Сват устаў са свайго месца.
— Ціха,— сказаў ён,— чым забабоны разводзіць, пайшлі паглядзім, што там.
Пеця адчыніў дзверы, і мужчыны падаліся наперад. Мастак выйшаў разам з усімі. Вылезлі і дзяўчаты, а за імі і жаніх з нявестай.
— Глядзіце ўсе сюды,— сказаў сват.— Сабака зачапіўся ланцугом. А то ўжо прымхі розныя збіраеце!
— Іш, небарака.
Пеця апынуўся бліжэй за ўсіх да жывёлы і пацягнуўся да ланцуга. Ён быў спрытны, і да таго ж свабодная частка ланцуга была з які метр — паўтара,— толькі таму ёы паспеў адскочыць, бо Луп моўчкі кінуўся на яго.
— Цьфу ты, чорт!
— Бач, колькі злосці.
— Ну і стварзнне!
— А чаму ён не брэша?
— Шалёны, пэўна.
Пакрысе перад мастком сабралася ўсё вяселле. Да Лупа падыходзіць ніхто, аднак жа, не адважваўся.
— Калі шалёны, то чаму на ланцугу?
— Сарваўся і бегае.
— Прыстрэліць трэба!
— Чым жа яго прыстрэліш?
Мастак падышоў бліжэй і спыніўся разгублены. Але ж бывае, што і бык лятае. Перад ім, несумненна, быў той самы воўк, якога, ён бачыў, раніцой прадавалі на рынку. Тая ж вялікая, лабатая галава, падгалісты жывот, нават ланцуг з аброжкам тыя ж. Мастак меў добрую зрокавую памяць і не мог памыліцца. Але як апынуўся воўк тут і ў гзты час? Збіралі ж грошы на рынку, каб выкупіць жывёлу, і ён таксама даў, але цяжка зразумець, чаму ўсё скончылася тут, на мастку праз канаву. Хаця можна і здагадацца: выпусцілі на дарозе, а ланцуг не знялі — вось і вынік. Эх, каб спытаць жывёлу. Але ж гэта немагчыма. Мастак нават успомніў, што мянушка ваўка — Луп, і хацеў паклікаць яго, але мусіў спыніцца. Невядома, як стане паводзіць сябе вяселле, калі даведаецца праўду.
— I я кажу, шалёны,— пачулася з гурту.
— А як праехаць? Ён жа замінае.
— Што ён — перашкода?
— Мне нешта ніякавата,— сказала нявеста і дадала няўпэўнена: — Па-мойму, гзта воўк. Я ў дзяцінстве бачыла забітага. Бацька прывёз аднойчы.
Жаніх засмяяўся.
— Ці ж ваўкі на ланцугах бегаюць?
Нявеста пацепнула плячыма і сказала:
— Вусцішна нешта. Пайду ў машыну.
— Чаго мы стаім? — спыталі з гурту.
— Паехалі. Нас чакаюць.
— А ён? Мост жа вузкі.
— А ты адчапі паспрабуй!
— Спазняемся, паехалі!
Мастак асцярожна заўважыў:
— Не трэба з пляча сячы — жывое ўсё-такі.
— Ідзі і вызваляй!
— Пакусае, унь які злосны! I маўчыць увесь час, а такія знянацку і кусаюць.
Пеця зачапіў нагой каменьчык і шпульнуў у жывёлу.
— Праз яго не паеду.
— Сітуацыя.
— Не да дабра гэта.
— Каркаеш абы-што!
— Вып’ем пакуль.
— Дай і мне.
Нехта нахіліўся долу, і зноў каменьчык паляцеў у жывёлу. Луп кінуўся, і ланцуг зноў не пусціў яго.
— Эйш, не спадабалася!
— Сарвецца — дык каго-небудзь добра абдзярэ.
— Чаго на яго глядзець, вунь камення колькі!
— Зброя пралетарыяту!
— Ану дай!
Убаку ад мастка сапраўды ўзвышалася куча камення: дробнага і вялікага — усё, што вясной пазбіралі з палеткаў. Да камення пасунуліся некаторыя з хлопцаў.
— Патраплю ці не?
— Г-э-х-х!
— Замятаўся, як Марка па пеклу!
— Бі!
Мастак стаў на масток.
— Досыць, хлопцы! Не ганьбіце сябе!
— Шалёны ж!
— Канчай яго!
— Не трэба,— сказаў няўпэўнена жаніх.— Якнебудзь аб’едзем.
— Праскачу,— падтрымаў яго ўжо і Пеця.
— Будзьце людзьмі,— сказаў Мастак.
— А мы што, не людзі?
Мастак адразу зразумеў, што зрабіў памылку. Пэўна, ва ўсякім зборышчы малазнаёмых людзей трапляюцца істэрычныя і злосныя. I вяселле не абышлося без такіх. Той, хто выкрыкнуў яму пра людзей, быў даволі высокі, але вузкаплечы хлопец гадоў дваццаці. Сальныя пасмы спаўзалі на яго вузкі лоб, вочы ён адводзіў, а рот быў шырокі, як у ментуза.
Мастак прамаўчаў.
— Сеў на халяву і камандуе! — выкрыкнуў зноў велікароты. Ён кінуўся да кучы, дзе выхапіў важкі камень.
— Я яго!
Ён не трапіў у Лупа, але цяпер нібы прарвалася нябачная плаціна, і каменне паляцела з усіх бакоў. Азартна, з віскам, кідалі і дзяўчаты.
Мастак схапіў велікаротага за рукі.
— Спыніся! Крыві захацеў?
Той істэрычна завішчаў, вырываючыся. Некалькі рук ухапілі Мастака за штармоўку, адцягнулі ўбок.
— Адпусціце, дурні! Звар’яцелі, ці што?
— Трымайце яго! — вішчаў велікароты.— Трымайце, а то я за сябе не адказваю!
Луп кідаўся на ланцугу, і дыхание яго з хрыпам вырывалася з горла. Адзін камень трапіў убок, другі — у грудзі, трэці — у спіну. Ён не ведаў, чаму людзі напалі на яго з такой варожасцю. I зноў на нейкае кароткае імгненне яго ахапіла пачуццё адзіноты і вялікай тугі, як і тады, калі ён ляжаў збіты аўчаркай і Рэкс рыхтаваўся перагрызці яму горла.
Камень перабіў яму пярэднюю лапу, другі трапіў у галаву, і пацэліць у яго стала зусім лёгка.
Мастак вырываўся, але яго трымалі моцна. Ён бачыў, як велікароты збегаў да аўтобуса і выскачыў адтуль з рыдлёўкай. У баку раўнадушна назіраў за ўсім сват і раз-пораз, як астраном, задзіраў галаву і падносіў да рота бутэльку. Велікароты адпіхнуў аднаго, другога, прарваўся праз гурт і з размаху секануў рыдлёўкай. Праз хвіліну ўсё было скончана. Не гледзячы адзін на другога, усе пацягнуліся да аўтобуса. Засталіся велікароты і шафёр Пеця. Мастака адпусцілі.
— Трзба ехаць,— вінавата сказаў яму Пеця.
— 3 вамі не па дарозе.
— Я ж не хацеў, казаў, што не варта.
— I як цяпер у вочы будзеце адзін аднаму глядзець?
— Палайцеся, і паедзем!
— Праз яго? — спытаў Мастак і кіўнуў на Лупа.
3 машыны засігналілі, замігалі фарамі, а потым святло пагасла.
— Адцягнем убок,— згадзіўся Пеця.— У мяне ліхтарык ёсць, зараз запалю.
Велікароты не адыходзіў, прыслухоўваўся.
— Не ў канаву ж яго,— сказаў Мастак.— Закапаць трэба. Жорсткасць якая нялюдская. Гады вы!
— Дык мы яшчэ і гады! — зноў узвіўся велікароты.— Чуеце, мужыкі? — крыкнуў ён.
Тыя, хто яшчэ не паспеў залезці ў аўтобус, спьініліся.
Луп ляжаў на баку. Ён быў яшчэ жывы, калі мужчыны асвяцілі яго ліхтарыкам. Мастак расшпіліў тугі аброжак, такі тугі, што поўсць на шыі была выцертая да скуры, і зняў яго. Разам з ім упаў і ланцуг. I Луп, правальваючыся ў бездань, праз боль, які выцякаў з яго разам з жыццём, усё-такі краем падсвядомасці адчуў, як ланцуг упаў з яго, і падзівіўся таму, што воля і смерць прыйшлі адначасова.
Мастак распраміўся і зрабіў крок да велікаротага.
— Пагляджу на цябе. Можа, дзе сустрэнемся!
Нехта кінуў яму пад ногі рукзак, і Мастак
усцягнуў лямкі на плечы.
— Абражаць? Мяне? — велікароты піхнуў яго ў твар.
Мастак зрабіў крок наперад, і рука яго ўзляцела ў паветра. Кулак трапіў велікаротаму ў сківіцу, і той, ікнуўшы, паклаўся на зямлю.
— Нашых б’юць!
Мастака зноў схапілі за рукі, скруцілі ззаду. Велікароты падхапіўся, патрос галавой, прыходзячы ў сябе, і ўдарыў яму нагой раз, другі. Вакол завіхаліся, перашкаджалі адзін другому. Нехта ўвесь час тыцкаў Мастаку збоку кулаком у твар.
— На ланцуг яго!
— Вяжы рукі!
Неслі ўжо ланцуг, накінулі на шыю аброжак, зашпілілі. Ад аброжка пахла псінай. 3 аўтобуса выскачыў Пеця, за ім вылез і жаніх.
— Вам прыгод мала?
— Пакіньце яго!
— Не,— сказаў велікароты.— Ён нас усіх абразіў.— Няхай на ланцугу паскача!
Мастака пацягнулі да аўтобуса. Канец ланцуга прьівязалі да фаркопа, а рукі сцягнулі ззаду вяроўкай.
— Завадзі! — велікароты махнуў рукой.
— Я на волі не занудзіўся,— сказаў Пеця.— Не хачу з вамі за краты.
— Змоўкні ты, гнілы! — накінуўся на яго велікароты.— А то і цябе на ланцуг, разам пойдзеце! А я машыну павяду, ды не на першай перадачы, а на трэцяй. Пабегаеш, сука!
Пеця прыкметна разгубіўся.
— Што вы надумалі? — спытаў трывожна жаніх.— Якія гзта жарты — чалавека на ланцугу цягаць?
Але яго ўжо вялі ў аўтобус, паляпвалі па плячах, угаворвалі не хвалявацца.
— Няхай ахалодзіцца крыху,— падтрымаў велікаротага сват.— Правязём крыху, як сабаку, каб не абражаў вяселле, а потым адпусцім.
— Паехалі!
Яны паўскоквалі ў машыну. Панура палез туды і Пеця. Дзверы зачыніліся. Аўтобус крануўся з месца, і Мастак адчуў, як рыўком яго тарганула ўперад, ланцуг нацягнуўся, і ён міжволі ступіў услед. Прама перад сабой, за шклом, ён убачыў усмешлівыя твары, і дзяўчаты таксама смяяліся і глядзелі на яго. Яны там нешта казалі адзін аднаму, але ён не мог чуць.
Пачынаўся дождж са снегам, раптоўна знікаў, і неба ачышчалася ад хмар, але набягалі новыя, і зноў твар яму асыпала дробнай імжой. Напаўпусты рукзак з’ехаў са спіны і біў па нагах. Мастак уявіў, што, пэўна, мае дзікі і недарэчны выгляд са звязанымі рукамі, на ланцугу і рукзак зваліўся з плеч. Але ж ён зрабіў усё, што мог, і не яго віна ў тым зневажальным становішчы, у якім ён зараз апынуўся. Не, не яго.
3 асветленага аўтобуса нехта ўключыў ліхтарык і накіраваў на яго. Усе яны там, за шклом, здаваліся Мастаку бязглуздымі рыбамі ў акварыуме. Аброжак сціскаў яму шыю, але дыхаць ён мог. Вось толькі каб яны сапраўды не прыбавілі ў хуткасці, бо яго пацягне волакам.
