Яшчэ: якія добрыя кадры вынішчаліся пры Сталіне (бацька Ніны, сваякі).
Ніна з класам майстравала альбом аб Хрушчове.
Хотела вычеркнуть и раздумала: если я буду вычеркивать все глупости, придется вычеркнуть половину дневника».
Ніне адмовілі ў інстытуце: «Ввиду отсутствия общежития».
Бацька Ніны спяваў некалі на Дал. Усходзе:
Я живу близ Охотского моря,
Где кончается Дальний Восток,
51 живу без нужды и без горя,
Строю новый стране городок.
У «Завещании» Ніна гаворыць: «У меня одна мысль в голове: может быть, я своим поступком спасу отца».
18.ІІІ.
Маці — як дрэва, якому ўвесь час заціскалі карэнне, мянялі зямлю і насупраць усякан логіцы крэслілі тапорна-нажовыя меткі.
20.ІІІ.
Жах і бяссэнсіца: памёр Анатоль Сербантовіч, 41-га года нараджэння. Я ведаў яго і шмат гадоў актыўна трымаў у сабе ціхае непризнание. Ах, якія ўсё гэта дробязі, калі быў ён сынам (а ў маці ягонай, мілай вясковай кабеты, я прымаў уступныя экзамены), мужам, некаму, можа, незаменным сябрам.
28.ІІІ.
Кожны дзень без разгону абвальваюся ў нянавісць да лгуноў, прыстасаванцаў, дэмапогаў. Усё гэта сінонімы — кар’ера, дабрабыт, выгода вымагаюць адразу ўсяго, бо інакш не папхнешся. На гэта гледзячы даходзіш да няўцямнай нерухомасці, бо ўсюды чэсным, сціплым, ціхім людзям — цяжка.
...Праваліўся, як у палонку, у аповесць Айтматава «Белый пароход» («НМ», N1) — холад праўды, абложнае мора агрэсіўнага нахабства і брыды, бездапаможнасць, безабароннасць дабра. Ледзь не малітвеннае жаданне: дай палёгкі, не губі ў пакутах; веданне, што калі зробіць так — пачне хлусіць.
С. 57: «Э-э, сын мой, худо, когда певцы состязаются в славословии, из певцов они превращаются во врагов песни».
Прыгожы прастатой і чысцінёй твару, нейкай годнай сціпласцю хлопец устае і раптам ламае ўсе ціхія адносіны да яго жаласцю: кульгае. I такая прыкметная кульгавасць, што начыста з’ядае гарманічнае натуральнае жыццё. Кульгае, ламаючы чужыя і свае позіркі.
8.1V.
Адна з неверагоднасцей — смерць (ці пагібель) Сымона (Сені, Сенькі) Блатуна.
А якім ён помніцца прыгожым і таленавітым у гады маладосці. Усё трэслася, ператрасалася і вось так скончылася.
I неяк усе як махнулі рукой. Гнётна лягло гэта на сёлетнюю вясновасць...
Дэмагос выкарыстоўвае ісціну, праўду з большым яшчэ нават спрытам, чым няпраўду.
8.VIII.
Яшчэ адна Нарач — з утульным-неслакоем і ціхай трызогай. Маліннік на балацянках, рэдкая пераспелая ягада, журавіннае балота...
«Сотнікаў» Васіля Быкава — аловесць, якую я намеўся рэцэнзаваць.
Не прашу я ў Бога нічога, а толькі цяжкой і строгай дарогі, але з імгненнямі шчасця, што дагэтуль усё яшчэ ў недасяжнасці...
Пчала, якую я дастаў з пушыстых валасоў — цуд, які варты і доўгай памяці і высокага натхнення... Тая пчолка сабрала так многа — знойнае нёба, нястомную надзею, Прагу на пяшчоту... такая бяскрыўдная неджалючая пчолка.
Дзяўчына без капрызу і какецтва — добра і проста... Пчолка ты мая!
Мізэрнасць раскошы — ратуй Божа ад прыжымістасці багацеяў.
4.1X.
Пачаліся і пайшлі дні мінскага жыцця... Вяртаю за свой цудоўны, паліраваны і вельмі прыемны стол (больш за мару) тое-сёе з мінулых гадоў. Адлучым канчаткова N. Хаця б таму, што бібліятэчныя штампы на яе кнігах? Душэўная вышыня несумяшчальна з гэтым?..
Толькі не маніць і ў прынцыпах не хістацца! — вось што важнае мяне зараз турбуе.
Учора з Лявонавым у Батанічным садзе, у яго стракатым і абжытым цудзе. Барбарыс, кветкі, стаўкі, апенькі і сыраежкі, чужая запісная кніжка — кавалачак наіўнага дзявочага свету, з саматужнымі няскладнымі вершыкамі, з глухімі адгалоскамі рэальнага жыцця (адрасы) і крэмзамі-метафарамі: «апельсин горького цвета», «облако мысли», «смех в полоску» (усё гэта, зрэшты, магло аднекуль выпісвацца. I такое: «И все равно я люблю только Колю, а все остальное просто шутка от нечего делать».
Здаецца, ніштавата (калі сама напісала): «Столько нам нужно разных дождей, чтоб наша дружба стала Сильней...»
...Пачалася асенняя нудота, але для мяне яна новая, бо надта добра ў кватэры. Не хапае Ражанскага і ўсяго прылуцкага — Сагінора, Грывянёва, Русаловіча і ўсяго іншага: горак і рэчкі, блізкіх дрэў, пясчаных дарог, незалежнай, не заціснутай людзьмі і дамам вольнасці.
У 20-м годзе Вера Інбер напісала:
Слишком быстро проходит жизнь моя,
Редеет лесной опушкой,
И я — вот эта самая я —
Буду скоро беленькой старушкой.
Бясконцае дзіва чужога ўмення і ведаў прыходзіць штодня... Ю. Левитанский:
И, участвуя в сюжете, я смотрю со стороны,
Как текут мои мгновенья, мои годы, мои сны,
Как сплетается с другими эта тоненькая нить,
Где уже мне, к сожаленью, ничего не изменить.
24.9.
Такі вялікі пропуск — ад стомы і спустошанасці. Цяпер не знайсці парадку ў прыпамінанні гэтых дзён.
Галоўным было — рэцэнзія на Сотнікава, і пры звычайнай нездаволенасці я ўсё ж лічу справу зробленай (падтрымаў і Вярцінскі). Пісаў ноччу, губляў і таптаў думку ў нявывераных словах.
Выдавецтва падпісала дагавор на Куляшова (клапацілася Клара Міхайлаўна Смірнова, і я папрасіў перадаць ёй, што заўсёды помню дабро).
Цяжкая каўзаніна па чужых рэцэнзіях — колькі ўжо наварочана за гэтыя тры гады...
Дні позняй восені — з туманамі, што ўзыходзілі ўверх, адкрываючы сонца, з духам яснасці і бадзёрага святла, з водбліскамі шчасця на прыгожых дзявочых тварах. Пара спакою для пенсійнай старасці і бесклапотнай волі для юнацтва. Але гэта заходзіла ў мяне мала — не пускалі стомленасць, клопаты, непатрэбныя гаворкі.
Я быў благі і гідкі, калі разлічваў на нейкія гадзіны ўцехі, а цяпер зноў — няпэўна і няўпэўнена — вяртаюся да трывалай стойкасці і паслядоўнага аскетызму..
Кожны чалавек заслугоўвае найвялікшай увагі, дабраты да яго і шчырасці. Але ж нават лепшым і адораным амаль што не перападае сціплага самага разумения. Вось нават Жэня Янішчыц — мела столькі пахвал за вершы, а хто зразумеў і хоць крыху акрыліў яе душу (акрыляла ея сама і памылялася шмат, знойдзенае —з ёй, але колькі — і якіх —страт!).
10.10.
Сёння ў газетах: А. Салжаніцын — лаўрэат Нобелеўскай прэміі.
Пасля цёмных халадоў, стылай і змрочнай пагоды зніклі аблокі, расхінуліся туманы — прыйшлі дяпло і сонца, раскрыліся вышыня і бязмежная далячынь.
Заняты рэцэнзіяй на «Сотнікава», я вымушаны аддзяліць сябе ад гэтага ўсеагульнага шчасця, ад жыццёвай паўнаты і свабод'ы, але і мне так патрэбен быў гэты дотык — хай толькі беглы — да сіняга неба, да спакойнай ціхай жоўці, да рассеянай надакучанасці гэтага кастрычніцкага цяпла і святла. Як да надзеі, да магчымасці жыць інакш і інакшым...
Учарашняя лёгкасць у філармоніі, дзе чытала засл. арт. рэсп. Давыдава Берггольц, Ахматаву і Цвятаеву. Ад гэтага была тады вечарам вастрыня і прасторнасць думкі, хуткая дакладнасць розных меркаванняў пра паэзію і паэтаў, і я, нязгорблены і годны, багацеў душою.
16.10.
У Саюзе было абмеркаванне творчасці маладых крытыкаў Андраюка, Бечыка і Жураўлёва. Цяжкі груз пахвал. Побач — Толя Кудравец. Рады за сябе і за хлопцаў. Хаця пра ўсіх нас — з відочнымі перабольшаннямі.
Два літоўцы — бацька і сын — захапілі наш самалёт АН-2, забілі сцюардэсу Надзю Курчанка (20 гадоў!), паранілі некалькі чалавек і прымусілі экіпаж пасадзіць самалёт у турэцкім горадзе Трабзоне. Суд першай інстанцыі адмовіў пракурору даць ордэр на арышт гэтых самых Бразінскісаў...
...Днямі — дзіўны стары ў рэдакцыі. Кій з жалязякай. Прасветленая яснасць твару. Старое зімняе нехлямяжнае паліто. Пачынае гаварыць, і знікае ўражанне юродзівасці. Самавук — прапаведнік, багамолец, філосаф са сваімі ўяўленнямі пра старасць, небыццё, праўладу, ісціну і праўду.
Еўтушэнка піша:
Голос мой в залах гремел, как набат.
Площади тряс его мощный раскат,
А дотянуться до этой избушки и
пробудить ее — он слабоват.
Моцна сказаная праўда, але ў нечым праў і Перэдрэяў: аўтар пастаянна помніць, «кто он». А ў мяне яшчэ пытанне: «в залах» — набат?» На сябе пародыя.
25.Х.
...пакуль што толькі ліст Анастасіі Раманаўне Адзінец (пра помнік Паўлу Максімавічу Дубовіку), што сціплы, просты і надзвычай удалы — асабліва кніжка і беларускі надпіс; як гэта добра зроблена — ад беларускіх літар ішло святло нейкай роднасці і добрай прастаты, і гэта так стасуецца да духоўнага аблічча П. М., да яго культуры, што не адрывалася ад роднай мовы і народа).
30.X.
Цяжкі і нечаканы быў гэты тыдзень. Тэлеграма вечарам ад Мардуевай: Вера Фамінішна ў бальніцы. I адразу стала жыць і цяжка і безвыходна. Паехала мама ў сераду, а я меўся ў панядзелак.
В.Ф., паралізаваная, слухала маму і давала знакі поціскам рукі. Адпусціла маму і тут жа неўзабаве памерла.
Чацвер — чорны, замглёны нейкай агіднай халепай, гнілым надрывістым ветрам, быццам усё стала няісным, што варта жыцця і радасці.
Першыя пахавальныя клопаты — вянок і гарэлка. За імі — клубілася і адкладалася ў душы сапраўднае гора, што і не валіць з ног, але застаецца назаўсёды як горкая віна і шкадаванне. Ішлі, ішлі, і здавалася, што музыка хістала чараты на сажалцы і гусціла пахмурнасць.
