Хіба так трэба жыць, думаць, дыхаць, працаваць, а галоўнае — знацца з людзьмі, калі яны — лепшыя, прыгожыя, рана сышлі, а ты вось маеш ласку жыць, хоць лес мог бы выбраць і цябе, што было б больш, можа, справядліва.
I нават цяпер — нічога не рабіць — значыць песціць сваю самоту...
7.6.
Увесь час (ужо тыдні са гры) суха, сонечна, горача. Дачнікі сабе пырскаюць ваду на агароды, а вось на палях пагроза засухі.
Перад сарака гадамі ўжо вычарпаны ўсе авансы, цяпер — будзень жыцця без маладосці, дужасці, перспектывы. Адзін толькі рэсурс — воля, скіраванасць і праца.
Пераправерка стымулаў?
Чаго хочаш? Да чаго імкнешся? Чым жывеш? Галоўны дакор і страх - велічыня страчанага. Колькіх людзей прамінуў, як недарэчна драбніўся, як многа мітусіўся, прытвараўся, сябе і іншых падманваў...
Не мець дзяцей. Цяпер ужо добра адчуваеш, якая гэта страта.
Богомил Райнов «Табачный человек»: «Мы всегда носим в себе своих покойников, а уж то, как мы их чувствуем, — покойниками или живыми людьми, — в большой степени зависит от нас самих».
А. С. Пушкин:
Пора, мои друг, пора! покоя сердце просит —
Летят за днями дни, и каждый час уносит
Частичку бытия, а мы с тобой вдвоем
Предполагаем жить, и глядь — как раз умрем.
На свете счастья нет, но есть покой и воля.
Давно завидная мечтается мне доля —
Давно, усталый раб, замыслил я побег
В обитель дальную трудов и чистых нег.
«Глупость и подлость универсальны», и тем беспощадней, когда союзниками их становятся дурной вкус и власть.
9.6.
Да 9-га чэрвеня — гарачыня, сухое паветра, чаканне дажджоў. Усяго 2—3 скупыя дожджыкі, якіх не хапіла нават прыбіць ныл. Гэтай ноччу — маланка, грамы, але зноў нядоўгі і малаводны дождж. Цяпер — пахаладнела.
Як добра было ісці на электрычку і думаць (у мінулы панядзелак): навакольны свет, расхінутая прастора, свежасць паветра — усё было для душы як спеў, і хацелася ісці і ісці, ад ранку да цемнаты, і гаманіць з добрым сябрам, а не горш — з прыгожай сяброўкай, пераплываць рэкі... Але набягала новая стомленасць, і — без запісу — знікла тое лёгкае і радаснае адчуванне.
Уражанне — не ў вывадах, а ў множнасці адчуванняў, глухіх (невыразных) і праясненых.
«Сильна та власть, которая не вся употреблена, мудра та мудрость, которая не вся высказана».
Лев Озеров. Читая Пришвина:
Сиянье снега в феврале
Поэт назвал весною света.
И вот — по милости поэта —
Весны чуть больше на земле.
16.7.
Усё яшчэ — дзякуй ім! — знаходзяцца раптам кнігі, што ўстрывожваюць, уздымаюць на незвычайную вышыню, дзе так трудна і так светла сэрцу. Тут усё становіцца душэўнай неабходнасцю, і тут — у кожнай наступнай старонцы ўсё новае і такое ж свежае, трывожнае, знананечаканае. I апаноўваюць слёзнасць і роздум, узнікае рашучасць да мужных і простых учынкаў, і вяртаецца надзея, што ты яшчэ не зусім гіблы, калі д'аецца табе гэтакае глыбокае перажыванне.
Перачытваў «Живи и помни» Распуціна. I там, дзе Гуськоў і Насцёна бачылі «обоюдный» сон, як не ўздыхаць, не плакаць — за Насцёну, за ўсіх.
Хочацца жыць толькі шчырасцю і працай — а без гэтага не можа быць шчасця.
А. Межиров («НМ», 1979, № 7, с. 147):
Льется дождь по берегам, по ивам,
Приминает цветы на лугу.
Стало горе мое молчаливым,
Я о нем говорить не могу.
Мне желанья мои непонятны,
Только к цели приближусь — и вспять,
И уже тороплюсь на попятный,
Чтоб у сердца надежду отнять.
...Не печалься о разрыве. Стал букет еще красивей Оттого, что он увял."
19.6.
У апошнім «Голасе Радзімы» нататка Г. Каханоўскага «Сто раманаў». Сцвярджае, што раман Б. Сачанкі «Вялікі Лес» — «соты раман бел. літаратуры». I яшчэ: «У 1976 годзе пяройдзены рубеж пяцісотай аповесці». Як ён гэта вылічваў, невядома. Але цікава.
20. 6.
Піша Гранін: «...каким душевным здоровьем надо обладать, чтобы чувствовать счастье от ежедневного преодоления».
У жыцці чалавека бывае раптоўны момант вострай пераацэнкі сябе і ўсіх каштоўнасцей (напрыклад, хвароба). Але для мастака гэта, уласна, — кожны твор.
Дарэчы, як піша Валянцін Распуцін пра шчасце Насцёны — хай кожны сабе возьме:
«С малых лет Настена, как и всякий живой человек, мечтала о. счастье для себя, наделяя его своим, с годами меняющимся представлением. Пока ходила в девках, и счастье ее тоже гуляло легко и свободно, в любой момент оно могло нагрянуть отовсюду, все четыре стороны для него были распахнуты. Так и грезилось: она стоит посредине, а оно, заигрывая, подлетает то слева, то справа, дразнит, щекочет мимолетным ласковым касаньем, зовет за собой и до поры, оставив обещание, отлетает. Так его много было, столько в нем чудилось красивой, непознанной радости, столько любви и удовольствия, что не терпелось тут же окунуться в него и купаться, купаться, тратя его напропалую каждый день и каждый час, чтобы не оставить после себя сиротою...» I не спыніцца — далей будзе складаней.
Шкадаваць Гуськова можна.толькі да той яшчэ пары, пакуль Насцёна не зацяжарала. Далей немагчыма, паколькі ён звальвае на яе галоўны груз. А да гэтага ён усё ж вытрымаў трохгадовы франтавы цяжар вялікай вайны.
Што павінна сказаць крытыка пра кнігу? Даць адчуванне і маштаб перажытага з кнігай, узбуйненую выснову, вынік з прачытанага, паказаць духоўны абсяг твора яшчэ і ўласным роздумам-выхадам на новыя духоўныя і жыццёвыя прасторы. Але яшчэ варта і трэба колькі можна разоў перагукнуцца з творам, пабыць уім не знадворку, а ў самой яго ўнутранай атмасферы — яшчэ раз азвацца на яго воддветы, агонь, лёд, цяжар, свабоду.
17.7.
Халодныя цыклоны, а усё адно душа прагне прасторы і чуе бязмежжа.
У суботу ў Зялёным, на дачы — з Вярцінскім, каля аўталаўкі, у мяне, у яго. Доўгая размова аб усім і ні аб чым; шмат гадоў жа не гаварылі ні трохі.
1.9.
Многа было і рознага, але галоўнае: вострае адчуванне нястачы часу. Кожнае лета час адпачынку неяк асабліва гэта выяўляе.
Рэцэнзіі па рукапісы кніг М. Яроша «Пятрусь Броўка» і Р. Няхая «Цана жыцця».
Прыслаў дзіцячую кніжку Павел Марціновіч.
Нарачанскія дзесяць дзён. Зноў радасць ранішняга купання і чыстай азёрнай вады. Грыбное лета.
У «ЛіМе» — добры артыкул Валянціны Коўтун «Наталіце зямлю дажджом...» — пра Янку Сіпакова. Артыкул вылучаецца над усіхняй — і маёй — пісанінай: узмах крыла.
Узрушанасць, мера пранікнёнасці, стылёвая свабода, гнуткасць думкі, раскаванасць формы, напоўненасць зместу. ёсць паэтычнасць, народжаная суладдзем з першакрыніцай, і паэтычнасць, якая ідзе ад асабістага багацця душы і здольнасці адгукацца на прыгожае ў жыцці і паэзіі. Дзесьці, магчыма, ёсць перабор, эмацыянальнае пераважае над аналітычным, але пад уладу арТыкула я трапіў і добра адчуў, што лепей пра Сіпакова я напісаць бы не змог.
Пропаведзі сумлення і шчырасці ў нас — у літаратуры, крытыцы — часта не хапае іменна сумлення і шчырасці. Яны як быццам і ёсць, але побач — маленькія хітрасці, дробныя падтасоўкі і вось ужо — няшчырая шчырасць, шчырая няшчырасць.
Увесь час пытаеш сябе: а ты? I не магу адказаць, не магу ўбачыць староннім вокам, як жа я сам успрымаюся.
Раман Віля Ліпатава «И это все о нем...». Вельмі таленавіта, але выдумана. Хлёсткасць, эфекты побач з заяўкай на сур’ёзнасць. Урэшце галоўны пачатак першажыццёвай істотнасці паглынаецца стылёвым бляскам.
Пейзажы, партрэты, характары — у аздобе перабольшванняў. I ў выніку ніводнага характару з прынцыповай самабытнасцю асобы, лёсу, унутранага свету. Дапушчальныя варыянты. Замены.
А сэрца сцялася з весткі пра ягоную смерць. I ў анатацыі сказана правільна: «Имя Виля Липатова хорошо известно каждому читающему человеку».
Щедрость и систематичность труда — черта, как мне кажется, только истинно одаренных людей.
У свеце шмат яшчэ ў людзях жывога, прыгожага, яно шчымліва чуецца, і трэба толькі ім натхняцца.
8.10.
Напрыдумвалі шмат метафар і вобразаў адзіноты, самоты, болю і ўмеюць іх выявіць у тонкіх і складаных асацыяцыях, а ўсё гэта проста і строга глядзіць з душ і вачэй людзей, якія жывуць пакутай і цяжкасцю без думак пра тое, як гэта скажацца.
13.10.
Са старой «Юности» (1971, № 5).
Михаил Квливидзе. «Монолог Бараташвили» (перевод Д. Самойлова):
Собираюсь жить! Очи видят свет,
Сила есть, и ум не теряет нить...
Сколько лет уже, сколько долгих лет
Собираюсь жить, собираюсь жить!
Собираюсь жить! Сборам нет конца.
Собираюсь все и не соберусь!
Тают в кулаке вроде леденца
Сладость детских дней, молодости вкус!
15. 10.
Сіноптыкі назвалі гэта «сяродземнаморскі цыклон», а гэта — другі тыдзень сонца, паружавелага небасхілу і светлай сінечы.
16. 10.
I сённяшняе, і ўчарашняе, і папярэдняе: гэта восеньская святочнасць сонца, шапаценне лісцяў. Некалькі дзён назад — раніца ў тумане. 3 трывогай. 3 прыгляданнем да поля і лесу, з павевамі ветру і шапаценнем лісця. Забываўся на ўсё і самапаглынаўся нейкімі думамі,
