Добра. Хопіць. Пішы мне, што надарыцца i калі выпадзе час — я палагоднею на тую пару i табе што-небудзь лірычнае напішу.
Што ў вас там за пленум? Абмалюй.
Прывітанне вашаму крытычнаму цэху — небось воскуряете самодельными зажигалками фимиамы, а як наконт прыкурыць?
Ну, добра, добра.
Бывай здарова — пішы.
5.03.82.
P.S. Яшчэ раз віншую ca святам. МЛ
У мяне, аднак, свята не адбылося. Кожны з нас спазнаў пакаранне пана Бога. Ён — за свае згрызоты, я — за свае. Мае можна было б пазначыць так, як гэта акрэсліў геній Лермантава: „Законы мудрыя природы он равнодушно пренебрег”. I нейкім днём я апынулася на мяжы быцця i небыцця, перадусім згадаўшы ў лісце да Міхася вядомае, з Высоцкага: „И что там ангелы поют такими злыми голосами”. I калі яшчэ адным днём я расшчапіла вочы, дык зразумела: „Жывая”. Сонца было такое яркае, як ніколі ў жыцці. Блакіт неба быў па-святочнаму ясны. Пакой быў поўны нарцысаў i цюльпанаў. Ляжалі яблыкі — не па-сакавіцкаму ружовыя, празрыстыя, нібыта з садоў Эдэма. Былі запіскі. I ліст ад Міхася.
„Пішу табе на выдавецтва ў надзеі, што пісьмо неяк перададуць. Сказаць, што ты мяне засмуціла, мала: мне пачало здавацца немаведама што, i вялікая крыўда ўзнялася на пана Бога, маўляў, калі ён бэсціць i карае мяне, можа, i не надта вернага свайго халопа, дык навошта яшчэ i людзей, якіх я шчыра люблю i за якіх малюся? А любая, па-мойму, са шчырых малітваў павінна даходзіць да яго, калі ў ягонай нябеснай канцылярыі вядзецца правільна ix улік i талкова складаюцца дайджэсты. А мо не чытае, а мо не перадаюць?
Я i тут скажу табе, што рабіць. Ты з ангеламі, з душкамі ix нечапанымі, гаворку вядзі. Калі ангельчык сумны трохі, пёрка з крыльца выскубі i пёркам яму так лагодненька за вушкам павядзі — за жывоцік адразу i схопіцца. А ты яго казычы, казычы. Запросіць пардону — ты яму просьбу сваю. I тут ён табе паабяцае, як Барадулін, усяго, а ты ўжо яму, як Асіпенка: не, ты абажджы, цяперыцька я цябе як у зерькалі, панімаеш, бачу — што ў цябе ў думках праваліруе, правабладае, га? Не падзяляеш?
З імі трэба толькі так.
Смешкі смешкамі, а я як найхутчэй чакаю весткі ад цябе — i харошай. Вясна ж ідзе! Мне, чалавеку, што зарокся, можа, i радасці, i то на душы шчымліва-хораша бывае, як вясновы ветрык шыбане ў наздру, як у вушах палошча, як перавярне някепскіх успамінаў аднудругую скібу — душа тарганецца весела, а чарвячка сумненняў тут жа склюе, падскочыўшы паслужліва i ў добры час, непаседа-грак. Мацуйся i кінь дурное, як нехта казаў, зрабі ласку мне i людзям, якім ты патрэбна, — ачуньвай хутчэй i мне пішы.
Я табе кветачак пасылаю. Пазаўчора праклюналася ў мяне на акне. Будуць i яшчэ. Сіняя кветачка, харошая. А на сонейка сама часцей глядзі.
У наступны раз я табе вершык напішу, калі хочаш. Даўно ўжо не пісаў, а табе напішу.
Здаравейшай будзь, пішы.
Міхась.
14.03.82”.
Я адпісала яшчэ з бальніцы.
„Пішу, мабыць, існую. Праўда, пакуль ca мноствам забаронаў. Гэта — нельга, гэта — непажадана, гэта — пакінь надзею назаўсёды. Але — існую. Па волі Провидения и пана Бога. Мабыць, твае словы дайшлі ў тую высокую інстанцыю. Хіба можна тваё слова пакінуць без увагі?
Наладзілі невялікі дэсант з анёлаў-ахоўнікоў i анёлаў-выратавальнікаў. Праўда, з-за лянотнай сваёй натуры ці з-за сціпласці ні пра што ix не прасіла, не люблю я неяк прасіць. Але яны зразумелі акалічнасці i далікатненька зрабілі сваю справу. A нейкі дзень, пагледзеўшы на акно, сама зразумела, што за ім вясна i ў нябеснай канцылярыі ліміты ў маштабах сезона на блакіт i золата выдадзены падвышаныя. I вясновае птаства атрымала шырокія паўнамоцтвы i карыстаецца імі, як той выпускнік музвучылішча. Практыкуюцца з самай раніцы, якіх толькі экзерсісаў не навыдумляюць — ніякія ноты не вытрываюць. Нават уявіла сабе той вясновы лес, які я, даўжнік твой, павінна вярнуць гэтай парою. [Трэці ліст Стральцова, з вершам: „Не сумую сягоння, навошта?..”] Лес талы, пахучы, празрысты, з першымі пралескамі. Не магу, праўда, кінуць у канверт пралеску, лес пакуль што толькі ўяўляць магу. Але — наяве ці ў сне — падарунак той Боскі вяртаю з прыемнасцю.
Ой, нешта я ледзь не таю ў сентыментальным захапленні вясновым хараством.
Ты пытаўся ў папярэднім лісце, што за пленум. Я на ім, зразумела, не была. І нават „ЛіМа” справаздачнага не бачыла. Пленум быў па публіцыстыцы. Быў Чарнічэнка — выступаў. Нехта з нашых дробненька пырскаў памыямі. Усё гэта са слоў — спарадычна, суб'ектыўна, фрагментарна”.
Тры месяцы я пісала Міхасю Стральцову акуратна — у свой бюлетэнны час. I з імпэтам чалавека, якому было даравана наноў жыццё. Дарэчы, пазней, у апошнія месяцы Міхася, я, пры кожнай сустрэчы ў бальніцах, згадвала свае эмпірычныя стасункі. Ён слухаў уважліва. А я нешта мармытала пра TOe, што магутная валадарніца, сусветная ахмістрыня Натура карае нас, але дае нам пасля хваробы радасць свайго спазнання, вяртае вясну, водар паветра, шчасце існавання.
“І лёс вяртае нам сяброў...” I ўлюбёныя мелодыі, i кнігі. Я слухала i слухала Шапэна. Давёўшы гэта Міхасю.
„Дзень добры, Міхась!
Калі пачынаеш з той міжнароднай папулярнай тэмы, аднолькава прыдатнай каля вясковага калодзежа i ў вытанчанага густу гасцінай, дык сёння ў нас такі стракаты-паласаты дзень, — паўгадзіны снегавей, як у лютым, паўгадзіны — натуральнае красавіцкае сонца, а самая пара б яму ачомацца i папрацаваць: вялікдзень неўзабаве, a Wielkanoc дык i праз колькі гадзін. Вось табе — вселенская гармония.
Я лайдакую — немаведама чаму гартаю старыя i менш старыя ангельскія раманы. Таўшчэзныя. Закалыхваюць мяне ўіульныя інтэр'еры i экстэр'еры Old England. Можа, даімчуся ў сваім апрашчэнні да дэтэктываў. А можа, выратуюць тыя абраннікі, у якіх i печаль была светла. Сёння нешта пачалі ix радкі тоўпіцца ў галаве з раніцы. I ўзнікла банальная ідэя банальна параскашавацца, ну, скажам, Шапэнам... Дзякуй Богу, магу яе спраўдзіць.
Опять Шопен не ищет выгод,
Но, окрыляясь на лету,
Один прокладывает выход
Из вероятья в правоту.
А гэта ўжо зусім далёка ад таго абранніка сонечнага Феба. Але блізка шляхцшу з Жалязовай Волі.
Вось зноў з'явілася сонца — прыемна-цёплае, нават праз аконную шыбу. І так захацелася тыцнуцца носам у паветра. Вясновае, дзе нешта няўлоўнае i няўмольнае. Хоць ты гаўкні на неспазнаны струмень немаведама чаго.
Якраз атрымала ад цябе ліст, то i пребываю ў кампаніі з табой, панам Кузьміцкім. А яшчэ Пітэрам Усцінавым, Гюнтэрам дэ Бройнам i Андрэ Мальро. Праглядаю „Иностранную литературу” — сёе-тое з мінулага года — „Крамнэгел”: шкада, Вера Сямёнаўна [Палтаран] „зачытала” першую частку, самую цікавую; i сёлетняе. Шкада, што Андрэ Мальро — ўсё ўрыўкі (былі ў „Вопросах литературы’ ў 1979 годзе, ты, мабыць, чытаў). І вось зараз. „Бренный человек и литература”. Як ты пераклаў бы? Хаця — як яно па-французску? Між іншым, там ёсць такое: „... у Індыі з-за процьмы багоў нельга было ставіць помнікі зямным валадарам”. Можа, у тым была свая праўда? I яшчэ згадаю адно: „Мір-Свецкае ўяўленне дасягае вышыні рэлігінага ўяўлення толькі тады, калі літаратура будзе роўнай выяўленчаму мастацтву. Пераемнікамі Мікеланджэла i Тыцыяна будуць не мастакі, але Шэкспір, Монтэвердзі, Карнэль”. Увогуле там шмат цікавых думак, адно не люблю нашу дурную заангажаванасць, зацыкленасць на адмаўленні i маргіналіях. Невялічкі кавалачак тэксту, але ж каментар — удвая большы за яго. Як у нас любяць каментары, тлумачэнні! Каб, не дай Божа! — не падумалі не так, як трэба, не зразумелі ў інакшым ракурсе. Ну, i калі каментар робіць Самарый Велікоўскі, то гэта каментар: ён неяк умее абыходзіцца без спрашчэнняў, a калі Зоніна, як тут, дык чытаць i сумна, i ўвогуле нецікава.
А чытаючы, прыгадваю чамусьці ліставанне Канецкага — з кім бы ты думаў? — ca Шклоўскім. Ці наадварот — дзівіць ліставанне Шклоўскага з Канецкім, хаця супраць Канецкага я нічога не маю: нават часам гэты марскі воўк з ягонай жорсткай іроніяй мне i падабаецца. Там ёсць i такое: „Мы плывём сваёй дарогай, праз прыбрэжную праталіну паўз берага i усё ж наперад”. „Рукапісы разумнейшыя за аўтараў. Магчыма, рукапіс Шэкспіра нават не схацеў бы размаўляць з аўтарам”. Але гэта я паціху сунуся да галоўнага: „Чытаць вас абавязкова трэба з пяром у руцэ i паперай: вельмі многа з'яўляецца ў галаве рознага. ...бег Вашай думкі — парывісты i лукаваты, як у салдатаў пад агнём, — прыносячы мне асалоду i ўзбудзіўшы падскакванне маіх мазгоў, нясе ўзнікшыя геніяльныя думкі за бачны далягляд або ў струмені „зэфіра”. Калі я чытаю цябе — у кожнай іпастасі — думаю прыблізна тое ж. Не магу згадаць, што ў мяне ўзнікаюць геніяльныя думкі, але што недзе за небасхілам разыходзяцца ў нябыт i тыя, што ёсць, ператвараюцца ў нешта цьмянае i невыразнае — факт. I какецтва, якое мне не зашкодзіла б мець, як неабходную жаночую зброю, таксама сплывае некуды у эфіры, стратасферы. А я, дурніца, i не лаўлю яго — плыве i хай сабе плыве. Але на той плыннай хвалі, можа, нешта i застаецца аб нічым не растлумачаных захадаў чапкоўскіх, зорычаў, чугуеўскіх (маю да ix самае блізкае генетычна i радаводна пазначанае дачыненне). Выхоўваць мяне нікому з ix нават на самай постэмбрыянальнай стадыі не давялося. Але стракацца — стракаліся. А яны мецілі ў сваю пару свае жыццёвыя сцежкі так, што шляхі кіраваліся больш у Сібір. А сёння адзін чын, важны, як некалі тыя афіцыйныя чыны, што выпраўлялі ix за Урал, супіць бровы: маўляў, непатрыятычна, як гэта чалавек мог мець дурасць нарадзіцца так далёка ад межаў родных, на Камчатцы.
