Вочы бакалейшчыка пасвятлелi:
- Так, так, заходзiў. У жыццi я нiчога падобнага не бачыў. Падышоў да дзвярэй, шпурнуў капялюш на зямлю i наступiў на яго. Вось ён, капялюш, - у мяне. - Бакалейшчык дастаў з-пад прылаўка запылены, памяты капялюш.
Том узяў яго ў рукi.
- Так i ёсць, ён самы.
- Ну вось, купiў ён дзве пiнты вiскi i, нi слова мне не кажучы, выцягнуў корак з адной бутэлькi i тут жа перакулiў яе ў горла. А я прадаю толькi на вынас. Кажу яму: "Слухай, чалавеча, тут пiць нельга. Выйдзi за дзверы". Так, так, сэр! Ён ступiў за парог i, даю галаву на адсячэнне, за чатыры разы выжлукцiў усю пiнту. Потым адкiнуў пустую пляшку i прысланiўся да дзвярэй. Вочы ў яго зрабiлiся цьмяныя. Тады кажа: "Дзякуй вам, сэр" i пайшоў сваёй дарогай.
- Сваёй дарогай? А куды? Мне яго абавязкова трэба знайсцi.
- Ну, так атрымалася, што я магу сказаць. Мне яшчэ нiколi не даводзiлася бачыць, каб так пiлi, i я за iм пасачыў. Ён пакiраваў вунь туды, на поўнач. Па шашы праехала машына i асвятлiла яго фарамi. Я бачыў, як ён спусцiўся па насыпе. Iдзе, ногi падгiнаюцца. А другая пляшка ў яго ўжо адкаркаваная. Ён недзе тут, недалёка, куды яму такому iсцi?
Том сказаў:
- Дзякуй. Пайду пашукаю.
- А капялюш возьмеш?
- Ага, ага! Ён яму яшчэ згадзiцца. Ну, дзякуй.
- А што з iм такое? Ён пiў без смаку.
- Ды так... часам на яго находзiць. Ну, добрай ночы. А калi ўбачыце гэтага шчанюка Конi, скажыце яму: мы паехалi на поўдзень.
- Мне ўжо столькi ўсялякiх прыкмет нагаварылi i панадавалi даручэнняў, усяго не запомнiш.
- А вы не дужа старайцеся, - сказаў Том i выйшаў з крамы, трымаючы ў руцэ запылены чорны капялюш дзядзькi Джона. Ён перасек шашу i пайшоў па абочыне. Унiзе, у лагчыне, ляжаў Гувервiль; мiгацелi агеньчыкi вогнiшчаў, скрозь брызент палатак прабiвалася святло лiхтароў. Недзе ў лагеры брынкала гiтара, запаволеныя акорды бязладна змянялi адзiн аднаго - вiдаць, гiтарыст практыкаваўся. Том спынiўся, прыслухаўся, потым няспешна пайшоў далей па абочыне. Праз чвэрць мiлi ён раптам пачуў тое, што яму было трэба. Унiзе, пад дарожным насыпам, хрыплы голас напяваў нешта нудна, без выразнага матыву. Том схiлiў галаву набок, каб лепш чуць.
- "Аддаў Iсусу сэрца, ён мне прытулак даў. Аддаў Iсусу душу, ён да сябе ўзяў". - А далей пачулася няяснае мармытанне, потым усё сцiхла. Том збег па насыпе, кiруючыся на гэты голас. Праз некалькi крокаў спынiўся i зноў прыслухаўся. Цяпер голас быў зусiм блiзка, ён спяваў, як i раней, цягуча, манатонна: - "Той ноччу ўжо пры смерцi Мэгi мне адкрыла сэрца i дала свае мне споднiкi чырвоныя з фланелi. Пузыры яны ўжо на каленях мелi..."
Том асцярожна пайшоў наперад. На зямлi ён разгледзеў цёмную постаць, падкраўся да яе i сеў побач. Дзядзька Джон перакулiў бутэльку, i вiскi з булькатам палiлося з рыльца ў рот.
Том спакойна сказаў:
- Стой. А мне?
Дзядзька Джон павярнуўся да яго:
- Ты хто такi?
- Забыўся? Ты ўжо чатыры разы глынуў, а я толькi разок.
- Не, Том. Ты дурня з мяне не строй. Я тут адзiн сядзеў. Цябе не было.
- Але ж цяпер я тут. Можа, усё ж дасi пацягнуць?
Джон зноў паднёс бутэльку да рота, вiскi зноў забулькала. Потым ён патрос бутэльку. Яна была пустая.
- Усё, - сказаў ён. - Так хочацца памерцi. Страшэнна хочацца памерцi. Пацiху памерцi. Так трэба. Як бы заснуць. Пацiху памерцi. Я вельмi стамiўся. Я стамiўся. Заснуць i не прачнуцца. - Ён замурлыкаў: - "На мне карона будзе... карона залатая".
Том сказаў:
- Слухай, дзядзька Джон. Мы едзем далей. Пойдзем са мной, ляжаш на паклажу i паспiш.
Джон пакруцiў галавой:
- Не. Iдзi. Я не паеду. Адпачну тут. Што толку вяртацца? Якая з мяне карысць? Валачу за сабой грахi, як брудныя споднiкi сярод добрых людзей. Не, не паеду.
- Хадзем. Без цябе мы не паедзем.
- Едзьце самi. Якi з мяне толк? Нiякага. Валачу толькi свае грахi з сабою, пэцкаю другiх.
- Ты не большы грэшнiк, чым усе iншыя.
Джон схiлiў да яго галаву i хiтравата падмiргнуў. Том ледзь распазнаваў яго твар пры святле зорак.
- Маiх грахоў нiхто не ведае, нiхто, акрамя госпада бога. Вось ён ведае.
Том апусцiўся на каленi, памацаў у дзядзькi Джона лоб - гарачы, сухi. Джон нехлямяжа адштурхнуў яго руку.
- Хадзем, - угаворваў Том. - Ну хадзем, дзядзька Джон.
- Я з вамi не паеду. Стамiўся, i ўсё. Я адпачну. Вось тут.
Том падсунуўся да яго шчыльна. Ён паднёс кулак да дзядзькавага падбародка, прымерыўся, двойчы замахнуўся для пэўнасцi i нарэшце, адвёўшы плячо назад, нанёс удар - нямоцны, але дакладны. Падбародак у Джона задраўся ўгору, i дзядзька павалiўся на спiну. Ён хацеў быў прыўзняцца, але Том, стоячы на каленях, нахiлiўся над iм i, калi Джон абапёрся на локаць, ударыў яшчэ раз. Дзядзька Джон зацiх.
Том устаў, падняў абмяклае цела i ўзвалiў, як мех, сабе на плечы. Ён iшоў, хiстаючыся пад гэтым мяккiм цяжарам. Рукi дзядзькi Джона матлялiся з боку ў бок i ляпалi Тома па спiне, ён часта дыхаў, марудна падымаючыся па насыпе. Праехала машына i асвятлiла фарамi яго i груз, якi ён нёс на плячах, на мiг збавiла скорасць i потым, равучы, памчалася прэч.
Том ледзь пераводзiў дух, калi iшоў да Гувервiля па грунтавой дарозе туды, дзе стаяў грузавiк Джоўдаў. Джон пачаў ачуньваць i слаба вырывацца з рук Тома. Той асцярожна апусцiў яго на зямлю каля машыны.
Да яго вяртання стаянка Джоўдаў была ўжо разабраная. Эл падаваў клункi на грузавiк. Брызент ляжаў побач напагатове - потым iм накрыюць паклажу.
Эл сказаў:
- Хутка ж ён набраўся.
Том прабачлiвым тонам сказаў:
- Давялося лёгенька стукнуць яго, небараку, а то не хацеў iсцi.
- Не нарабiў яму шкоды? - захвалявалася мацi.
- Думаю, не. Вось ужо ачуньвае.
Дзядзьку Джона пачало нудзiць. Яго некалькi разоў званiтавала.
Мацi сказала:
- Твая бульба там у талерцы, Том.
Том хмыкнуў:
- Нешта не хочацца.
Бацька крыкнуў:
- Ну ўсё! Эл, прывязвай брызент!
Грузавiк стаяў, гатовы да ад'езду. Дзядзька Джон заснуў. Том з Элам паднялi яго i ўзвалiлi на самы верх. Схаваўшыся за грузавiк, Уiнфiлд прытварыўся, што яго ванiтуе, а Руцi, стоячы побач, зацiснула рот далонню, каб не вiскнуць ад смеху.
- Гатова, - сказаў бацька.
Том запытаўся:
- Дзе Разашарна?
- Вунь яна, - адказала мацi. - Iдзi сюды, Разашарна. Зараз паедзем.
Але тая сядзела моўчкi, апусцiўшы галаву на грудзi. Том падышоў да сястры.
- Пойдзем, - сказаў ён.
- Я не паеду. - Ружа Сарона падняла галаву.
- Але ж трэба.
- Я хачу разам з Конi.
На дарогу, што вяла з лагера да шашы, выехалi тры машыны - старыя машыны, набiтыя людзьмi i ўсялякiм скарбам. Яны з бразгатам пакiравалi да шашы, асвятляючы цьмянымi фарамi дарогу.
Том сказаў:
- Конi нас знойдзе. Я папрасiў у краме, каб яму сказалi, куды мы паехалi. Ён нас знойдзе.
Мацi падышла i стала побач з iм.
- Хадзем, Разашарна. Хадзем, дачушка, - мякка сказала яна.
- Я пачакаю яго.
- Чакаць нам няма часу. - Мацi нахiлiлася, узяла дачку пад локаць i памагла ёй падняцца.
- Ён нас знойдзе, - паўтарыў Том. - Ты не хвалюйся. Конi знойдзе нас. - Ён разам з мацi павялi Ружу Сарона пад рукi.
- Магчыма, ён кнiжкi пайшоў купляць, - выказала меркаванне Ружа Сарона. Можа, захацеў сюрпрыз нам зрабiць.
- Можа, i так, - сказала мацi.
Ружу Сарона падвялi да грузавiка, памаглi падняцца на самы верх, i, забраўшыся пад брызент, яна нырнула там у цёмны куток.
Барадаты чалавек з крытай травой халупкi нясмела падышоў да машыны. Ён моўчкi таптаўся каля яе, сашчапiўшы рукi за спiнай.
- У вас нiчога такога не засталося, што магло б нам згадзiцца? - нарэшце запытаўся ён.
- Нават не ведаю, што вам сказаць. Не, пакiдаць нам няма чаго.
- А вы хiба не едзеце? - пацiкавiўся Том.
Барадач доўга пазiраў на яго.
- Не, - нарэшце вымавiў ён.
- Дык жа яны тут усё спаляць.
Вочы, у якiх мiгцела нерашучасць, апусцiлiся долу.
- Ведаю. Такое ўжо з намi было.
- Дык якога ж лiха вы не едзеце?
Разгубленыя вочы адарвалiся ад зямлi, потым зноў апусцiлiся, i ў iх на мiг адлюстравалася чырвонае святло прыгаслага вогнiшча.
- Што мне сказаць? Вельмi ўжо доўга збiрацца.
- Калi спаляць, вы застаняцеся нi з чым.
- Яно так. У вас нiчога такога не будзе, што нам можа згадзiцца?
- Не, усё з сабой забiраем, дарэшты, - адказаў бацька. Барадач нерашуча пабрыў да сваёй халупкi. - Што з iм такое?
- Фараоны розум з яго выбiлi, - адказаў Том. - Мне тут адзiн казаў - ён звiхнуўся. Яго моцна бiлi па галаве.
Яшчэ некалькi машын караванам выехалi з лагера, паднялiся на шашу i рушылi наперад.
- Ну, та, давай паехалi. I вось што - ты i мы з Элам сядзем у кабiну. Ма няхай наверх забiраецца. Не, ты, ма, лепш садзiся памiж намi. Эл! - Том засунуў руку пад сядзенне i выцягнуў адтуль цяжкi гаечны ключ. - Эл, ты сядай ззаду. На, бяры. На ўсякi выпадак. Калi хто палезе - пачастуй яго не шкадуючы.
Том даў яму развадны ключ, Эл пералез цераз борт i сеў, падкурчыўшы пад сябе ногi i не выпускаючы ключа з рук. Том дастаў з-пад сядзення завадную ручку i паклаў побач з тармазной педаляй.
- Ну цяпер усё, - сказаў ён. - Садзiся, ма, пасярэдзiне.
Бацька сказаў:
- А я з пустымi рукамi.
