Я ўмелы зборшчык.
Вунь з кiм трэба гаварыць, вунь з iм.
Хачу наняцца на збор бавоўны.
Мяшок ёсць?
Ды не, няма.
За мяшок - даляр. Вылiчым з палучкi за першыя паўтараста фунтаў. Першы збор з поля - восемдзесят цэнтаў за сто фунтаў. Другi збор - дзевяноста. Вось табе мяшок. Адзiн даляр. Калi цяпер грошай няма, вылiчым з палучкi за першыя паўтараста фунтаў сабранай бавоўны. Цана правiльная, сам разумееш.
Зусiм правiльная цана. Добры баваўняны мяшок, яго хопiць на ўвесь сезон. Калi нiз пратрэцца ад цягання, перавернеш другiм канцом i зашыеш. Падраны канец разрэж. А калi парвуцца абодва канцы, палатно ж застанецца - добрае палатно! На трусiкi пойдзе. Цi на начную кашулю. Ды што тут казаць, баваўняны мяшок - добрая рэч.
Прывяжы яго да пояса. Асядлай яго i цягнi за сабой мiж ног. Спярша цягаць яго лёгка. Пальцы зрываюць пушыстыя галоўкi, рукi прабiраюцца ў мяшок, што ў цябе мiж ног. Малыя дзецi iдуць ззаду, iм баваўняных мяшкоў не даюць, няхай бяруць джутавы альбо кладуць у бацькоўскi. Пакрысе мяшок цяжэе, дык нахiлiся, цягнi наперад. Я майстар збiраць бавоўну. Пальцы самi ўсё робяць. А ты ходзiш па мiжраддзi, перамаўляешся з суседзямi, часам спяваеш, пакуль мяшок яшчэ не вельмi цяжкi. Пальцы не памыляюцца. Пальцы - яны ведаюць. Вочы бачаць усё, але ты працуеш, нiбы не гледзячы.
Перамаўляюцца цераз грады...
- У нашых краях была адна жанчына, iмя яе называць не буду, i аднойчы яна раптам нарадзiла мурынчыка. Нiхто такога не чакаў. Мурына таго так i не знайшлi. А яна з тае пары так галавы i не падняла. А ўспомнiў я пра яе таму... што яна была добрая зборшчыца.
Цяпер мяшок ацяжэў, цягай яго поцягам за сабой. Напнiся i цягнi яго, як ламавы конь. А дзецi збiраюць у бацькаў мяшок. Ураджай добры выдаўся тут. У нiзiнах, праўда, ствалы танчэйшыя - тонкiя i дравянiстыя. Нiдзе такой бавоўны не бачыў, як тут, у Калiфорнii. Валакно доўгае - лепшай бавоўны нiколi не бачыў. Зямля пад ёй хутка гiне. Вось чалавек, напрыклад, наважыўся купiць сабе ўчастак... Не трэба купляць, арандуй яго. Калi зямля пад бавоўнай спустошыцца, пераедзеш на другое месца.
Людзi ланцугом iдуць па полi. Пальцы самi ўсё робяць. Дапытлiвыя пальцы снуюць сярод лiсця, знаходзяць каробачкi, табе i глядзець не трэба.
Я i сляпы мог бы збiраць, далiбог. Чуццём каробачку знаходжу. Абiраю чыста, як мяцёлкай падмятаю.
Ну вось, мяшок поўны. Цяпер нясi яго на вагу. Спрачайся. Вагаўшчык кажа, ты камянёў наклаў. А сам ён што? Вага ў яго паказвае няправiльна. Iншы раз ён праўду кажа - камянi ў мяшку ёсць. Iншы раз твая праўда - вага фальшывая. А бывае, што вы абодва маеце рацыю: i камянi ёсць, i вага фальшывая. Але заўсёды спрачайся, пярэч. Пасля гэтага чалавекам сябе адчуваеш. I ён сябе чалавекам адчувае. Што, там камянi? Можа, адзiн якi i трапiў туды. На чвэрць фунта цягне? Заўсёды спрачайся.
Назад з пустым мяшком. У нас свая кнiжка. Запiсваю вагу. Iнакш нельга. Убачаць, што ты запiсваеш, i не будуць махляваць. А калi сам адзначаць не будзеш, дык няхай бог табе паможа.
Работа добрая. Дзецi бегаюць на волi. А ты чуў пра бавоўнаўборачныя машыны?
Ага, чуў.
Думаеш, iх хутка ўвядуць?
Калi ўвядуць, тады, кажуць, ручному збору канец.
Вечарэе. Усе стамiлiся. А папрацавалi добра. Мы тры даляры зарабiлi - я, мая старая i дзецi.
Да баваўнянага поля пад'язджаюць машыны. Вырастаюць палаткi. Грузавiкi з прычэпамi, зацягнутымi зверху сеткамi, набiтыя белым пухам. Бавоўна чапляецца за драцяныя агароджы, ледзь падзьме ветрык, яна шарыкамi коцiцца па дарозе. Чыстая белая бавоўна пойдзе ў бавоўнаачышчальныя машыны. Вялiкiя няроўныя цюкi стаяць, чакаючы, калi пойдуць пад прэс. Бавоўна прыстае да адзежы, засядае ў барадзе i вусах. Пачысцi нос - у яго налезла бавоўны.
Хадзi згорбiўшыся, набiвай мяшок, пакуль зусiм не сцямнела. Мудрыя пальцы адшукваюць каробачкi. Сагнутыя ногi пераступаюць, валочачы мяшок. Дзецi змарылiся, ужо ж познi вечар. Спатыкаюцца аб грады. А сонца заходзiць.
Каб хоць яшчэ тут колькi часу папрацаваць. Грошы не бог ведае якiя, а ўсё ж каб папрацаваць тут даўжэй.
Па шашы ўсё прыбываюць i прыбываюць старыя машыны - iх завабiлi сюды лiсткi на шчытах.
Баваўняны мяшок ёсць?
Няма.
Значыць, даляр з цябе.
Калi б нас было толькi пяцьдзесят чалавек, мы б тут папрацавалi даўжэй, але нас тут пяцьсот. Лiчы, усё хутка скончыцца. Я ведаў аднаго - ён так i не выплацiў за мяшок. На кожнай плантацыi - новы мяшок, але пакуль ён набярэ патрэбную для першага разлiку вагу, бавоўна ўжо ўся сабрана.
Збяры грошай хоць трохi, абавязкова! Зiмой у Калiфорнii работы няма. Набiвай мяшок, пакуль яшчэ вiдно. А вунь той, я заўважыў, падкiнуў у мяшок два камякi зямлi.
Ну i што? Я толькi выпраўляю яго фальшывую вагу.
У мяне тут вось запiсана - трыста дванаццаць фунтаў.
Усё правiльна.
Глянь, ён мне i слова не сказаў! Няйначай, вага ў яго фальшывая. Што ж, дзянёк выдаўся ўдачны.
Кажуць, сюды едзе яшчэ тысяча чалавек. Заўтра за кожны рад будуць бiцца. Выхоплiваць каробачкi адзiн у аднаго з-пад рук.
Патрабуюцца зборшчыкi. Чым больш зборшчыкаў, тым хутчэй у бавоўнаачышчальную машыну.
А зараз дамоў, у палявы лагер.
Божа мой, на вячэру ў нас сёння будзе бакавiна! Мы зарабiлi на бакавiну! Вазьмi малога за руку, бачыш, як ён знясiлiўся? Бяжы ў краму, вазьмi чатыры фунты бакавiны. Старая нам сёння напячэ смачных праснакоў, калi яшчэ на нагах трымаецца.
РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ВОСЬМЫ
Таварныя вагоны, iх было дванаццаць, стаялi без колаў на невялiкай паляне каля рэчкi, выстраiўшыся ў два рады, па шэсць у кожным, тарцамi адзiн да аднаго. Ад вялiкiх рассоўных дзвярэй iшлi ўнiз сходкi - шчыты, збiтыя з дошак. Нядрэннае жыллё - дахi не працякаюць, скразнякоў няма, i размясцiлiся тут дваццаць чатыры сям'i - па адной у кожнай палове вагона. Вокнаў не было, але шырокiя дзверы стаялi расчыненыя. У некаторых вагонах паловы аддзялялiся адна ад адной брызентавым полагам, у астатнiх мяжу адзначала лiнiя дзвярэй.
Джоўдаў пасялiлi ў палове аднаго з крайнiх вагонаў. Нехта з ранейшых жыхароў прыладзiў тут да газавага бiтона пячную трубу i вывеў яе вонкi праз дзiрку ў сценцы. У канцах вагона было цёмна нават пры адчыненых дзвярах, хоць яны i былi шырокiя. Мацi павесiла брызент пасярэдзiне вагона.
- Тут добра, - сказала яна. - Лепш нiдзе не было, калi не лiчыць урадавага лагера.
Кожны вечар яна раскладала на падлозе матрацы i кожную ранiцу згортвала iх зноў. Кожны дзень яны iшлi на поле збiраць бавоўну, i кожны вечар у iх было мяса на вячэру. Аднае суботы яны з'ездзiлi ў Туларэ i купiлi там жалезную печку, новыя кабiнезоны Элу, бацьку, Уiнфiлду i дзядзьку Джону i сукенку мацеры, а яе святочную сукенку аддалi Ружы Сарона.
- Яна так распаўнела, - сказала мацi. - Купiць ёй новае - дарэмна грошы трацiць.
Джоўдам пашчасцiла. Яны прыехалi сюды ў час i паспелi заняць месца ў вагоне. Уся паляна была цяпер застаўлена палаткамi тых, хто прыехаў пазней, а тыя, хто жыў у вагонах, лiчылiся старажыламi i ў нейкай ступенi мясцовай арыстакратыяй.
Мiма паляны цякла вузкая рэчка, то вынiкаючы з вербняку, то зноў хаваючыся ў iм. Ад кожнага вагона да яе збягала добра ўтаптаная дарожка. Мiж вагонаў былi працягнуты вяроўкi, i кожны дзень на iх сушылася бялiзна.
Аднойчы вечарам Джоўды вярталiся з поля, несучы пад пахай складзеныя баваўняныя мяшкi. Па дарозе зайшлi ў краму каля скрыжавання дарог. У краме было шмат пакупнiкоў.
- Ну, колькi сёння?
- Зарабiлi някепска. Тры даляры з паловай. Даўжэй бы тут затрымацца. З малых добрыя зборшчыкi выйдуць. Мацi сшыла iм кожнаму па мяшэчку. Вялiкiя iм цягаць не пад сiлу. Набяруць у свае i высыпаюць у нашы. Са старых кашуль сшыла. Добра працуюць - стараюцца.
Мацi падышла да мяснога прылаўка, паднесла палец да губ, падзьмула на яго, засяроджана разважаючы.
- Я ўзяла б свiных адбiўных, - сказала яна. - Па чым яны?
- Трыццаць цэнтаў фунт, мэм.
- Дайце тры фунты. I яшчэ супавага мяса якi-небудзь добры кавалак. Заўтра дачка мая зварыць. I бутэльку малака ёй. Яна страшэнна яго любiць. Чакае дзiцяцi. Медсястра сказала ёй больш малака пiць. Так, што яшчэ?.. Не, бульба ў нас ёсць.
З бляшанкай сiропу ў руцэ да яе падышоў бацька.
- Возьмем гэта, - сказаў ён. - Да аладак.
Мацi нахмурылася:
- Ага, так, што ж... бяры. Вось яшчэ гэта палiчыце. Так... лярду ў нас хопiць.
Падышла Руцi з двума вялiкiмi пачкамi сухога таннага печыва - у запытальным позiрку туга, i ад таго, цi кiўне мацi галавой, цi адмоўна пакруцiць ёю, туга гэтая магла перарасцi ў роспач цi змянiцца радасным узрушэннем.
- Ма? - Руцi падняла абодва пачкi, паказваючы iх i зверху i знiзу, каб яны i мацi спадабалiся.
- Пакладзi на месца...
У вачах у Руцi затрымцела роспач. Бацька сказаў:
- Яны ўсяго па пяць цэнтаў. Малыя сёння добра папрацавалi.
- Што ж, - сказала мацi, i ў вачах у Руцi засвяцiлася радасць, - добра.
Руцi павярнулася i кiнулася да выхаду. Па дарозе яна схапiла Ўiнфiлда i пацягнула яго на двор, у вячэрняе сутонне.
Дзядзька Джон памацаў пальцамi парусiнавыя пальчаткi з нашыўкамi з жоўтай скуры на далонях, прымерыў iх, зняў i паклаў на месца. Потым спакваля наблiзiўся да палiц са спiртным i паглыбiўся ў вывучэнне этыкетак на бутэльках. Мацi заўважыла гэта.
