Ён спынiўся, быццам чакаючы, што Ўiнстан нешта адкажа. Ўiнстан зноў паспрабаваў скурчыцца на ложку. Ён не мог адказаць нiчога. Яму здавалася, што сэрца ў яго заледзянела. О'Браэн працягваў:
- I запомнiце, што гэта назаўсёды. Твар пад цяжкiм ботам заўсёды. Ерэтыкоў, ворагаў грамадства - заўсёды iх можна будзе перамагаць i ганьбаваць, зноў i зноў. Усё, што вы перажылi тут, з таго часу, як трапiлi нам у рукi, усё гэта будзе працягвацца, гэта i яшчэ горшае. Сачэнне, здрады, арышты, катаваннi, пакараннi, знiшчэннi не спыняцца нiколi. Гэта будзе свет тэрору, гэта будзе i свет трыумфу. Чым больш усемагутнай будзе Партыя, тым менш яна будзе талерантная; чым слабейшая будзе апазiцыя, тым больш суровы будзе дэспатызм. Гольдштэйн i яго ерась будуць жыць вечна. Кожны дзень, кожную хвiлiну iх будуць разбiваць, выкрываць, высмейваць, на iх будуць пляваць - i ўсё роўна яны будуць жыць вечна. Драма, што я разыгрываў з вамi на працягу сямi гадоў, будзе разыгрывацца зноў i зноў, пакаленне за пакаленнем, ва ўсё больш вытанчаных формах. Мы заўсёды будзем мець ерэтыкаў тут, у нашых руках, яны будуць крычаць ад болю, здавацца, прынiжацца - i ўрэшце, раскаяўшыся, яны, вызваленыя ад самiх сябе, самi прыпаўзуць да нашых ног. Вось якi свет мы рыхтуем, Ўiнстан. Свет, дзе перамога iдзе за перамогай, трыумф за трыумфам; а галоўнае - няспынна цiснуць, цiснуць, цiснуць на жылку ўлады. Я бачу, вы ўжо пачынаеце разумець, якi гэта будзе свет. Але ўрэшце вы не толькi зразумееце яго. Вы прымеце яго, прывiтаеце яго, зробiцеся часткаю яго.
Ўiнстан трохi апрытомнеў i мог ужо гаварыць.
- Вы не здолееце! - ледзь вымавiў ён.
- Што значыць гэта ваша заўвага, Ўiнстан?
- Вы не здолееце стварыць такi свет, як вы толькi што апiсалi. Гэта пустая мара. Гэта немагчыма.
- Чаму?
- Немагчыма заснаваць цывiлiзацыю на страху, нянавiсцi i жорсткасцi. Такi свет не выжыве.
- Чаму?
- У iм не будзе жыццёвае сiлы. Ён распадзецца. Ён заб'е сам сябе.
- Бязглуздзiца. Вам здаецца, што нянавiсць знясiльвае больш, чым любоў. Хiба гэта так? А калi нават i так, дык што з таго? Дапусцiм, што мы будзем зношвацца хутчэй. Дапусцiм, што мы паскорым тэмп жыцця так, што людзi будуць старэць ужо ў трыццаць гадоў. I зноў, што з таго? Як вы не можаце зразумець, што смерць iндывiда - гэта не смерць? Партыя неўмiручая.
Як звычайна, гэты голас загнаў Ўiнстана ў стан бездапаможнасцi. Да таго ж, ён увесь час з жахам думаў, што, калi ён будзе зацята пярэчыць, О'Браэн зноў пацягне за рычаг. I ўсё ж ён не мог маўчаць. Слаба, не маючы нiякiх аргументаў, нiчога, што магло б яго падтрымаць, апроч немага жаху ад слоў О'Браэна, ён перайшоў у наступ.
- Я не ведаю - ну i напляваць. Неяк вы прайграеце. Нешта павiнна перамагчы вас. Жыццё вас пераможа.
- Мы кантралюем жыццё, Ўiнстан, на ўсiх яго ўзроўнях. Вам думаецца, быццам нешта, што завецца чалавечай натурай, будзе зняважана праз тое, што мы робiм, i павернецца супраць нас. Але мы самi ствараем чалавечую натуру. Людзi надзвычай падатны матэрыял. Цi, можа, вы вярнулiся да вашай старой iдэi, што пралетарыi або рабы ўзнiмуцца i скiнуць нас? Выкiньце гэта з галавы. Яны бездапаможныя, як жывёлы. Чалавецтва - гэта Партыя. Астатнiя не маюць да справы нiякага дачынення.
- Усё роўна. Урэшце яны разаб'юць вас. Раней цi пазней яны разгледзяць, якiя вы ёсць i разарвуць вас на шматкi.
- Цi можаце вы прывесцi якiя доказы, што гэта адбудзецца? Або прычыны, з якiх гэта мусiць адбыцца?
- Не. Я веру ў гэта. Я ведаю, што вы прайграеце. Ёсць нешта ў свеце - не ведаю што, нейкi дух, нейкi прынцып - i вам яго не перамагчы.
- Цi верыце вы ў Бога, Ўiнстан?
- Не.
- Дык што гэта тады за прынцып, што пераможа нас?
- Я не ведаю. Дух Чалавечы.
- А вы лiчыце сябе чалавекам?
- Так.
- Калi вы чалавек, Ўiнстан, дык вы апошнi чалавек. Ваш род вымер, мы вашыя нашчадкi. Вы разумееце, што вы адзiн? Вы iснуеце па-за гiсторыяй, вы няiсны, тон голасу змянiўся, i ён гаварыў ужо больш рэзка. - I вы лiчыце сябе маральна вышэйшым за нас, з нашай хлуснёй i жорсткасцю?
- Так, я лiчу сябе вышэйшым.
О'Браэн не сказаў нiчога. Загаварылi iншыя галасы. Праз хвiлiну Ўiнстан у адным з iх пазнаў свой голас. Гэта быў запiс iх размовы з О'Браэнам у той вечар, калi ён уступiў у Братэрства. Ён чуў, як ён сам абяцае хлусiць, красцi, падрабляць дакументы, забiваць, спрыяць наркаманii i прастытуцыi, распаўсюджваць венерычныя хваробы, залiць кiслатою дзiцячы твар. О'Браэн зрабiў урывiсты нецярплiвы рух, быццам кажучы, што не варта было i слухаць. Тады ён выключыў запiс, i галасы сцiхлi.
- Устаньце з ложка, - сказаў ён.
Яго кайданы самi па сабе аслаблi. Ўiнстан спусцiўся на падлогу i няўпэўнена стаў на ногi.
- Вы апошнi чалавек, - сказаў О'Браэн. - Вы абаронца чалавечага духу. Дык паглядзiце на сябе. Раздзеньцеся.
Ўiнстан развязаў матузок, на якiм трымаўся камбiнезон. Замок-маланка ўжо даўно быў зламаны. Ён не памятаў, цi ён калi здымаў з сябе ўсё адразу, з таго часу, як яго арыштавалi. Пад камбiнезонам цела Ўiнстана было абкручана бруднымi пажоўклымi рызманамi, у якiх можна было пазнаць рэшткi сподняй бялiзны. Калi ён скiнуў iх, ён заўважыў, што ў дальнiм канцы пакоя стаiць люстэрка на тры створкi. Ён падышоў да яго i спынiўся як укапаны. Мiжвольны крык вырваўся з грудзей.
- Ну, давайце, - сказаў О'Браэн. - Станьце памiж створкамi. Паглядзiце на сябе яшчэ i збоку.
Ён спынiўся, бо напалохаўся. Яму насустрач iшло нешта сагнутае, шэрае, падобнае да шкiлета. Яго цяперашнi выгляд быў страшны, i не толькi таму, што ён ведаў, што гэта ён сам. Ён падышоў блiжэй да люстэрка. З-за сагнутай паставы здавалася, што твар iстоты выпiнае наперад. Мiзэрны твар зэка з пукатым iлбом, якi пераходзiў у лысы чэрап, нос кручком, вострыя скулы, а над iмi - гордыя i пiльныя вочы. Шчокi былi парэзаныя зморшчынамi, а рот выглядаў западзiнай. Без сумнення, гэта быў яго твар, але яму здалося, што твар змянiўся болей, чым ён сам змянiўся ўнутры. Пачуццi, адбiтыя на iм, былi не тыя, што ён адчуваў. Ён аблысеў. Спачатку яму здалося, што ён зрабiўся шэры, але шэрай была толькi скура на чэрапе. Усё цела ягонае, апроч далоняў i твару, было шэрае ад даўняга ўкарэлага бруду. Сям-там пад брудам чырванелi зажывы ад ран, а варыкозная язва каля костачкi на назе была вялiзнай ятрыстай плямай, з якой звiсалi шматкi мёртвай скуры. Але сапраўды страшнай была змарнеласць яго цела. Грудная клетка была вузкая, як у шкiлета; ногi ссохлi так, што ў каленях былi шырэйшыя, чым у клубах. Цяпер ён зразумеў, што хацеў сказаць О'Браэн, калi параiў паглядзець на сябе збоку. Неверагодна скрывiўся хрыбет. Худыя плечы выпнулiся наперад так, што ўгнулiся грудзi, тонкая шыя нiбы сагнулася ўдвая пад цяжарам чэрапа. Як з выгляду, дык можна было сказаць, што гэтае цела належыць чалавеку гадоў на шэсцьдзесят, якi пакутуе ад нейкай страшнай хваробы.
(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});
