3 аповесцю Астаф’ева, як і раней з Распуціным, не хочацца развітвацца: трымаў бы ўсё ў сабе і побач, і наколькі б больш чуйным і дзейным быў бы, усё ўнутры жыло б, а не сонца нерухомілася.
14.4.
Раданіца, сёлета як ніколі ранняя, але затое шчодра сонечная. На могілках у Чыжоўцы — як у горадзе людна, тлумна. Знікае сцішанасць месца. Учора нават (кажуць) узнікла бойка, то сёння многа міліцыі, патрульная машына. Паклалі кветкі Сымону Блатуну, Анне Іванаўне, Зінінаму суседу, які загінуў у арміі салдатам...
А раней — Астрашыцкі Гарадок. Думалі з мамай, што знайшлі магілу маці Веры Фамінічны.
Праз доўгія гады сустрэў Элу Нальгачову, светлую пакутніцу, дачку Наталлі Васільеўны.
17.4.
Дзіўна ж аналізуюць творы ледзь не ўсе нашы крытык!: разглядаюць асаблівасці формы, кампазіцыю, сюжэт, стыль, нейкія якасці зместу як самацэнна галоўныя, істотныя, а не вытворныя. Для мяне галоўнае — духоўна-эмацыянальны змест, маральнае дзеянне твора. Тое, дзеля чаго чытаюць кнігі ўсе «звычайныя» чытачы: суперажыць, захапіцца, штосьці зразумець. Спецыфічная асалода ад формы «прысмак» для дасведчаных
Прышвін піша: «Хороший хозяин в каждой овечке видит свое, как будто он любит всех, но каждую больше». Такім гаспадаром павінен быць і крытык, які піша пра сапраўдных паэтаў.
Яшчэ Прышвін: «Дневник — это способ сосредоточиться на чем-нибудь и привлечь его из жизни к себе на помощь».
24.4.
Вось нарэшце і цеплыня — тая, ад якой радасна. Хочацца дыхаць — паветра хвалюючае, прыветнае. Што б зрабіць сёння добрае, прыгожае?
Віктар Гардзей («ЛіМ», 21.3.80):
· ·
Першы снег сыпануў на світанні —
Светлы пух на платах, на траве.
Што сказаць вераб’ю ў спачуванне?
Пастаю, памаўчу —
хай жыве.
Весні гром пракаціўся нясмела —
Быць цяплу, быць святлу, дабраце.
Што сказаць гэтай яблыньцы белай?
Памаучу і панду —
хан цвіце.
9.5.
Адзін з нямногіх цёплых дзён сёлетняй вясны. Амаль што нервовае свята: столькі прыгожага, урачыстага...
Міх. Дудзін (перавод М. Лужаніна) — «ЛіМ», 9.5. 80:
Бывайце! Сыходзім з парога
Пад сівага лесу званы:
Канчаецца наша дарога,
Дарога прыйшоўшых з вайны.
18.5.
Толькі і было цяпла на першае і дзевятае мая, а так — усё стынь, ноччу замаразкі, вільготны снег, вецер.
Раз’яднаны прырода, хатняе, згублены іх рух, стымулы... Зеляніна павольна гусцее, і часам было нават дзіўна, што, нягледзячы на холад, цвітуць кветкі, расце трава.
Альберта Маравіа — «Римлянка», «Презрение». Гэта усё перамешана са штучным; Астаф’еў, Распуцін, Абрамаў — нашмат праніклівей і глыбей, народна пішуць. Народнае — тоо, што пазбаўлена эгаістычнага, рэфлексійна, гіпертрафіравана асабістага. Народнае — натуральнее, паўсядзённае, у псіхалагічным змесце карнявое, глыбіннае.
Учора — ад 10 да 13 г. у Вярцінскага. Доўгія ўласныя маналогі, а трэба больш было слухаць. Чуўся ў ім і той самы А. В., з якім калісьці было добра на Нарачы. I запраста схадзіў у яго дзяцінства, крыху адчынілася далеч.
Ліст Марыі Ігнатаўне Хадановіч:
«Сорак год Вашаму цудоўнаму сыну. Дзесятага я схаджу да яго, памаўчым з ім і моўчкі пагаворым. Пакуль мы жывём, і ён з намі — таленавіты, прыгожы, душэўна адкрыты, незабыўны.
Мусіць, часта і памногу прылятае да мяне яго добры анёл — бо я пра Ігара ўспамінаю часта, ён каля маёй душы, ды і не павінны мы адзін аднаго пакінуць... Мне ён, апрача многага іншага, даў шчасце знаходзіць у равесніку душэўнае багацце, духоўнасць, стымулы для росту і неспакою».
10.6.
Дарагі Ігарок! Ты з намі, мы з Табою. Твой светлы і самотны прамень свеціць сёння ў Твой дзень нараджэння. Паклон табе нізкі, другу святла і шчырасці, навек сумленнаму, назаўсёды маладому. Хай убачыць сёння Твой анёл: дзень прыгожы, зялёны, сонечны, і мы з Табою.
6.7.
Сапраўдны твор абавязкова мацнее і расце, уся яго веліч адчуваецца пасля апошняй старонкі. Эпасу неабходна лірыка, яна надае пранізлівасць, пачуццёвую
сілу.
Марджори Киннан Ролингс. «Сверстники». М., 1970: «Всю свою жизнь он будет одинок. Но надо принимать свою судьбу и жить дальше.
Начав засыпать, он крикнул сквозь слёзы: «Флажок!» Но это был не его голос. Это был голос мальчика.
Где-то за провалом, мимо магнолии, под дубами пробежали бок о бок мальчик и годовалый олененок — пробежали и исчезли навсегда».
3 верасня дома ў ІІанчанкі. Перад гэтым — артыкулы ў «ЛіМе» «Ці адстае паэзія?» і «Сэрца паэта ўмясціла...», пра якія ён мне па тэлефоне: «Так я сам думаў пра сябе ў часы гардыні. I некаторае ўгадана з таго, пра што я думаў: няўжо ж ніхто гэтага не бачыць». Паказаў пісьмо пухавічскага хлопца. Перапіска ў сувязі з купляй хаты Куляшова. Любіць чытаць «Дзённік» Рэнуара, Стэндаля. Не можа Заля. Імпрэсіяністы. 3 паэтаў найперш: Купалу, Багдановіча, Куляшова. 3 сучасных Барадуліна, і «не ўсё» Бураўкіна (ці — трохі Бураўкіна).
Расказваў пра знаёмства з Купалам у 38-м годзе. Усяго знаёмілі чатыры разы. Першы раз у Доме пісьменніка двойчы ў адзін дзень. Купала сказаў: «Чуў». Другі раз: «Ведаю-ведаю». Пазней, у 39 годзе: «Чытаў, чытаў». Нарэшце ў поездзе з Беластока ў Мінск Броўка прывёў Панчанку ў купэ і зноў прадставіў Купалу. «Вельмі прыемна...»
Броўку ў прыватных размовах можна было крытыкаваць колькі хочаш. Толькі ў друку ўжо не...
У паэме «Новае рэчышча» Куляшова былі яшчэ радкі пра тое, як хавалі мару Шайпака (закалочвалі цвікі ў труну і г. д.).
...Тыя некалькі пагодных дзён у жніўні (а было іх нямнога), калі мы хадзілі купацца ў Дзічкі і пад добрым сонцам хацелася сказаць: — Спыніся, імгненне! Нават — не гэта. Проста было адчуванне, што недзе пасля памяць будзе вяртаць незваротныя тыя, добрыя, прыгожыя моманты. Мы адны, двое мясцовых хлапчукоў, глыбіна пагружанага ў ваду вялікага каменя. Дарога ў васільках і жыце, зараснікі піжмы, а ў лесе — лісічкі, а то і баравікі, а скрозь сонца, сонца, сонца...
Як мяне вылучалі ў партыйныя сакратары інстытута.
7.10.
4-га раптоўна загінуў Пётр Міронавіч Машэраў, які меў добрую папулярнасць, і яго па-сапраўднаму шкадуюць. Іменна ён сёння здаецца самым незаменным. Кіраўнік з цёплай усмешкай, якая выклікала давер. Была веліч у яго свойскасці і сціпласці.Такая прывабная восень — і пасля пакроваў цеплыня, І усё яшчэ няма адчужэння ад лесу і палявых прастораў, хоць лісце ўжо злягло і ўсё пусцее, пусцее...
Аднак сваё, што рупіць, не рухаецца з-за гультайства і слабасці. Кепска з кнігаю, а тут то адно, то другое. Дысертацыя Тарасюк. Сумненні ва ўласных магчымасцях. Хатняя мітусня. Непрачытаныя кнігі як дакор, як недасягальнае шчасце ведаў і мудрасці. Што ж, паспрабуем яшчэ раз прымусіць сябе — раптам словы знойдуцца, прыляцяць з дальніх выраяў думкі, душа закрычыць празрыстай плынню... Раптам, раптам.
28.10.
Адчуванне неабавязковасці і нікчэмнасці зробленага, тлумня, разгубленасць.
В. I. нагаворвае ўсё, нагаворвае, і ўжо не толькі на мяне, але і на жонку. Ліццё памыяў, па сутнасці, за тре, што ў свой час зрабіў ёй дабро: адмовіўся на яе карысць ад кнігі пра... I пасля таго пайшло: усюды ён пралезе, за ўсё ён бярэцца...
Никитин:
Живи, как отшельник,
Гуляй или плачь,—
Найдет тебя сплетня,
Придет твой палач.
Дверей не отворит,
Под дверь подползет,
Ограда мешает —
Сквозь камень пройдет.
В чем грешен, не грешен,
В набат прогудит,
Навек обесчестит,
По гроб осрамит.
И в грязь тебя втопчет И недруг, и друг...
Проклятая сплетня,
Проклятый недуг!
Калі расцеш і працуеш, тады ўсё гэта не так чуецца, а цяпер дык лезе ў начныя бяссонныя думкі, зліваецца з усёй восеньскай хліпатой, дробнымі і большымі няўдачамі — гідка, бр-р-р.
Даклад Адамовіча на семінары — тое ж, шго і ў СП пра Чорнага. Як заўсёды ў яго — змястоўна, але з суб’ектыўнымі дамешкамі — ігнараваннем Пташнікава...
«ЛГ», 10 марта 1982 г.:
— Считаете ли вы, что любви все возрасты покорны? — спросила Евг. Сазонова одна из почитательниц его таланта.
— Безусловно! — убежденно ответил знаменитый душелюб. — Особенно, если говорить о любви к себе.
— Так хочется хорошо посмеяться! — сказала как-то одна из знакомых Евг. Сазонова.
— Взгляните на себя глазами своей подруги, — посоветовал знаменитый людовед.
1981
7.1.
Збор партузносаў. Пратаколы бюро. Пасяджэнне сектара, метадалагічны семінар, праца на будоўлі.
3-га ездзіў да Марыі Ігнатаўны Хадановіч і так няўдала: яна паехала ў Мінск. А там сказалі, што захварэла, і я бег у Кавяр’яны ў бальніцу. Затое каля 20 км пехатой па калдобістых прасёлках і па гравейцы на Вязань. Лёгкая і цяжкая дарога, з расшпіленымі думкамі, з успамінамі мра Ігара. Прымаразкі на слупах, шэрая густая хмарнасць і пунсовае сонца. Чыстая бязлюдная дарога, ледзь прысыпаная снегам, а болей — зусім бясснежныя пагоркі.
У Доме настаўніка чытаў лекцыю. Падыходзілі жанчыны, былыя знаёмыя, — не пазнаваў. Пасля дваіх успомніў — па Плісе. Але галоўнае: адна падсела да мяне і расказвала пра сваю вёску, пра лёс адной жанчыны-падпольшчыцы. У гэтай жанчыны ўзялі фашысты ў заложніка сына. Пра лёс яго яна нічога не ведала. Нібыта быў спалены фашыстамі, але калі, дзе і як — невядома. Раптам яна дазнаецца, што адна кабета ведае нешта пра яе сына. Што? Як? Не прыступіцца, бо тая не ў сабе: ад перажытага і ад фашысцкіх запалохванняў. Усё некаму прагаворваецца: сын падпольшчыцы — жывы, недзе вывезены, ён сапраўды гарэў, але — уратаваны і ацалеў, толькі абпалены твар і адно вуха.
