Сям'я Джоўдаў сядзела на зямлi, кожны са сваёй талеркай, i пад брызентам было чуваць, як дзецi скрабуць трэсачкамi, лыжкамi i ржавымi палоскамi бляхi. Яны з усiх бакоў закрылi сабой кацялок. Не перагаворвалiся, не штурхалiся, але ў кожным iх руху адчувалася ўпартая настойлiвасць i затоеная жорсткасць. Мацi павярнулася спiнай, каб усяго гэтага не бачыць.
- Больш так нельга, - сказала яна. - Давядзецца хавацца ад чужых вачэй. Чутно было, як скрабуць у кацялку, потым цесны гурток дзяцей рассыпаўся, i яны разышлiся, пакiнуўшы на зямлi абскрэбены кацялок. Мацi паглядзела на талеркi. - Нiхто з вас добра не пад'еў.
Бацька падняўся i, нiчога не адказаўшы, выйшаў з-пад брызенту. Прапаведнiк усмiхнуўся i лёг на зямлю, падклаўшы пад галаву рукi. Эл таксама падняўся.
- Пайду памагу тут аднаму з машынай, - сказаў ён.
Мацi сабрала талеркi i пайшла мыць.
- Руцi, - паклiкала яна, - Уiнфiлд! Хуценька прынясiце вядзерца вады. Яна дала iм вядро, i дзецi пайшлi з iм да рэчкi.
Да палаткi Джоўдаў падыходзiла мажная жанчына. Сукенка на ёй была ў пыле i ў плямах ад змазачнага масла. Яна iшла, высока задраўшы падбародак. Спынiлася за некалькi крокаў ад палаткi i ваяўнiча глянула на мацi. Тады падышла блiжэй.
- Дабрыдзень, - сказала яна холадна.
- Дзень добры, - адказала мацi, паднялася з каленяў i падсунула госцi скрынку. - Сядайце, калi ласка.
Жанчына падышла зусiм блiзка.
- Не, не хачу.
Мацi запытальна глянула на яе:
- Вам што-небудзь трэба?
Жанчына падперла рукi ў бокi.
- Мне трэба, каб вы клапацiлiся пра сваiх уласных дзяцей, а маiх пакiнулi ў спакоi.
Мацi зрабiла вялiкiя вочы.
- Я нiчога такога... - пачала яна.
- Ад майго хлапчука так i тхне тушонкай. Гэта вы яму далi, ён мне сказаў. Тушаным мясам надумалi хвалiцца. Няма чаго гэтым хвалiцца. Я i так ледзь не разрываюся, а тут яшчэ мой блазан прыбягае i пытаецца: "А чаму ў нас няма мяса?" - Голас жанчыны дрыжаў ад шаленства.
Мацi падышла да яе.
- Вы сядайце, - сказала яна. - Прысаджвайцеся, пагаворым.
- I не думаю. Я стараюся хоць як-небудзь накармiць сям'ю, а вы тут са сваёй тушонкай лезеце.
- Сядайце, сядайце, - запрашала мацi. - Больш у нас мяса не будзе, аж пакуль мы работы не знойдзем. Вось каб вы варылi мяса i малыя дзецi абступiлi вас з усiх бакоў, што б вы рабiлi? Нам i самiм было мала, ды хiба адмовiш дзецям, калi яны пазiраюць на цябе такiмi вачамi?
Рукi жанчыны ўпалi з клубоў. Яна дапытлiва паглядзела ў твар мацi, потым павярнулася, шпарка пакрочыла прэч i, увайшоўшы ў сваю палатку, захiнула за сабой полкi. Мацi правяла яе позiркам i зноў апусцiлася на каленi перад горкай алавяных талерак.
Да палаткi паспешлiва падышоў Эл.
- Том! - гукнуў ён. - Ма, Том тут?
Том высунуў галаву з-пад брызенту.
- Чаго табе?
- Хадзем са мной, - усхвалявана сказаў Эл.
Яны пайшлi разам.
- Што здарылася? - запытаўся Том.
- Пацярпi, зараз даведаешся. - Эл падвёў яго да машыны з разабраным блокам. - Гэта Флойд Ноўлс, - сказаў ён.
- Мы з iм ужо гаварылi. Ну, як справы?
- Ды вось канчаю, - адказаў Флойд.
Том правёў пальцам па галоўцы блока.
- Ну кажы, Эл, што там у цябе за тайна.
- Толькi што Флойд мне сказаў... Раскажы яму сам, Флойд.
Флойд пачаў:
- Можа, лепш было б памаўчаць... але добра, скажу. Тут адзiн прыехаў, кажа, работа ёсць - далей на поўнач.
- На поўнач?
- Ага. Ёсць месца такое - далiна Санта-Клара. Далёка, чорт ведае дзе.
- А работа якая?
- Збор слiў, груш, кансерваванне. Кажа, хутка ўсё паспее.
- А ўсё ж, як далёка? - дапытваўся Том.
- А чорт яго ведае. Мiль дзвесце, пэўна.
- Сапраўды чорт ведае дзе, - сказаў Том. - А чаму ты думаеш, што да нашага прыезду там будзе работа?
- Напэўна сказаць нiхто не можа, - адказаў Флойд. - Але ж тут усё роўна нiчога не знойдзеш, а чалавек гэты кажа, што атрымаў лiст ад брата, i той ужо ў дарозе. Нiкому казаў нiчога не гаварыць, а то ўсе кiнуцца туды. Давядзецца выязджаць ноччу. Раней прыедзеш, можа, работу дадуць.
Том уважлiва прыглядаўся да Флойда.
- Нашто ж так, крадучыся?
- А на тое, што, калi ўсе рушаць туды, работы не хопiць.
- Усё ж далекавата, каб на яго чорт, - сказаў Том.
Флойд закрыўдаваў:
- Я з табой па-сяброўску падзялiўся. Можаш не ехаць. Твой брат тут мне памог, таму я i сказаў вам.
- Ты ўпэўнены, што ў гэтым наваколлi работы няма?
- Слухай, я тры днi тут кручуся, дзе толькi нi быў, i каб хоць што трапiлася - нiдзе нiчога. Калi хочаш сам пашукаць i спалiць чорт ведае колькi бензiну, што ж, давай! Я не прашу вас ехаць са мной. Чым больш народу туды наедзе, тым меней шанцаў у мяне.
Том сказаў:
- Я нiчога такога не гавару. Толькi вельмi ж далёка. Мы спадзявалiся папрацаваць тут, дамок арандаваць.
Флойд цярплiва сказаў:
- Вы толькi што прыехалi, я разумею. Вам яшчэ шмат чаму трэба павучыцца. Калi паслухаеце мяне, вы толькi выйграеце. А не - вучэнне абыдзецца вам даражэй. Асесцi тут вы не спадзявайцеся, бо ў гэтых месцах сталай работы нiдзе няма. Страўнiк пагонiць вас далей. Ну вось, цяпер сказаў вам усё начыстую.
- Трэба ўсё ж пашукаць, - заклапочана сказаў Том.
Да суседняй палаткi пад'ехала закрытая легкавая машына. З яе вылез чалавек у камбiнезоне i сiняй кашулi. Флойд крыкнуў яму:
- Ну як, добра з'ездзiлi?
- Нiякай работы нiдзе ў гэтым чортавым краi няма i не будзе, пакуль не саспее бавоўна. - I чалавек пайшоў у падраную палатку.
- Вось бачыш? - сказаў Флойд Тому.
- Ага, бачу. А ўсё ж дзвесце мiль!
- Вы пакуль што яшчэ нiдзе не прыстроiлiся. Думайце - вырашайце.
- Лепш паехаць, - сказаў Эл.
- А тут калi будзе работа? - запытаўся Том у Флойда.
- Недзе праз месяц пачнецца збор бавоўны. Калi ў вас ёсць запас грошай, чакайце.
- Мацi ехаць не захоча, яна вельмi стамiлася, - сказаў Том.
Флойд пацiснуў плячамi:
- Я вас на поўнач не ганю. Рабiце, як вам лепей. Што чуў, тое i перадаў вам. - Ён падняў з падножкi прамасленую пракладку, акуратна прыладзiў яе да блока i прыцiснуў. - Ну, - сказаў ён Элу, - давай памажы паставiць крышку.
Том назiраў, як яны асцярожна насунулi цяжкую крышку блока на шпiлькi i мякка апусцiлi.
- Трэба параiцца са сваiмi, - прагаварыў ён.
Флойд сказаў:
- Толькi каб нiхто, акрамя вашых, нiчога пра гэта не ведаў. Я толькi вам. Калi б твой брат не памог мне з машынай, я i з вамi не падзялiўся б.
- Што ж, вялiкi табе дзякуй. Трэба ўсё добра абдумаць. Магчыма, i паедзем.
Эл сказаў:
- Паедуць туды нашы цi не, я ўсё роўна паеду, далiбог. На спадарожных машынах дабяруся.
- А сям'ю кiнеш? - запытаўся Том.
- I што тут такога? Я вярнуся з поўнымi кiшэнямi грошай. А чаму i не?
- Мацi на гэта згоды не дасць, - сказаў Том. - I бацька таксама.
Флойд паставiў гайкi на балты i закруцiў iх, колькi мог, пальцамi.
- Мы з жонкай выехалi разам з усiмi нашымi, - сказаў ён. - Там, дома, нам i ў галаву не прыйшло б ад сваiх адбiвацца. Проста пра такое мы i думаць не маглi. Але калi мы ўсёй сям'ёй заехалi крыху далей на поўнач, я вярнуўся сюды, а яны рушылi далей, i цяпер адзiн бог ведае, куды iх занесла. З таго часу я iх усё шукаю, паўсюль пра iх пытаюся. - Флойд абхоплiваў гайкi ключом i раўнамерна падкручваў адну за адной.
Том апусцiўся на кукiшкi каля машыны i кiнуў беглы позiрк на рады палатак, мiж якiх была пратаптана ў траве сцяжынка.
- Не, даражэнькi, - сказаў ён, - мацi цябе не адпусцiць.
- А, па-мойму, аднаму лягчэй працу знайсцi.
- Можа, i лягчэй, толькi яна згоды не дасць.
Да лагера падкацiлi дзве перапоўненыя машыны, у людзей, што сядзелi ў iх, выгляд быў панылы. Флойд падняў вочы, але не спытаўся, цi добра з'ездзiлi. На iх запыленых тварах адбiвалiся смутак i адначасова ўпартасць. Сонца хiлiлася на захад, i жоўтае яго святло залiвала Гувервiль i вярбняк за iм. Дзецi пачалi выходзiць з палатак i разбрыдацца па лагеры. Жанчыны таксама выходзiлi i бралiся распальваць маленькiя вогнiшчы. Мужчыны збiралiся невялiкiмi групамi i, прысеўшы на кукiшкi, заводзiлi гаворку.
Новенькi двухмесны "шэўрале" з'ехаў з шашы i пакiраваў у самы цэнтр лагера. Ён спынiўся сярод палатак. Том запытаўся:
- Каго гэта яшчэ прынесла. З выгляду яны не тутэйшыя.
- Не ведаю, - адказаў Флойд. - Можа, палiцыя.
Дзверцы адчынiлiся, з машыны выйшаў чалавек i стаў каля яе. Яго спадарожнiк застаўся ў кабiне. Мужчыны, што сядзелi на кукiшках, скiравалi позiркi на прыезджых, i гутарка спынiлася. Жанчыны, якiя разводзiлi агонь, употай зiркалi на блiскучую легкавушку. Дзецi пачалi падбiрацца да яе самымi мудрагелiстымi абходнымi шляхамi, кружачы сярод палатак.
Флойд паклаў ключ. Том падняўся на ногi. Эл выцер рукi аб штаны. Усе трое падышлi да "шэўрале". На чалавеку, якi выйшаў з машыны, былi штаны колеру хакi i фланелевая кашуля. На галаве мяккi шыракаполы капялюш. У нагруднай кiшэнi за загарадкай з вечных ручак i жоўтых алоўкаў тырчаў стосiк паперак, з задняй кiшэнi штаноў вытыркаўся блакнот у металiчных вокладках. Ён падышоў да адной групы мужчын, што сядзелi на кукiшках, i тыя ўзнялi на яго вочы насцярожана i моўчкi. Яны сачылi за iм, не зварухнуўшыся з месца; бялкi вачэй у iх паблiсквалi пад зрэнкамi, бо яны глядзелi ўгору, не падымаючы галавы. Том, Эл i Флойд няспешна, быццам шпацыруючы, падышлi блiжэй.
