Дэнi там, ззаду, вады просiць.
Пацерпiць. Адкуль тут вада?
Чуеш - стукае?.. Цi не ў заднiм мосце?
Цяжка сказаць.
Праз раму перадаюцца гукi, падобныя на марзянку.
Пракладка ляцiць. Спыняцца нельга. Чуеш - свiшча? Знойдзем добрае месца, зробiм прывал, я падыму капот - праверу. Але харч канчаецца, грошы канчаюцца. А калi не будзе на што бензiну купiць, тады што?
Дэнi там, ззаду, вады просiць. Малы пiць хоча.
Во, чуеш, свiшча? Пракладка.
Госпадзi! Лопнула! Камера, пакрышка - усё к чорту! Трэба рамантаваць. Гэтай не выкiдай - зробiм з яе манжэты: разрэжам i накладзем на слабыя месцы.
Машыны спыняюцца на абочыне дарогi - адкрываюцца капоты, рамантуюцца шыны. Аўтамабiлi цягнуцца па аўтастрадзе No 66, як падраненыя жывёлiны, выбiваючыся з сiл, i хрыпла дыхаюць. Маторы перагрэтыя, аслабленыя цягi, разбiтыя падшыпнiкi, усё ў машыне грукоча.
Дэнi вады просiць.
Людзi ўцякалi па шашы No 66. А бетанаваная дарога блiшчыць на сонцы, як люстра, паветра трымцiць ад спёкi, i здаецца, што наперадзе шаша залiта вадой.
Дэнi просiць вады.
Яшчэ крыху пацерпiць малы. Яму горача. Хутка ўжо заправачная - станцыя абслугоўвання. Там абслужаць, як той хлопец казаў.
На дарозе дзвесце пяцьдзесят тысяч чалавек. Пяцьдзесят тысяч старых машын - параненых, ахутаных парай. Развалiны, кiнутыя гаспадарамi. А з iмi што, з людзьмi? Што было потым з тымi, хто ехаў вось у гэтай, напрыклад, машыне? Пайшлi пеша? Дзе яны цяпер? Адкуль бярэцца гэтая страшная сваёй сiлай вера?
А вось я вам раскажу адну гiсторыю. Вы можаце не паверыць, але гэта праўда. Крыху дзiўная гiсторыя, але цудоўная. Адну сям'ю - дванаццаць чалавек - сагналi з зямлi. Машыны ў iх не было. Яны змайстравалi прычэп з рознай непатрэбшчыны i пагрузiлi на яго ўвесь свой скарб. Потым падкацiлi прычэп да шашы No 66 i сталi чакаць. I неўзабаве iх узяў на буксiр легкавы аўтамабiль. Пяцёра ехалi ў машыне, а сем чалавек з сабакам - на прычэпе. Азiрнуцца не паспелi - ужо Калiфорнiя. Гаспадар легкавой машыны i вёз iх, i кармiў. I гэта ўсё праўда. Але адкуль бярэцца такая мужнасць i такая вера ў людзей? Не многае на свеце можа навучыць такой веры.
Людзi ўцякаюць ад жаху, што ў iх за спiнай, i з iмi здараюцца розныя рэчы - то да жудасцi жорсткiя, то проста дзiвосныя, i ў сэрцах у iх зноў i зноў разгараецца вера i нiколi не гасне.
РАЗДЗЕЛ ТРЫНАЦЦАТЫ
Дапатопны, перагружаны "гудзон" са скрыпам i крактаннем дабраўся каля Салiса да аўтастрады i пад сляпучым сонцам скiраваў на захад. Але на бетанаванай шашы Эл паддаў газу, бо аслабелым рысорам цяпер нiшто не пагражала. Ад Салiса да Гора дваццаць адна мiля, i "гудзон" iшоў з хуткасцю трыццаць пяць мiль у гадзiну. Ад Гора да Ўорнера трынаццаць мiль, ад Уорнера да Чакоты чатырнаццаць, потым доўгi прабег да Генрыэты - трыццаць чатыры мiлi, затое ў канцы - сапраўдны горад. Ад яго да Касла дзевятнаццаць мiль, а сонца стаяла ў зенiце, i над чырвонымi палямi дрыжэла распаленае сонцам паветра.
Эл засяроджана сядзеў за рулём i ўсёй сваёй iстотай прыслухоўваўся да машыны, раз-пораз пераводзячы позiрк з палатна дарогi на прыборны шчыток. Ён нiбы злiўся з машынай, кожным сваiм нервам ловячы яе хiбы, глухiя стукi цi вiск, хмыканне i шчоўканне - любыя перамены ў яе ходзе пагражалi паломкай. Эл стаў душой машыны.
Бабка, якая сядзела побач з iм, жаласна хныкала ў паўсне, раптам расплюшчвала вочы, утароплiвалася на дарогу i зноў упадала ў забыццё. А каля бабкi сядзела мацi, высунуўшы ў акенца кабiны сагнутую ў локцi руку, на якой пад гарачым сонцам пачырванела скура. Мацi таксама ўставiла вочы наперад, але яны былi цьмяныя i не бачылi нi дарогi, нi палёў, нi заправачных станцый, нi павiльёнчыкаў закусачных. Яна не глядзела на тое, мiма чаго праязджаў iхнi "гудзон".
Эл пакруцiўся на праседжаным сядзеннi i перамясцiў рукi на абаранку руля. Уздыхнуў:
- Здорава тарахцiць, але, думаю, нiчога страшнага. А вось калi прыйдзецца браць пад'ёмы з такiм грузам, адзiн бог ведае, што яна выкiне. Ма, а на дарозе да Калiфорнii ёсць узгоркi?
Мацi паволi павярнула да яго галаву, i вочы яе ажывiлiся.
- Думаю, павiнны быць, - адказала яна. - Напэўна не ведаю. Але помнiцца, людзi казалi, узгоркi ёсць i нават горы. Высокiя горы.
Бабка працяжна застагнала ў сне.
Эл сказаў:
- На першым пад'ёме расплавiм падшыпнiкi. Добра было б сёе-тое скiнуць. Можа, не варта было браць гэтага прапаведнiка.
- Ты яшчэ не раз парадуешся, што мы яго ўзялi, - сказала мацi. - Гэты прапаведнiк паможа нам. - Яна зноў перавяла вочы на блiскоткую стужку дарогi.
Эл кiраваў адной рукой, другая ляжала на дрыгатлiвым рычагу пераключэння скорасцей. Ён усё хацеў нешта сказаць, але не рашаўся. Нарэшце, спачатку бязгучна паварушыўшы губамi, вымавiў:
- Ма... - Мацi паволi скiравала на яго позiрк, галава яе ледзь пагойдвалася ў такт пагойдванню машыны. - Ма, а табе не страшна? Не страшна ехаць на новае месца?
Вочы ў яе зрабiлiся задуменныя, мяккiя.
- Не, - рашуча адказала яна. - Пра гэта не думала. Так немагчыма. Мне нельга так думаць. Гэта вышэй чалавечых сiл - для гэтага трэба пражыць некалькi жыццяў, а жыццё толькi адно. А думаць наперад на некалькi жыццяў мне не пад сiлу. Ты малады, ты глядзi наперад, а я... у мяне цяпер толькi дарога перад вачамi. I думаю я толькi пра тое, цi хутка ўсе прагаладаюцца i папросяць свiных костак. - Твар у яе звяў. - Гэта ўсё, пра што я магу думаць. Больш нi пра што. А забяруся ў думках далёка, вас устрывожу. Вы ўсе тым i трымаецеся, што я думаю толькi пра вас.
Бабка вiсклiва пазяхнула i расплюшчыла вочы. Здзiўлена азiрнулася па баках.
- Мне злезцi трэба, хвала богу, - сказала яна.
- Зараз да кустоў пад'едзем, - адказаў Эл. - Вунь наперадзе зараснiк.
- Кусты-кусты, навошта мне ў кусты. Мне вылезцi трэба, кажу, - заенчыла бабка. - Злезцi мне трэба, злезцi.
Эл газануў i каля нiзкага кустоўя рэзка затармазiў. Мацi шырока расчынiла дзверцы, выцягнула мiтуслiвую старую з кабiны i павяла ў зараснiк.
На версе грузавiка таксама заварушылiся. Твары ва ўсiх iльснiлiся i пачырванелi ад сонца, ад якога не было дзе схавацца. Том, Кейсi, Ной i дзядзька Джон стомлена саскочылi на зямлю. Руцi i Ўiнфiлд пералезлi цераз барты i гайсанулi ў кусты. Конi асцярожна зняў з машыны Ружу Сарона. Дзед прачнуўся, высунуў галаву з-пад брызенту, але вочы ў яго былi п'яныя, слязлiвыя i няўцямныя. Ён утаропiў iх на людзей, ды наўрад цi пазнаў каго.
Том крыкнуў яму:
- Хочаш, дзед, злезцi?
Старэчыя вочы безуважна павярнулiся да Тома.
- Не, - адказаў дзед. На мiг у вачах у яго ўспыхнула лютасць. - Казаў, не паеду. Застануся, як М'юлi. - I ён зноў страцiў усякую цiкавасць да навакольнага.
Мацi памагла бабцы падняцца па насыпе на шашу.
- Том, - сказала яна, - вазьмi там, у самым задзе, пад брызентам, патэльню з косткамi. Трэба падсiлкавацца.
Том дастаў патэльню i абнёс усiх па чарзе. I сям'я, стоячы на абочыне шашы, пачала згрызаць са свiных костак хрумсткае мяса.
- Шчасце, што хоць гэта з сабой узялi, - сказаў бацька. - У мяне ногi як драўляныя, ледзь ступаю. А вада дзе?
- Хiба не ў вас там? - устрывожылася мацi. - Я цэлы галонавы збан налiла.
Бацька палез на борт грузавiка i зазiрнуў пад брызент.
- Тут няма. Мусiць, забылiся.
Усiх iмгненна апанавала прага. Уiнфiлд захныкаў:
- Пiць хачу. Хачу пiць.
Мужчыны аблiзнулi губы - iм раптам страшэнна захацелася вады. Усчалася лёгкая панiка.
- Вады на першай заправачнай дастанем, - заспакойлiва сказаў Эл. - Нам i гаручае трэба.
Тыя, што ехалi наверсе, зноў палезлi на свае месцы; мацi пасадзiла бабку ў кабiну i сама села побач. Эл запусцiў матор, i ўся грамада паехала далей.
Ад Касла да Падэна - дваццаць пяць мiль, а сонца толькi-толькi прайшло зенiт i пачало хiлiцца на захад. Каўпачок радыятара бразгацеў, пара з шыпеннем выбiвалася з-пад яго. Непадалёк ад Падэна спынiлiся каля заправачнай станцыi; перад хацiнай дзве бензiнавыя калонкi, ля агароджы - водаправодны кран з доўгiм шлангам. Эл падвёў носам да яго свой "гудзон". З крэсла ззаду калонак падняўся таўстун з загарэлым да чырванi тварам i такiмi ж рукамi i пайшоў насустрач. На iм былi карычневыя вельветавыя штаны на падцяжках i спартовая кашуля з кароткiмi рукавамi, на галаве - серабрыстага колеру кардонны шлем ад сонца. Пот пацеркамi выступiў у яго на носе i пад вачамi i струменьчыкамi сцякаў па складках шыi. Ён перавальваючыся падышоў да грузавiка з непрыязным, суровым выразам на твары.
- Што-небудзь купляць будзеце? - запытаўся ён. - Бензiн цi дэталi?
Эл ужо вылез на падножку i кончыкамi пальцаў пачаў адвiнчваць каўпачок радыятара, раз-пораз адхоплiваючы руку, каб не апячыся.
- Нам патрэбен бензiн, мiстэр.
- Грошы ёсць?
- А то ж. Вы што думалi, мы пабiраемся?
Твар таўстуна адразу палагаднеў.
- Ну, тады парадак, хлопцы. Налiвайце вады. - I таўстун паспяшаўся растлумачыць: - А то цяпер столькi рознага народу тут праязджае - нальюць вады, набрудзяць у прыбiральнi, ды яшчэ сцягнуць што-небудзь, а купiць нiчога не купляюць. Клянчаць, дай iм хоць галон бензiну, каб з месца зрушыць.
Том гнеўна саскочыў з машыны i падышоў да таўстуна.
