istud primo inter alia capitula, videlicet
De modis, quibus habentur falcones; tamen inter capitulum istud et prohemium erant carte non scripte, quibus repertis extimavimus aliquod aliud capitulum obmissum fuisse, quod scribi debebat in eis; post spatium vero temporis, dum quereremus quoternos et notulas libri istius, eo quod videbamus ipsum ratione scriptoris correctione egere, invenimus in quibusdam cartulis quoddam capitulum, intitulatum
De plumagio falconum; quo capitulo docebantur differentie falconum per membra et plumagia ipsorum. Nos autem rememorantes dubietatis, quam habuimus, cum perlegendo librum pervenimus ad capitulum predictum, quod prohemium sequebatur, ubi credebamus aliquem fuisse defectum, propterea quod cartas non scriptas videramus ibidem, visum fuit nobis, quod capitulum
De cognoscendis falconibus capitulum
De habendis ipsis precedere debet et quod ignota et incognita, si querantur, reperiri non possunt — quia, quod est incognitum, qualiter reperitur? — et, si accidit inveniri, non est ratione scientie, sed fortune; propter quod, ut inventoris intentio non frustretur et avem unius speciei loco alterius non acquirat, vidimus preponendum esse capitulum, quo docetur, qualiter cosnoscantur falcones et in quibus conveniant et differant ratione plumagii et membrorum, capitulo, quo docetur, qualiter habeantur». BAV. Cod. Pal. lat. 1071. Fol. 52vB–53rB.
316
Jarnut 1985. P. 765–808.
317
Сэр Гавейн 2003. С. 57–58 (III. 53–54).
318
Strubel, De Saulnier 1994. P. 16.
319
Haskins 1924. P. 347–355; Van den Abeele 1990. P. 276–286.
320
Adelard of Bath. Tractatus de avibus // Adelard of Bath 1998. Р. 238.
321
Van den Abeele 2000. P. 87–111.
322
Johannes Saresberiensis 1909. T.I. P. 21–35 (I, IV). Gregory 1992. Р. 448.
323
HD. V, 2. Р. 674–675. См. также: ibid. V, 1. Р. 527; V, 2. P. 701, 703, 791, 857–858.
324
HD. V, 1. Р. 635.
325
: «Pero qar vai chazan / Per bosc e per eissartz / Ab cas et ab leopartz? / E qar men’ aurifan? / Ben es fols l’Emperaire». Poesie provenzali 1931. Vol. 1. P. 144–145. Vita Gregorii IX. Cap. 20 // Liber Censuum. P. 26. Albericus Trium Fontium 1874. S. 943. См. также новеллу 90 в «Новеллино»: Новеллино 1984. С. 116–117.
326
Friderici II 1942. T. I. S. 236.
327
«De cuculo dictum est, scilicet quod non fovet cubat ova, de strutione etiam, quod non fovet cubat ova sua, et hoc accidit, secundum quod opinamur, ne sua ponderositate conquasset ova. Sufficit autem ad exclusionem ovorum calor solis calefacientis arenam, in qua ponit ova sua, cuius simile accidit in terra Egipti. Foventur namque ova et excluduntur pulli sine cubatione gallinarum, et hoc vidimus et fieri fecimus in Apulia, vocavimus namque ad nos de Egipto peritos et expertos in hac re». Friderici II. Op. cit. T. I. S. 58.
328
Латинский текст критически издан почти целиком: Aristoteles 1992; Aristoteles 1998; Aristoteles 2020.
329
Кто скрывается за этой аббревиатурой, неизвестно. В Манфредовской рукописи исправлено на «дражайший сын мой Манфред».
330
Friderici II 1942. S. 1–2.
331
Alessio 1963. P. 128–129. D’Angelo 2006. Р. 101–109.
332
Friderici II 1942. S. 4.
333
Strubel, De Saulnier 1994. P. 134–139.
334
Подробный разбор различных мнений, бытовавших на этот счет в позднее Средневековье, см.: Cummins. Р. 172–249.
335
Friderici II 1942. T. I. S. 160–164.
336
Zahlten 2000. S. 502–508.
337
HD. V/1. P. 274–275.
338
Friderici II 1942. T. I. S. 5.
339
Ibid. T. I. S. 165–166. Ср.: Ibid. S. 199.
340
Friderici II. Op. cit. S. 2. «Intentio vero nostra est manifestare in hoc libro de venatione avium ea que sunt sicut sunt, et ad artis certitudinem redigere, quorum nullus scientiam habuit hactenus neque artem».
341
Hugo de Sancto Victore 1939. P. 38–39. Alessio 1965. P. 71–161. Sternagel 1966. S. 54–61, 67–117.
342
Michael Scotus. Liber Introductorius. Paris. BnF nouv. acq. Lat. 1401. Fol. 40r.
343
Friderici II 1942. T. I. S. 3–4.
344
Ibid. T. I. S. 2.
345
Ibid. T. I. S. 8.
346
Ibid. T. I. S. 10. Фридрих II имеет в виду «Историю животных», кн. VIII, 38.
347
Ibid. T. I. S. 39. В ватиканской рукописи (fol. 15r) есть изображение галеры, с которой мореплаватели охотятся на уставших во время перелета птиц. Во время таких плаваний Фридрих II мог сделать свое наблюдение. На том же и на следующем листе очень натуралистично изображены стаи журавлей.
348
Isidorus Hispalensis 1911. P. 70–71 (XII, 7, 14–15).
349
Van den Abeele2 2000. P. 65–78.
350
Brunetto Latini 2007. P. 276.
351
Van den Abeele 1999. P. 240–251.
352
О чатях животных. 645a 4–10.
353
Рим 10:17.
354
Walz 2002. S. 330.
355
Friderici II 1942. T. I. S. 46–47; T. II. S. 67–68.
356
История животных. 597a 4–9.