Пайду. Не, зноў вярнуся. Пайду. А прад вачыма гэтая магіла. I прад вачыма ён сам, і ў часы школьныя, і час апошняй сустрэчы. I я гавару з ім, і ўголас, і ў маўклівым дыялогу. Калі б ён стаў дрэвам, гэта было б каструбаватае дрэва, але якое прыветнае. Можа, дуб. Не разгалісты, не велічны, але дуб.
Але спыняюся: вось тут недзе плакала мінулай вясной тая жанчына ў гумовых ботах. Але цяпер тут дзве магілы. Няўжо і маці ўжо лягла побач з дачкой? Можа быць. Бо ледзь пазначаны крывы, няпэўны надпіс жоўтаю фарбай на дошцы: Анна Хм... Не разабраць.
1ду з могілак, і ўсе ідуць за мной. Ах, я пераключаюся, я гавару: хлопец з Каханаўкі, Міша Мяцеж, Воўка Юховіч. Думаю пра Васіля Паўлавіча — ёсць жа нехта І для мяне ў Прылуках. I раптам дазнаюся: жыве яшчэ Анна Іванаўна Сцешчуковіч. 90 гадоў! Звязвае ўсе часы, усе нашыя пакаленні — колькі дасягнуцца, аж да дзеда майго. Хай жыве!
14.12.
Гродна, чацвёрты дзень поўнай адзіноты, а галаве усё кепска — санлівае ўтрапенне, ды кашаль, ды стома, ды нерухомасць пачуццяў — вось тут і жыві.
Але ж нешта павінна адбывацца! Нарэшце прыйшоў. мароз і лёг снег, перамянілася неба — яшчэ болей аддалілася яго прастора, і зноў пачулася, як многа не вернецца. Глянуць бы ўперад, а гляджу ўсё яшчэ назад — вось адна з паездак у Зялёнае, яе злоўленыя штрыхі...
Дык не. Незачэпна плыву ў днях, гавару аксіёмы гродненскім студэнтам, жыву пад порсткай апекай Міхася Губернатарава.
А што — жыць бы тут, глядзець на Нёман, вывучаць мясцовыя лясы, новае неба. Добры, утульны горад. А ўсё ж ужо не такая Беларусь, не Мінская, Лагойская, Пухавічская...
Званок. — Может быть, желаете познакомиться? Приходите в семь часов в ресторан’
Канечне ж, адмовіўся. Але ж і цікава ў нейкім сэнсе.
Аўтарэферат ад Анатоля Дабранскага. Толькі ў сорак пяць узбіваецца на ступень. Нешта ж было, што яму замінала.
«Желаю, чтоб твоя любовь пережила меня» (Щипачев).
Дакладнасць тону, інтанацыі — адна з гал. асноў праўдзівасці лірыкі.
Барадулін — паэзія рухомых і зменлівых чалав. адчуванняў. Яго стыхія — няўрымслівасць, рух, імпульсіўнасць, давер да імправізацыі, разняволенасць таленту, які жыццёвае і мастацкае можа шчасліва паяднаць, а можа даць уроссып, уроскід — як ужо атрымаецца. Хоць, трэба сказаць, у яго ёсць і ўстойлівая ўнутраная аснова, і пастаянства матываў, і маральна-грамадская арыентаванасць таленту, і ўсвядомленыя кірункі пошуку.
Вярціпскі выяўляецца звычайна ў засяроджанай эмоцыі, у ключы роздуму, вываду, пераканання. Свет яго эмоцый, настрояў, перажыванняў узважваецца, правяраецца, узбагачаецца, развіваецца на аснове сацыяльна-грамадскай развагі, удумлівага асэнсавання праблем жыпця і часу. Паэтыка пытання-адказу, часам аголена спрошчаная, часам суадпаведная самым тонкім і прані-клівым мастацкім рашэыням — устойлівая рыса яго творчасці, адзнака адметнага Таленту.
Паслядоўнасць развіцця ідэі-думкі можна прасачыць ледзь не ў кожным творы.
Моэм У. С. «Малый уголок; Театр» (Мн.: Мает, літ., 1979, с. 344): «Если бы актриса испытывала все те эмоции, которые она изображает, она бы просто разорвала в клочья свое сердце».
Пришвин как-то заметил: «В поэзии (искусстве слова) происходит борьба неведомой стихии, похожей на воду, с рассуждением, похожим на берег, и победа бывает только, если вода размывает берег».
1980
25.1.
У Панчанкі дома. Неяк проста і добра, хоць я і саромеўся. Спачатку ў кабінеце. Порытая байкавай коўдрай канапа.. Завалены газетамі стол. Заспеў за пераробкамі верша «Схема жыцця». «Хацеў, каб сказаць без лішніх слоў». Галоўліт прымушаў перарабіць канец. Званок Вялюгіна — яшчэ патрэбны пераробкі. На гэта: «Ты сам, Анатоль, нешта прыдумай, а другім разам я табе».
Пра Куляшова: быў горды і ранімы. Я лічу, што пасля Купалы другі беларускі паэт...
31.1.
Увод нашых войск у Афганістан, амерыканскія «санкцыі» супраць нас: адмовіліся ад продажу пшаніцы, байкот алімпіяды.
2.2.
Пасля адлігі — галалёд, але якое сонца! Промні шчабечуць, булькочуць, падплывае над ногі вада, а ў цені — стрыманы холад і светлы снег, а настрой — вясновы, душа, здаецца, зазелянее, калі апынуцца на прасторы, сам-насам з гэтым сонцам, ветрам і снегам.
Шчасце як доўгае актыўнае дзеянне было згублена, але яно будзе, калі ўзяцца хутка.
Кандратовіч пра Твардоўскага. У 15 год — характар, мэта, свядомасць, воля. А хлапчук жа. Галоўнае — наяўнасць самастойнасці і даросласці. А пазней — адчуванне прызванмя.
Прасвятленне ад снегу, які ідзе за акном Ленінкі — прывітапне ад бясконцасці, ад паэтычных прастораў, ад усечалавечай згоды і нязгоднасці.
Мароз і сонца, некалькі дзен антыцыклону. А птушкі заспявалі, а вясна ўсё бліжэй, а душа дзесьці пад снегам. А ў людзей — галоўныя беды, а ў самога — другараднае.
На беразе вясны адньГбяссонніцы і поўныя недарэчнасці сны.
М. Танк:
Рэкі смутку і радасці
Я пераходзіў не раз.
Хвалі іх бурныя вымылі
3 сэрца нямала руды.
Толькі чамусьці пакінулі
Чуласць — нібыта яна
Самай была непадатлівай,
Самай цяжэйшай была.
18.2.
Дзень нараджэння Васіля Паўлавіча. Званіў яму. Вось добра каму — жыве з адчуваннем, што жыццё споўнена.
Астрашыцка-гарадоцкія маеты. Цуд дзяцінства. Асабліва каля млына, дзе вада б’е праз застаўкі і шчыліны. Яе цёмна-зялёныя плыні, гульня са струменьчыкамі. Захапленне не толькі цудам гэтых зададзеных мноствам прычын напрамкаў, але і адчуваннем, што ты стаіш на дне загароджанай ракі. А заглядваць уніз, бачыць там рыб... Хто жыў без ракі і без лесу, страчвае больш, чым толькі іх: у музыцы, паэзіі, усіх мастацтвах недабярэ ён проста, ды і ў душы ж застаецца незапоўненае месца.
Нядаўні сон. Выцягваю рыбіну, чую яе трапятанне, гнецца вудзільца, азарт і радасць. Вялікі акунь. Адразу чамусьці паверылася, што сон вяшчунны і добры.
Е. Евтушенко («ЛГ», № 40, 1979):
Мерзавцы все скучней, все деловитей, все недостойней страшного суда.
Я так хочу кого-то ненавидеть, что ненавидеть начал сам себя.
Поэт не в том, чтобы воспеть себя, на прочих огрызаясь, а в том, чтоб даже не успеть понять, что это значит — зависть.
«Як бы ні быў спецыфічны лад верша, — адзначаў Б. В. Тамашэўскі, — гэты лад належыць мове і не можа быць паўторан за межамі нац. формы мовы. У гэтым прычына таго, што паэзія застаецца найбольш нацыянальнай формай мастацтва». (Б. В. Томашевский, «Стих и язык». М.-Л., 1959, с. 27.)
Для «ЛГ».
Ну, ладно: быт отстранен. Он мелок, суетен, ничего не стоит. Лирика поднялась над буднями, воспарила, обратилась к серьезным, вечным вопросам бытия. И что же? Где же эти вопросы? И могут ли они иметь значение, смысл и получить читательский отзвук, если они — вопросы вообще, то есть вне судьбы, характеров, обстоятельств жизни, если они — прямо говоря — всего лишь умозрение?
А нравственный самосуд? Исчез. Остались поучения, самоаттестации. Эгоистическая занятость собою — другие как-то в стороне. Еще — расчет с противниками. За что? Да все за нее, славу. Это скорее не противники — конкуренты.
А будничная жизнь не возвышается, не встает в своей удивительной героике, поразительном драматизме, потаенной существенности, а подаётся серой, зряшной, удручающим мелководьем, без борьбы, страсти поглощающая людей. И надо же, еще как будто и кокетничает.
Карл Эгон Эберт (1801 —1882). «Фрау Хитт». Поэзия Европы, т. I, с. 29 (перевод Л. Цывьяна):
Фрау Хитт ее слушает, злобно смеясь,
Во взоре недобрый огонь —
И камень берет, с седла наклонясь,
И нищей кладет на ладонь.
И нищенка с болью ей вопиет:
«Коль сердце твое, как скала,
Так стань же и телом, как камень тот,
Что убогим ты подала!»
Генрих Манн. «Молодые годы короля Генриха IV» (М., ХЛ, 1978, с. 510):
«Он избрал путь борьбы: но спросил ли он себя, что означает этот путь? А означает он прежде всего — готовность выносить, не уклоняясь от них, многие страдания, зачастую либо напрасные, либо почти бесполезные. В жизни не начинают с больших и решающих битв».Алег Лойка («Маладосць», 1979, № 9):
Не год карціць мне і не век...
Вавек мне не забыць:
Калі я у свеце чалавек,
Свет мусіць вечным быць!..
Вось, вось яны, жыцця парогі:
Святло — святлом, а ценем — цень,
I дзень, пражыты без трывогі,
Ужо зусім нібы не дзень.
I дзень, пражыты без натхнення,
Без радасці і без цярпення,
Без вытрымкі, непрымірэння,
Пераадолення, здзяйснення,
Ужо зусім нібы не дзень.
«Достоинство обдуманных речей» (Баратынский).
В. Шкловский. «Воспоминания о Паустовском»:
«...уже поэт Навои говорил своим ученикам:
«Если хотите быть золотом и драгоценными камнями, будьте землею. Землею будьте! — говорю я вам».
Р. Барадулін — талент шчодры, дзівосны, радасны, балючы, пяшчотны. Радзіма, народ, роднае слова, песня.
Вобраз бацькі.
Нацыянальная стыхія і далеч інтэрнацыяналістычных даляглядаў.
Арганічны дэмакратызм і гуманістычнасць, шчодрасць успрыняцця, пезвычайная пластычнасць.
