- Вы мяне абражаеце!
- Чым?
- Даючы мне зразумець, што я - ненармальны.
- Вы, кажаце, спалiлi машыну й яшчэ хочаце запэўнiць нас, што зрабiлi гэта напэўна вы, каб, крый Божа, мы часамi не памылiлiся. Цi вы, скажэце мне, лiчыце нас дурнямi?
- Я прашу вас: складзеце пратакол допыту мяне.
- Мы - не бюро бытавых паслугаў насельнiцтву. Ясна?
- Калi так, дык, калi ласка, зьвяжэце мяне з капiтанам.
- Якi вы чалавек! - зьнецярплiвiўся сяржант. - Ну, iдзеце вы адгэтуль. Па-добраму вас прашу: iдзеце сабе дахаты.
- Я нiкуды адсюль не пайду!
- Званiць мне па карэтку хуткай дапамогi? - сяржант паклаў руку на тэлефон, якi, як на тое, якраз зазванiў; ён уздрыгануў. - Сяржант Дуля, слухаю, - сказаў у трубку. - Выканана, - далажыў ён камусьцi. - Ага. Так. Што? Не, - ён павярнуўся бокам да Сьцяпана. - Разумею. Не. Не. Не. Раблю, што магу... Так. Так. Ясна! - сяржант паклаў тэлефонную трубку й даўгапiсам натхнёна пачухаўся за вухам. - Гм, - уважлiва прыгледзеўся ён да Сьцяпана, можна сказаць, з сардэчнасьцю. - Дык, значыць, вы жадаеце даць паказаньнi?
- Вас аблаялi? - Сьцяпан: "Што я найлепшае раблю, iдыёт?! Хачу-ж дабiцца ўмоваў дзеля зьнiшчэньня кагосьцi, хто..."
- Дайце мне, калi ласка, ваш пашпарт, - папрасiў ён у Сьцяпана, выклаўшы з шуфлядкi колькi пратакольных блянкаў.
У Сумленевiча пашпарту не аказалася.
- Хвароба, я, мусiць, пакiнуў дома... - Сьцяпан абшукваў кiшэнi, але ўжо ведаў, што надарма. - Нашто сумленнаму чалавеку пашпарт патрэбны? - гаварыў ён, бы той, хто нарэшце дачакаўся пачастунку й, пакуль, дзеля прыстойнасьцi, аднекваецца ад яго. - Вось, не падумаў я, гэ!.. Мо' хопiць вам мая службовая легiтымацыя?
- Давайце.
Складаньне сяржантам пратаколу працягнулася не даўжэй за паўгадзiны. Сьцяпан, звычайна, прадыктаваў яму вопiс здарэньня. Паспрачалiся яны наконт матывацыi ўчынку.
- З вас - недурны госьць, а пляцеце тут, ажно слухаць брыдка, - упарцiўся перад Сьцяпанам сяржант. - Вы будзеце адказваць перад судом за падпал. Вашы галаслоўныя абвiнавачваньнi старшынi мяне не цiкавяць. Нам неабходныя факты, якiя магчыма праверыць. Як кiраўнiчы працаўнiк каапэратыву, вы разумееце, што адных падазрэньняў мала, каб на iх паставiць справу. Усё, што вы гаворыце пра свайго шэфа, не пазбаўленае агульшчыны, ананiмнасьцi. Мо' вы чаго баiцеся? Не? Слушна! Ад страху яшчэ нiхто нiчога добрага не зрабiў. Што? Прабачце, я вас добра не дачуў... Цi ў нашай фiрме бывае зло? Канкрэтна, у камэндатуры? Гм, дзiўны вы - першы раз бачу я такога кнiжнага, такога Няхлюдава... Што? Якая ў мяне адукацыя? Сярэдняя. I вучуся я далей. Чаму вы пытаеце мяне пра гэта? Ага, таму што я не афiцэр. Буду iм. Адкажу вам на папярэдняе пытаньне: зло - гэта наш надзённы хлеб. Адсюль - натуральнае тое, што праяўляем мы асаблiвую цягу да прыгожага ў чалавеку. Жывем-жа мы ў смуроднай атмасфэры, зьяўляемся як бы чысьцiльнiкамi грамадзкiх адходаў, таму, па-афiцэрску, кахаем адэкалёны. Вы разумееце мяне? Прафэсiйнае скрыўленьне - змоўнiцкае бачаньне намi рэчаiснасьцi... Вам гэта ясна? Дальбог, вы цiкавы тып! Штосьцi вам скажу: з вашым характарам трэба шукаць сабе месца ва ўстанове, дзе няма буйных фiнансавых апэрацыяў, значыць, i... Што? У мiлiцыi? Не, вы ў нас нарубалi-б дроў болей, чымсьцi трэба. Тут мус ведаць жыцьцё, мець на яго нэрвы. Вы занадта тонкаскуры. Шчыра кажу вам: шкада мне вас! Вельмi спрыяльнай вам акалiчнасьцю зьяўляецца ваша добраахвотнае прызнаньне ў злачынстве. Дастанеце на судзе, я лiчу, гадок умоўнага пакараньня турмою плюс рамонт машыны на ўласны кошт. Кар'ера ваша, вядома, лясьне. Малады вы, дык лёгка дагонiце страчанае i перагонiце...
- Дзякую вам за суцяшэньне, пане сяржант, - Сьцяпан устаў. Яму надакучыла слухаць яго. - Я, здаецца, ужо магу йсьцi?
- Так, - пацьвердзiў яму сяржант, неяк увесь суцiшыўшыся. - На наступны допыт вы атрымаеце ад нас позву.
"Дабiўся я галоўнага: стварыў дакумант, на якi змагу паклiкацца ў гутарках з капiтанам, - разважаў Сьцяпан. - Сёньня, не, заўтра зьвяжуся зь iм. Паверыць мне ва ўсё, калi даведаецца, чаго я начоўп! Тады й мы пагутарым сабе пра старшыню ды ўсялякую сволач!"
У бары Сьцяпан напiўся пiва.
19
- Дзе ты, Сьцяпан, быў?! - насупонiлася Кiра. За ёю, пазмрачнелая, стаяла цешча, а з кухнi, аблiзваючыся ад абеду, выйшаў цесьць. - Куды гэта цябе носiць?! Што з табою?
- Нiчога, - Сьцяпан: "Ого, ужо зьбеглiся ўсе!" - Здарылася што?
- Яшчэ й пытаеш, - прабубнiў цесьць.
- Iдзi, бацьку, бо спозьнiсься... - сказала да цесьця старая, быццам баючыся, што ён, вось, адпярэжа дзягу ды возьмецца лупцаваць Сьцяпана. Сядай, Сьцяпанка, есьцi, - замiтусiлася яна.
- Няхай сабе есьць, калi можа, - сказала пра мужа Кiра.
Сьцяпан, распрануўшыся, памыўся над ваннай. Мокрым ручнiком нацiраў ён карак i плечы. "Гульнуў я, як голы ў крапiве, - уколамi распаўзалася па яго целе сьвярбячка. - Кiра як Кiра: хацела-б усё мець i, адначасова, нiкога не чапiць. Цi яна кахае мяне? У дадзены момант важнае, бадай, тое, што Кiра да мяне неабыякавая. Каханьнем, магчыма, мы называем патрэбнасьць у партнэрстве, - ён выцiснуў прышчык на барадзе. - Спальваньне чараўнiцаў у Эўропе адбывалася ўпярэдадзень новага... Аўтадафэ ў Iталii палыхалi ўпярэдадзень..."
- ...сам ён накруцiў усяго, вар'ят! - вывiскнула Кiра да мацi. Гвалтоўна скрыпнулi дзьверы, зацокалi яе крокi, коратка.
Пабегла яна да гэтай Анi, здагадваўся Сьцяпан. Калi жонка шукае спагады ў сяброўкi, дык гэта i ёсьць трывожная праява пазьбяганьня адчужанасьцi да мужа, пошукаў бясьпечнасьцi там, дзе яе няма. Урэшце - гэта i перапалох ад самоты, i прыступ зацьменьня, у якiм можна дзейнiчаць толькi на шкоду ўласным iнтарэсам. "Я аб нiчым не папярэдзiў яе, не пагаварыў зь ёю... Гм, я-ж ня ведаў, што ўсё так атрымаецца..."
Паабедаў Сьцяпан адзiн.
Цешча падыходзiла да яго, каб запытаць, цi далiць яму супу, або дадаць бульбы з сэльдэрэевым соўсам; катлета, сасмажаная па-варшаўску, мела адмысловы смак. Кампот зь iгрушаў, гаркавы ад лiшняй дозы карыцы, давiў, i цяжка было пiць яго. Дзiва - столькi зьеўшы, Сьцяпан далей адчуваў голад.
I сонную млеўкасьць.
Ён прылёг адпачыць.
"Ну, пайшла яна расказваць, што я спалiў старшыню..." - Сьцяпан перавярнуўся на правы бок, выцягнуў далонь з-пад скронi, i кроў запульсавала цiшэй. Слабавалi яму ногi, нылi, абясьсiленыя...
* * *
Ляскатлiва расчынiлiся дзьверы ў пакой, i Сьцяпан, зь дзiцячай хiтрасьцю, прыкiнуўся сьпячым: падзьмуў скразьняк.
У пярэднiм - прастуджаны голас Кiры:
- Мама, я купiла радыскi.
- А дзе ты, увечары, знайшла яе?
- Прадавалi... - расказвала яна. - Сьцяпан дома?
- Сьпiць.
- Яшчэ?! - яе крокi наблiжалiся.
- Няхай ён пасьпiць, - як бы супынiла Кiру мацi. - Во, паеш квашанiнкi.
- Не магу, - зашахацеў на Кiры лёгкi плашч. Яна распраналася. - Хо, горача! - Заскрыпела шафа з адзеньнем. - Блага мне, мама.
- Залiшне бярэш сабе ў галаву...
- За сябе я не бядую, мама, - сказала Кiра, пацягнуўшы носам. - За дурною галавою i нагам няма спакою... Возьмуць i пасадзяць яго!
- Цiшэй, бо пачуе...
- Няхай сабе чуе! - грукнула шкло; запсычэла "iгрушка" з адэкалёнам. Прычоска мая, хвароба, рассыпаецца. У мяне, мама, мяккiя валасы. Заўтра пайду я да Райкi: у яе - францускi ляк...
У прыцемку, у самюткiм куце бiблiятэчнай палiцы, паглядвала на Сьцяпана дзяўчына на каляровай паштоўцы. Яна прыцiскала да аголенага пляча букет жоўтых i чырвоных цюльпанаў; мела выразныя, чорныя вочы i просты, грэцкi нос. Ад яе красы, тыповай у пачатках стагодзьдзя, рабiлася яму цёпла i ўтульна. Хацелася Сьцяпану пасьмяяцца з турботаў, ад якiх брыняла потым яго пiжама й мучылi сны.
Сьцяпан запалiў сьвятло й пашукаў сабе кнiжку. Але не ўкладвалася яму чытаньне. I не было-ж як пайсьцi на шпацыр, праветрыцца: час ад часу чулася гаворка мацi з дачкою, у кухнi.
Кiра сама прыйшла да Сьцяпана.
- Што чытаеш? - запытала яна.
- Ня ведаю, Кiра.
- Трымаеш-жа кнiжку ў руках!
- Зараз скажу табе... - ён адгарнуў тытульны лiст у кнiжцы.
- Сьцяпан, - Кiра падыйшла блiзка да яго, але не прыхiлiла, як зазвычай, яго галаву да сваiх пругкiх грудзей. - Што ты, Сьцяпан, нарабiў?! Людзi сьмяюцца зь цябе. Скажы: ты сапраўды спалiў аўтамабiль старшынi?
- Спалiў, Кiра.
- Навошта?
- Так трэба.
- Цябе будуць судзiць за гэта!
- Я таго й чакаю.
- Суду?
- Суду, Кiра.
- Што ты зноў задумаў?
- Зьнiшчыць падлюгу.
- Значыць, каго? Старшыню?
- Ага.
- Самому трапiўшы ў суд?
- Няма iншага спосабу, Кiра.
- Зь цябе ўчыняць злачынца! Разумееш? I прысудзяць - адкупiць машыну!..
- Хто акажацца злачынцам - пабачым. А машыну, калi трэба будзе, а адкуплю.
- За сваё?
- За сваё, Кiра.
- Цi ты, Сьцяпан, хоць памятаеш, якiя ў цябе заробкi?
- Так, Кiра.
- Ты адкупiш - за iх?
- Калi трэба будзе...
Села яна ў крэсла, насупроць Сьцяпана.
- Ты ненармальны.
- Не разумееш мяне, Кiра.
- Не разумею? Як можна разумець...
Зьявiлася цешча.
- Крычы, не крычы - сталася, - загаварыла яна. - Мусова цяпер думаць нам, як бяду збыць...
Сьцяпан зноў разгарнуў кнiжку.
- А балячку, хiба, хто збыў? Прадаў яе? Узяў ды прадаў, га? - узлавалася Кiра.
