Тым часам з'явіўся ліст, у якім Міхась відавочна скіроўваў эпісталярны сюжэт у ірэальнае рэчышча, з відавочным іранічна-здзеклівым запрашэннем падтрымліваць фабульную нітку. Закруціць яе ў якія карункі ці ў больш шчыльную матэрыю. А самае, можа, галоўнае тут — Стральцоў i Дастаеўскі.
A перад ім быў мой ліст — адказ на той, з цытатамі „маралістаў”.
,,Бач, Міхась, які я ненадзейны элемент. Не толькі не выканала павышаных абавязацельстваў, але i з нормай не справілася. Пішу адказ са спазненнем, не крыўдуй. У мяне таксама бывае, што няма вольнай хвіліны ні ўдзень, ні ўночы. Прыязджае „хуткая” да мамы ў дзве гадзіны ночы, у пяць ад'язджае, а ў восем раніцы выклікаю зноў. Сама яшчэ добра не акрыяла, пакуль на бюлетэні. А тут вясна, i розныя хатнія гаспадарчыя мітрэнгі. Тэмп усюды патрэбны, тэмп, а яго пакуль што няма. Хаця ты правы, у кепскім настроі з'яўляюцца нейкія думкі ў галаве, хай бы нейкі фанограф (?) занатоўваў. Але ж няма такога, дык пакуль схопіць рука пяро, дык усё з галавы вон, рука лена рухаецца i не ў тым кірунку.
A раніца... Харошы час... Ведаеш, люблю зусім сялянскую, на золаку раніцу. Гадзіны ў чатыры-пяць. Няўцямнае ружавенне дня — такі ж прыдатны антураж для мройлівых прадчуванняў i адчуванняў. I для жорсткай канкрэтыкі засваення. I для тых галасоў, што гавораць: „Храни мечты, безумный, не знают умники таких прекрасных снов”. Пераклад гумілёўскі трохі саладжавы. Але, чытаючы твой ліст, я адчуваю, чаму ўсё ж такі заўсёды паважала вялікага да знямогі Льва Мікалаевіча. Ён нават у сваіх пошуках i сваіх метаниях солиднорассудительный, определенный, ён усё пра ўсё ведае, нават калі мае сумніва. Ніякіх згадак i загадак. Усё пэўна, моцна i як, скажам, у „Хаджы-Мураце”, так выпісана, што знямець можна ад клічнікаў свайго ўласнага захаплення. Але не цягне, мабыць, „празарлівасцю натхнення” тых, каго прыгадваеш ты, няма той „смугі” ў чыстым рэалізме. Дарэчы, не так даўно перачытвала Буніна. I чытала б яшчэ. I суб'ектыўна лавіла б улоўнае i няўлоўнае за няўмольнай лініяй „скрыпічнага грыфа”. Хіба не?
Хаця апошнім часам заўважыла — на набыццё штодзённай раўнавагі патрэбны жорсткі, чэрствы да прагматызму рэалізм, з немалой дозай скепсісу, парадзіравання — па брэхтаўскім метадзе, калі адчуваеш сябе адчужана-недатыкальна збоку i ўсё ж удзельнічаеш у падзеях. Ну, што-небудзь накшталт ужо згаданага „Крамнэгела” Пітэра Усцінава ці Стэйпбекава „Блукаючага аўтобуса” („The wayward bus”). Каб не вяртацца да старожкага юнацкага піэтету перад лаканізмам таты Хэма, трохі страхоўкі на ўсякі выпадак не перашкодзіць. У пару таго піэтэту лепш было страхавацца антыснабізмам якога Мантэня.
Ну, панесла мяне — з калаўротнага побыту ў вір літаратурны. Без руля и без ветрил.
Пра літаратурны быт. Калі шчыра — тандэмы не вельмі люблю. І А. не ведаю суцэльна. A калі ён хоча літаратурных працэнтаў — не вельмі давяраю. Даведаюся праз тыдзень у Валодзі Паўлава [Уладзімір Андрэевіч Паўлаў — паэт, празаік, на тую пару загадчык рэдакцыі паэзіі) i Рыгора Барадуліна, што да чаго. Не тое каб я анархіст-індывідуаліст, але з эмпірычных рацэй ведаю, калі за што бярэцца некалькі людзей, ці не робіць ніхто, ці ўсе робяць адно i тое ж. Калі хочаш, каб удзельнічаў A., дамоўлюся з ім праз Паўлава i „далажу” табе.
Наконт новых вершаў. Гэта мая віна. Я аддала Рыгору (Барадуліну) тое ж, што ў „Полымя” i на радыё. Пісала табе пра гэта. Па правілах тое, што не друкавалася ў зборніках, не ідзе, здаецца. Але Барадулін гаварыў, што для цябе зробяць выключэнне. A паколькі Юпітару дазволена ўсё, чаму б табе не пабыць Юпітэрам?
А ты як-небудзь, уладкаваўшыся з прыстойнай літоўкай на хутары, не адмовіш у якім закуцце ці мансардзе (папросту — гарышчы) адной кабеціне, што не ўмее ніводнай сялянскай справы — ані жаць, ані касіць, ані каровы даіць. Аднак паважае пленэр. I ўмее не рабіць клопату.
А за літаратурныя практыкаванні мясцовых педагогаў з дапамогай класікаў — дзякуй. Во распацешыў. Ну, не раскашуйся адзін. Адшкадуй i надалей блізкім.
Якія табе кланяюцца. Хочаш, магу зрабіць старасвецкі рэверанс? А не, дык проста развітаюся да наступнага ліста”.
„Вось i вясна. Каторая? Якая?..”
„Каб ты ведала, які маршык ірванулі нейкія музыкі на подмасцях маёй душы, калі ўхапіў я аж два твае пісьмы, ты, можа, сумелася б i наперад засцераглася пасылаць мне лекі такога мацунку! Але ўсё абышлося, я застаўся жывы, i высветлілася, што ўвесь мой „состав частей” адрэагаваў на тваю дозу нармальна i як мае быць. Цяпер, наадварот, памяншэнне дозы можа быць згубным: мусіць, я ласы да такіх лекаў, як кот да валяр'янкі.
Жарты жартамі, а я пачаў быў непакоіцца ўжо, нават грызці сам сябе за гіпатэтычныя правіны. Думалася, ненаразуменне якое выйшла i ты пакрыўдзілася чаго, — рознае думалася. I што А. да ўсёй гэтай справы [выданне кнігі] прыліп, i што St., здаецца, не любіць яго, i што — чорт ведае што! Але ты азвалася — i стала лепей у мяне на душы. I ў думках нават пачаў заносіцца высока, на твае вышкі-гарышчы ў літоўскім фальварку, дзе ты будзеш бавіць час ці не на адзіноце з раманамі Ганны Радкліф. А што ж, дарэчы, пакідаеш ты мне? Ідылічнае шчасце з Пульхерыяй Іванаўнай, даруй, прыгожай пейзанкай, валаокай, як Гера? так? А чаму ты надумалася, што мне варта задаволіцца адной гэтай пейзанкай? Шырокі чалавек, казаў стары Дастаеўскі, i дадаваў, што ўкараціць яго было б не лішне. Нехта моліцца, а нехта грашыць? Не, так, паводле Дастаеўскага, не бывае. Ягоны чалавек i другую душу, молящуюся, побач, захоча прымусіць саграшыць — i не інакш як з сабой, i захоча „ачышчацца” разам з ёй. Праўда, перад „пейзанкай”, як Раскольнікаў перад Соняй, можа i на каленях калі-нікалі пастаяць, але паляцець душой i іншымі помысламі да „мадонны” i будзе дамагацца, каб яна... Клеапатрай стала. Шырокі чалавек... Матыўчык Клеапатры Даст[аеўскі] у Ал[яксандра] Сярг[еевіча] добра ўчуў, а пасля „па-карамазаўскі” яго развіў — такі ўжо чалавек! Урэшт папсаваны татарскім, польскім, славянскім i Бог ведае якім яшчэ субстратам! А так — да пары да часу раманы Радкліф чытай. Пакуль мяне няма, дазваляю... Папалася, га?
Цяпер пра справы.
Зборнічкі я D. адаслаў, як i варыянты назваў да кніжкі. Туга думалася, наўдалыя яны, назвы, па-мойму, але, можа, адштурхнецеся ад ix i нешта прыдумаеце самi. [Пра гэта было вышэй — рэдактар кнігі Барадулін выбраў загаловак „Яшчэ i заўтра”, пад гэтай назвай i выйшла кніга]. З датамі складана. Няўжо ад ix адмовіцца нельга? Калі нельга, стаўляйце любыя, у межах храналогіі дзвюх кніжак, пакінуўшы два гады перад першай. Якая розніца!
D. памагай, я сам у лісце, здаецца, прасіў яго пра гэта. <...>
A D. — апартуніст i цягамоцька. I майстар напускаць на сябе адміністрацыйны ці які яшчэ сур'ёз. Пішу гэта зусім не злосна, бо ведаю гэтую кампанію i не здзіўляюся, i было б дзіўна ёй інакшай быць. Сярод аплявухаў нейкіх, далібог, жывем. Усе яны вартыя I., хоць i прытвараюцца, што лепшыя. Можа, В. там толькі сур'ёзны чалавек, не сапсаваўся яшчэ.
Новыя вершы ім, вядома, пакажы: я хацеў бы, каб узялі што-небудзь адтуль. Не хочацца мне перадрукоўваць запар старое, а каб захаваць аб'ём, давядзецца. A ў ранейшым шмат такога, ад чаго я пазбавіўся б. Тое-сёе я знаў (у кніжках): паглядзіш у D.
Наогул жа, кніжку больш-менш прыстойную хочацца мець, а выд[авецтва] са сваімі фінансавымі ці яшчэ якімі меркаваннямі ў гэтым чамусьці не зацікаўлена. Так у нас бывае.
<... >
Кінуць бы ўсё гэта, ды вось бяда — позна, нічога другога не умею, а вучыцца другой навуцы калі? Ды i ранейшае такое-сякое ўмельтва, папраўдзе, растрачана ўжо, а таму спадзяванне на фальварак <...>: шукай яго на карце, заходзь калі-нікалі на аўтобусную станцыю, пытай у цётак i бабулек.
А пакуль будзем плакацца, як у гэтым вершыку, — ці не пра нас?
Хоць ад пары, калі мяне
З табою вёрсты разлучылі,
Тваім паглядам не дый не
За мною тыя дні сачыілі, —
Не, не прысніў табе такой
Я долі — сведка Бог ці сам я!
Што ж, дні пядружнай талакой
Ішлі i для мяне таксама,
Ды мне не рупіла, бадай,
I незнарок не падалося,
Што ўсё, што мог, я не аддаў
Твайму няспраўджанаму лёсу.
Я думаў проста: мы — сябры,
I што адна ты права маеш
На ўсе інакшыя дары,
I што мяне ты ўспамінаеш
З пачуццем лёгкім, як уздыіх,
Зімой па восені ці леце,
I што пачуццяў маладыіх
Нам не трымаць ужо на ўмеце,
Што разнасцежана акно
Табе адно, а мне — другое
I што табе з твайго відно
Хіба суцешнае адно —
I не відно нішто благое.
Я памыіляўся! Не спяшаў
У лістапад i ў месяц квецень.
Так размінаецца душа
