, таму што мог затрымацца ў МТС.
— Будзеце ісці назад, — сказаў ён на развітанне, — загляніце да мяне.
Заткла таксама быў пусціўся за дырэктарам, а потым, відаць, перадумаў: спыніўся ля свайго двара, засунуў рукі глыбока ў порткі i пачаў смачна, з выгібам спіны пазяхаць. Неўзабаве ён насунуў на вочы абвіслую вушанку і рушыў да двара Кадрыліхі.
Вароты ў Іванаў двор былі шчыльна зачынены, драцяны абадок нацягнуты на стаўпец. Снег як прысыпаў ноччу ўвесь гэты сэдасік, так ён прысыпаным і заставаўся: нідзе ні следа, ні якога-небудзь парушэння зімняй свежасці. Нават на клямцы дзвярэй ляжаў нікім не крануты пласток снегу. Іван абапёрся локцямі на верхнюю жардзіну варот. Жардзіна скрыпнула і трошкі ўгнулася, з яе апалі лёгкія камкі снегу. Не хацелася пакуль што заходзіць у двор, i цяжка сказаць чаму. Пракладзеш адзін-адзіны след, i потым ён будзе тырчаць на ўсю вуліцу. Зоймешся, канешне, сякой-такой работай i не паспееш сустрэцца з людзьмі, празнаць, што там здарылася з Васілём. А можа проста сумна было заставацца аднаму.Страсянуўшы вароты так, каб і з ніжніх жардзінак апаў снег, Івай да часу пакінуў свой двор. Андрэіха ўжо вярталася з фермы, калі ён падыходзіў да агародчыка, што перад яе хатай.
— ЗайдзІ, Іванка, да нас, — папрасіла гаспадыня.
Аднак не паспелі яны перакінуцца і двума словамі, як у хату ўвайшлі Мокрут і Ціхоня. Убачыўшы тут Івана, Мокрут спачатку злосна глянуў на яго, а потым размашыста прайшоўся па хаце, надзьмуў валлячок і звярнуўся да гаспадыні.
— Самагонку гоніш?
Андрэіха паглядзела на старшыню спачатку здзіўлена, а потым яе бледныя, прыморшчаныя вусны крануліся ва ўсмешку. У жанчыны мільгнула надзея, што сусед жартуе.
— Хіба я калі гнала? — без трывогі спытала яна. — Я ніколі не гнала.
— У мяне ёсць матэрыял! — грозна сказаў Мокрут. — Так што, давай не гэтае самае!.. Па чыстай совесці кажу!
Жанчына адразу змянілася ў твары, бо яна ўжо трохі ведала, што такое «матэрыял» на чалавека.
— Не гнала я самагонкі, — з крыўдай і роспаччу ў голасе сказала Андрэіха. Няма ў мяне з чаго гнаць i няма чым. Вы не туды прышлі, калі вам трэба самагонка.
— А куды нам ісці, куды? — Губы ў старшыні злосна сціснуліся.
— Вы самі ведаеце, хто гоніць самагонку.
— А хто, ну хто? .— Мокрут ступіў да Андрэіхі з такім выглядам, быццам хацеў прыгнясці яе, маленькую і бездапаможную, сваім калючым зрокам, галавою ў хромавай шапцы, шырокімі, крыху сутулаватымі плячамі. — А хто? Скажы!
«Ваша радня», — хацела сказаць Андрэіха, ды не асмелілася, адвяла вочы, і яе зрок міжвольна ўпаў на акно, якое выходзіць у бок Мітрафанавага двара.
— Яны, ты хочаш сказаць? — закрычаў Мокрут. — Яны? Што ж, паглядзім!— I, павярнуўшыся да Ціхоні, загаварыў з ім па-сяброўску. — Ты разумееш, мяне проста мучыць пачынае гэты двор. I дэпутатка ў хаце, i гаспадар, здаецца, чалавек наш. Праўда, царкоўны стараста ў мінулым, але ж гэта цяпер ужо не мае такога значэнйя. Ледзь не кожны дзень у мяне ўсё новы матэрыял на гэтых людзей, а тут яшчэ, чуеш, вось заяўляе чалавек, што i самагонку гоніць мая дэпутатка.
— Я нічога на іх не сказала. — Спалохана загаварыла Андрэіха. — Як вам не сорамна? Хіба я што сказала на іх?
— Ладна, не будзем! — пагардліва ўсміхнуўшыся, кінуў старшыня i нават не павярнуў галавы да жанчыны.
Андрэіха паімкнулася яшчэ нешта сказаць, выгаварыць Мокруту ўсю сваю крыўду, але ў гэты момант старшыня са знявагай лыпнуў на яе і цераз плячо сказаў:
— Чуткі пайшлі, што ў цябе нехта бычка ўкраў на закуску. Праўда гэта?
— Бычок мой у сенцах, — разгублена сказала жанчына. — Ноччу перавяла з хлява.
— Што? У сенцах? А ну, пакажы!
Мокрут паспешна адчыніў дзверы ў сенцы і махнуў рукою Ціхоню.
— От i вер людзям! Бачыш? Стаіць тут сабе, лысы д’ябал, а пра яго вунь ужо якія плёткі пайшлі. Дык кажаш, ніхто i не спрабаваў яго вывесці?
Андрэіха змаўчала.
— Вось гэта матэрыял! — задаволена ўсклікнуў старшыня. — Пад суд трэба за такі паклёп. Ачарніць людзей, арганізаваць пабоішча... Ну, вось што! — ён ледзь толькі аглянуўся на гаспадыню. — Вобыску ў цябе сёння рабіць не будзем, я там яшчэ раз праверу матэрыял. Лысага ж гэтага беражы, гадуй. Калі хто што спытае пра яго, раскажы так, як нам расказала, калі хто паглядзець захоча, пакажы. I не слухай надта гэтую тваю суседачку. Дэ-эпута-а-тку... Харошы бычок, спраўны. Найлепшая была б закуска. Праўда?
Задаволена глянуўшы на Ціхоню, старшыня весела засмяяўся, пагладзіў лысага па спіне і выйшаў з сянец. Ужо ледзь не каля самага агародчыка спыніўся, успомніў пра Івана, відаць таму, ўгледзеў праз адталую шыбу яго здзіўлены твар.
— Ідзі сюды!— махнуў яму рукою.
Іван выйшаў, падняў на старшыню вочы, поўныя абурэння i нянавісці.
— Ты чаго тут?
— Ды вось, зайшоў праведаць, пагаварыць.'
— Вось што!..— апусціўшы па-вайсковаму рукі, грозна сказаў старшыня. — Ты не надта тут!.. Разумеет? Каб ніякіх тут спачуванняў і лішніх слоў. А то твая божая гаспадынька таксама цісне самагонку, дык каб не прышлося аддувацца кватаранту. Зразумеў?
— Вы не вельмі тут палохайце! — сказаў Іван і рашуча ступіў крок бліжэй да Мокрута. Той падаўся крыху назад.
Адчыніўшы калітку, Ціхоня нецярпліва паглядваў на старшыню i варушыў тоўстымі, свежымі губамі, нібы збіраючыся сказаць штосьці вельмі рэзкае і непрыемнае. Мокрут падышоў, не заўважыўшы гэтага, выціснуў перад сабою ўчастковага, а потым так бразнуў каліткаю, што снег пасыпаўся не толькі з варотаў, а нават і з агарожы. Ідучы па вуліцы, ён хацеў пачаць гаворку пра гэтага свайго «кульгавага начальніка» і на ўсякі выпадак сёе-тое паведаміць пра яго, але раптам убачыў перад сабою Дашу і спыніўся, як аслупянелы. Дзяўчына ішла, відаць, да суседкі, таму не была цёпла апранута, а толькі пуховы ша- лік, як і раней, быў накінуты на галаву і лёганька закручаны на шыі. Спыніўшыся, Мокрут хоць і раптоўна і неяк падсвядома, але ўсё ж падумаў, што i Даша павінна супыніцца, ды не збыліся яго спадзяванні. Дзяўчына як ішла шпаркім руплівым крокам, так i пайшла далей, толькі паздароўкалася з мужчынамі коратка і паспешліва. Роўнае i прыгожае ступанне яе суправаджалася лёгкім парыпваннем снегу.
Ціхоня пакрочыў далей, зрабіўшы выгляд, што не жадае цікавіцца чужымі інтымнымі справамі, а Мокрут усё не сходзіў з месца, нібы зачараваны, глядзеў услед дзяўчыне. Раптам, нібы перавярнулася нешта ў яго ў нутры, згінула некуды, быццам патанула яго злосць на Андрэіху, на Івана, агіднымі сталі ўсе гэтыя выдумкі пра нейкія незвычайныя матэрыялы, пра самагонку. Хацелася вось толькі глядзець на ражок Дашынага шаліка, які трошкі варушыўся ад ціхага ветру, ісці за ёю і нават ступаць у гэтыя маленькія роўныя сляды. Вось яна прайшла, нічога дрэннага не сказала, нават глянула быццам не злосна, без калючак, а што было сказана вось толькі што на яе?
I кім было сказана? Каб гэта хто чужы, пабочны, каб гэта які ненавіснік? А то ж — чалавек, які не адзін раз прачынаўся ноччу з думкай аб ёй, для якога, часта здавалася, не было нікога больш блізкага.
I калі б гэта яшчэ праўда была сказана, калі б усё гэта рабілася дзеля дабра, дзеля справядлівасці.
Вось яна зараз прыдзе да Андрэіхі, аб усім даведаецца. Калі Андрэіха ёй не раскажа, дык Іван раскажа. Чорт яго прынёс якраз жа на гэты час. I, напэўна, здзівіцца дзяўчына, засмуткуе ад такой нечаканасці. Усяго было раней, а такога, каб узводзіць хлусню на свайго, нават любімага чалавека, яшчэ не было.
Мокрут глянуў уздоўж вуліцы, у той бок, куды пайшоў Ціхоня, аднак яму зусім не хацелася даганяць яго. Думкі ішлі ўсё за Дашай. На момант нават з’явіўся намер махнуць рукою на Ціхоню, на ўсё недарэчна службовае і вярнуцца ў хату Андрэіхі, стаць на калені перад гаспадыняй i перад Дашай. Няхай бы яна ведала, як баліць у яго вось цяпер на сэрцы, няхай бы ведала, што каб магла дараваць яму ды змаўчаць пра выпадак мінулай ночы, то, пэўна, ужо ніколі б ён, старшыня Чырвонамакаўскага сельсавета, не саступіў бы з простага людскога шляху.
