- Кiнь ты гэтыя штучкi! - сказаў ён. - I енчыш, i жалiшся, i стогнеш. Працаваць трэба. Глядзi, не такi ты ўжо вялiкi, магу i адлупцаваць.
Кроў кiнулася ў твар Элу. Ён увесь кiпеў ад злосцi.
Том падышоў да яго:
- Перастань, Эл. Хлеб i мяса. Трэба на iх зарабiць.
Яны абiралi з дрэў персiкi i кiдалi ў вёдры. Том вельмi спяшаўся - не хадзiў, а бегаў. Адно вядро да верху, яшчэ адно. З вядра ён высыпаў персiкi ў скрыню. Трэцяе вядро. Скрыня напоўнiлася да краёў.
- Пяцiцэнтавiк зарабiў, - сказаў Том весела, падняў на плечы скрыню i панёс на прыёмачны пункт. - Тут на пяць цэнтаў, - абвясцiў ён прыёмшчыку.
Той зазiрнуў у скрыню, перавярнуў некалькi персiкаў.
- Стаў вунь туды. Не пойдуць, - сказаў ён. - Казаў табе - не пабi. Ты проста з вядра ў скрыню вывальваў? Амаль усе да аднаго пабiтыя. Прыняць не магу. Iх трэба класцi асцярожненька, а так толькi марна час трацiш - нi цэнта не атрымаеш.
- Як гэта так?.. Во халера...
- Лягчэй, лягчэй. Цябе з самага пачатку папярэдзiлi.
Том панурыўся.
- Добра, - сказаў ён. - Добра. - I паспешлiва вярнуўся да сваiх. - Можаце ўсё выкiдаць, што сабралi. У вас не лепшыя, чым у мяне. Такiх не прымаюць.
- Якога чорта... - пачаў быў Эл.
- З iмi трэба асцеражней. Не кiдаць у вядро, акуратна класцi.
Джоўды пачалi ўсё спачатку i цяпер абыходзiлiся з персiкамi далiкатна. Скрынi напаўнялiся ўжо не так хутка.
- Зараз мы нешта прыдумаем, - сказаў Том. - Зробiм так: Руцi з Уiнфiлдам i, можа, яшчэ Разашарна будуць перакладаць iх з вёдраў у скрынi, i ў нас пойдзе як па заведзеным. - Ён панёс скрыню да прыёмшчыка. - Ну а гэтыя варты пяцiцэнтавiка?
Прыёмшчык агледзеў персiкi зверху, потым капнуў на глыбiню другога-трэцяга рада.
- Вось цяпер лепш, - сказаў ён i паставiў адзнаку ў спiсе. - Галоўнае - не спяшайцеся.
Том шпарка пайшоў назад.
- Пяць цэнтаў ужо ёсць! - крыкнуў ён. - Ужо пяць цэнтаў! Дваццаць такiх скрынь - i даляр!
Дзецi прыселi каля скрынь i пачалi вымаць персiкi з вядра i класцi iх у скрыню. Неўзабаве каля iх выстраiлiся некалькi вёдраў. Том насiў поўныя скрынi на прыёмачны пункт.
- Сёмая, - гаварыў ён. - А гэта восьмая. Сорак цэнтаў зарабiлi. За сорак цэнтаў добры кавалак мяса можна купiць.
Было ўжо далёка за поўдзень. Руцi паспрабавала ўвiльнуць ад працы.
- Я змарылася, - захныкала яна. - Пайду адпачну.
- Нiкуды ты не пойдзеш, застанешся тут, - строга сказаў бацька.
Дзядзька Джон працаваў марудна. Пакуль ён набiраў адно вядро, Том паспяваў напоўнiць два. Шпарчэй у дзядзькi Джона не атрымлiвалася.
У сярэдзiне дня цяжка прытупала мацi.
- Я раней паспела б, - сказала яна, - але Разашарна самлела. Страцiла прытомнасць. Вы, пэўна, наелiся гэтых персiкаў, дзеткi, глядзiце, панос будзе.
Прысадзiстае цела мацi рухалася жвава. Яна амаль адразу адмовiлася ад вядра i збiрала фрукты ў фартух. Да захаду сонца Джоўды сабралi дваццаць скрынь.
Том апусцiў дваццатую скрыню на зямлю.
- Даляр, - сказаў ён прыёмшчыку. - Да якой гадзiны працуем?
- Дацямна - пакуль вiдно.
- А цяпер у краме дадуць у доўг? Мацi хоча якога-небудзь харчу купiць.
- Безумоўна. Я выдам вам квiток на даляр. - Прыёмшчык напiсаў нешта на паперцы i даў яе Тому. Том панёс паперку да мацi.
- Вось квiток. Можаш набраць у краме на даляр.
Мацi апусцiла вядро i расправiла плечы.
- З непрывычкi цяжка, праўда? - сказала яна.
- Дзiва што. Нiчога, хутка прывыкнем. Ну давай, iдзi, купi чаго-небудзь паесцi.
- А чаго б ты хацеў?
- Мяса. Мяса, хлеба i кавы, кавы з цукрам. Мяса вялiкi кавалак.
Руцi заныла:
- Мы змарылiся, ма.
- Дык iдзiце са мной.
- Яны, як толькi за працу ўзялiся, ужо стамiлiся, - сказаў бацька. - Рады з iмi няма. Трэба прыструнiць iх як след, а то зусiм распусцяцца.
- Вось паселiмся дзе-небудзь стала, яны ў школу пойдуць, - сказала мацi i пайшла стомленай хадой, Руцi i Ўiнфiлд нясмела пацягнулiся за ёю.
- Мы кожны дзень будзем працаваць у садзе? - запытаўся Ўiнфiлд.
Мацi спынiлася, чакаючы, пакуль ён падыдзе, потым узяла хлопчыка за руку i павяла з сабой.
- Праца няцяжкая, - сказала яна. - Вам карысна. I нам падмога. Калi ўсе будзем працаваць, хутка ў сваiм доме жыць будзем. Усе павiнны, чым могуць, памагаць.
- Але я зусiм стамiўся.
- Ведаю. Я таксама стамiлася. Усiм нялёгка. Трэба пра iншае думаць. Думай пра школу, пра тое, як ты хадзiць у яе будзеш.
- А я ў школу не хачу, ма. I Руцi не хоча. Мы бачылi, якiя тут дзецi вучацца. Смаркачы нахабныя! Дражняць нас - Окi, Окi! Мы iх бачылi. Я ў школу не пайду.
Мацi з жалем глянула на яго белабрысую галаву.
- Не рабi нам непрыемнасцей, хоць пакуль што, - угаворвала яна. - Вось станем на ногi, тады, што ж, капрызь. Толькi не цяпер. Нам цяпер i без таго хапае.
- Я шэсць персiкаў з'ела, - паведамiла Руцi.
- Ну i панос будзе. А прыбiральнi тут паблiзу няма.
Крама, якая належала кампанii, размяшчалася ў павецi з рыфленага жалеза. Вiтрыны яна не мела. Мацi адчынiла сеткаватыя дзверы i ўвайшла. За прылаўкам яна ўбачыла чалавека вельмi маленькага росту. Ён быў зусiм лысы, i голая галава яго сям-там адлiвала сiнню. Густыя цёмныя бровы высокай дугой узнiмалiся над вачамi, i ад гэтага твар яго здаваўся нейкiм здзiўленым, крыху нават спалоханым. Доўгi, тонкi, кручкаваты, як птушыная дзюба, нос, ноздры, зарослыя рыжаватымi валаскамi. На рукавах сiняй кашулi чорныя сацiнавыя нарукаўнiкi. Калi мацi ўвайшла, ён стаяў, аблакацiўшыся на прылавак.
- Добры вечар, - павiталася мацi.
Прадавец з цiкавасцю паглядзеў на яе. Дуга над яго вачамi паднялася яшчэ вышэй.
- Добры вечар, - адказаў ён.
- У мяне квiток на даляр.
- Можаце на даляр узяць, - сказаў прадавец i вiсклiва хiхiкнуў. - Вось так. На адзiн даляр. На цэлы даляр. - Ён павёў рукой, паказваючы на свой тавар. - Што хочаце бярыце. - Ён акуратна паправiў нарукаўнiкi.
- Думаю мяса ўзяць.
- У нас мяса ёсць усякае. Вось, напрыклад, фарш. Возьмеце фаршу? Дваццаць цэнтаў фунт.
- Цi не завельмi дорага? Па-мойму, апошнi раз я брала за пятнаццаць.
- Правiльна, - зноў цiха хiхiкнуў прадавец. - Але ў той жа час не так ужо i дорага. А паедзеце па фарш у горад, амаль галон бензiну спалiце. Выходзiць, не так у нас i дорага. I бензiну ў вас, вiдаць, няма.
Мацi строга сказала:
- У вас жа не пайшоў галон бензiну, каб прывезцi гэтае мяса сюды.
Прадавец весела засмяяўся:
- Вы ўсё дагары нагамi перавярнулi. Мы мяса не купляем, а прадаем. А каб куплялi, ну што ж, тады справа iншая.
Мацi прыклала два пальцы да губ i засяроджана насупiла бровы.
- Тут адзiн тлушч i храсткi.
- За гэтае мяса я не ручаюся, можа, яно i не зварыцца. I за тое, што сам еў бы яго, таксама не ручаюся. Ды мала чаго я не рабiў бы.
Мацi гнеўна глянула на яго, але спакойным тонам запыталася:
- А таннейшае мяса ёсць?
- Булённыя косткi, - адказаў прадавец. - Дзесяць цэнтаў фунт.
- Тут жа адны косткi.
- Адны косткi, - пацвердзiў прадавец. - Смачны суп будзе. Наварысты.
- А супавае мяса ёсць?
- Безумоўна. Дваццаць пяць цэнтаў.
- Давядзецца, вiдаць, без мяса абысцiся. Але i мяса хочацца. Прасiлi мяса ўзяць.
- Мяса ўсiм хочацца, яно ўсiм патрэбна. Вось добры фарш. Сала вытапiце, пойдзе на падлiўку. Добры фарш. Нiчога ў глум не пойдзе. Костак выкiдаць не давядзецца.
- А пачым... пачым бакавiна?
- Вунь куды махнулi! Гэта ядуць толькi на Каляды i ў Дзень дзякавання. Трыццаць пяць цэнтаў фунт. Каб у мяне была iндзейка, я б вам яе танней прадаў.
Мацi ўздыхнула:
- Дайце два фунты фаршу.
- Слухаю, мэм. - Прадавец лапаткай паклаў бледнага фаршу на навошчаную паперу. - Што вам яшчэ?
- Хлеба.
- Калi ласка. Вялiкi бохан пятнаццаць цэнтаў.
- Цана яму дванаццаць.
- Зусiм правiльна. Едзьце проста ў горад i купляйце за дванаццаць. Галон бензiну. Што яшчэ возьмеце? Бульбу?
- Ага, бульбу.
- Чвэрць даляра пяць фунтаў. Мацi пагрозлiва пасунулася да яго:
- Наслухалася я ад вас тут - хопiць! Я ведаю, якiя цэны ў горадзе.
Маленькi прадавец падцiснуў губы:
- Тады едзьце ў горад.
Мацi паглядзела на сваю сцiснутую ў кулак руку.
- Што ж гэта такое? - цiха сказала яна. - Вы гаспадар крамы?
- Не. Я толькi прадавец.
Навошта ж вы падсмейваецеся? Вам лягчэй ад гэтага? - Мацi глянула на свае сцёртыя да бляску маршчынiстыя рукi. - Хто ж тут гаспадар?
- Акцыянернае таварыства "Ферма Гупера", мэм.
- Яна i цэны вызначае?
- Так, мэм.
Мацi падняла на яго вочы i слаба ўсмiхнулася.
- Усе, хто сюды прыходзiць, вось так злуюць на вас?
Прадавец памаўчаў крыху, перш чым адказаць.
- Так, мэм.
- I таму вы жарты строiце?
- Што вы маеце на ўвазе?
- Такiм паганствам займаецеся. Вам i самому сорамна, га? Мусiце аджартоўвацца? - Голас у мацi гучаў мякка. Прадавец, як зачараваны, пазiраў на яе i маўчаў. - Значыць, так, - сказала яна. - Сорак цэнтаў - мяса, пятнаццаць - хлеб, дваццаць пяць - бульба. Усяго восемдзесят цэнтаў. А кава колькi?
- Самая танная - дваццаць цэнтаў, мэм.
- Выходзiць даляр. Працавалi сямёра i вось на якую вячэру зарабiлi. - Мацi зноў глянула на свае рукi. - Запакуйце, - паспешлiва прагаварыла яна.
