У пакой увайшлi бацька, дзядзька Джон i Эл, несучы ахапак ламачча i сушняку. Свае ношы яны скiнулi каля печкi.
- Што тут у вас яшчэ? - запытаўся бацька.
- Уiнфiлд. Яму малака трэба.
- Божа лiтасцiвы! Кожнаму з нас што-небудзь трэба.
- Ну, колькi зарабiлi сёння?
- Даляр сорак два.
- Дык схадзi ў краму, купi малака Ўiнфiлду.
- Чаго гэта ён раптам захварэў?
- Чаго, я не ведаю, але захварэў. Ну iдзi! - Нешта прабурчаўшы сабе пад нос, бацька выйшаў за дзверы. - Ты там кашу мяшаеш?
- А як жа. - У доказ сваiх слоў Ружа Сарона пачала хутчэй працаваць лыжкай.
Эл пакрыўдзiўся:
- Госпадзi, ма! Няўжо адна каша пасля таго, як мы аж да самага цямна працавалi?
- Ты ж ведаеш, Эл, нам трэба ехаць. Усё, што ў нас ёсць, пойдзе на бензiн. Ты i сам гэта ведаеш.
- Але ж, далiбог, ма, каб працаваць, чалавеку трэба есцi.
- Лепш пасядзi, памаўчы, - сказала мацi. - Пра самае галоўнае трэба думаць. Ты ведаеш, пра што.
- Гэта пра мяне? - ажывiўся Том.
- Вось павячэраем i пагаворым, - адказала мацi. - На дарогу, Эл, бензiну хопiць?
- Яго ў нас каля чвэрцi бака, - адказаў Эл.
- Лепш скажы мне ўсё цяпер, - настойваў Том.
- Не, потым. Пацярпi трохi. А ты кашу памешвай, памешвай. Зараз я каву пастаўлю. Цукар пакладзяце цi ў кашу, цi ў каву. На тое i на другое не хопiць.
З высокай кансервавай бляшанкай вярнуўся бацька.
- Адзiнаццаць цэнтаў, - паведамiў ён з абурэннем.
- Давай сюды. - Мацi ўзяла бляшанку i пракалола яе нажом, тады налiла малака ў кубак i перадала Тому. - Дай Уiнфiлду.
Том апусцiўся каля хлопчыка на каленi:
- На, выпi.
- Не магу. Мяне вырве. Не прыставайце.
Том устаў.
- Ён цяпер не можа, ма. Крыху пазней.
Мацi ўзяла кубак з малаком i паставiла на падаконнiк.
- Каб нiхто не чапаў, - папярэдзiла яна. - Гэта Ўiнфiлду.
- Я малака зусiм не п'ю, - панура прамовiла Ружа Сарона. - А яно мне вельмi патрэбнае.
- Ведаю. Але ж ты яшчэ на нагах, а брацiк твой звалiўся. Каша ўжо загусцела?
- Ага. Цяжка ўжо лыжку паварочваць.
- Тады давайце есцi. Вось цукар. Кожнаму амаль па лыжачцы. Хто як хоча - у кашу або ў каву.
Том сказаў:
- У кашу я б лепш солi i перцу ўсыпаў.
- Соль - вось, калi хочаш, - сказала мацi. - А перац увесь выйшаў.
Скрынак ужо не было. Усе са сваiмi талеркамi селi на матрацы i падкладалi сабе з кацялка, пакуль у iм не паказалася дно.
- Крыху Ўiнфiлду пакiньце, - сказала мацi.
Уiнфiлд прысеў i выпiў малако, i адразу на яго напаў голад. Ён паставiў кацялок мiж каленяў, даеў рэшткi i саскроб лыжкай тое, што прыпяклося да сценак. Мацi вылiла астатняе малако з бляшанкi ў кубак i цiшком усунула Ружы Сарона, каб тая выпiла дзе ў кутку.
- Ну дык раскажаце вы нарэшце? - запытаўся Том. - Я хачу паслухаць.
Бацька нерашуча сказаў:
- Руцi i Ўiнфiлду лепш гэтага не ведаць. Можа б, яны выйшлi?
Мацi сказала:
- Не. Яны хоць i малыя, але павiнны цяпер ва ўсiм быць як дарослыя. Нiчога не зробiш. Руцi i ты, Уiнфiлд, глядзiце не разбалбачыце тое, што пачуеце, а то ўсiх нас загубiце.
- Не разбалбочам, - запэўнiла Руцi. - Мы ўжо дарослыя.
- Добра, толькi маўчыце.
Кубкi з кавай стаялi на падлозе. Куртаты шырокi агеньчык лiхтара, падобны да каляровага крыльца матылька, кiдаў цьмяны жоўты водсвет на сцены.
- Гаварыце ж, - сказаў Том.
Мацi сказала:
- Бацька, ты гавары.
Дзядзька Джон сербануў з кубка кавы. Бацька загаварыў:
- Ну, плату знiзiлi, як ты i прадбачыў. I цэлая плойма новых зборшчыкаў прыехала, такiя ўсе галодныя, што гатовыя за акраец хлеба працаваць. Толькi пацягнешся да персiка, а яго ўжо ў цябе з-пад рук выхоплiваюць. Цяпер увесь ураджай мiгам знiмуць. Убачаць дрэва, яшчэ не абабранае, i бягом да яго бягуць. Нават бойкi бываюць - адзiн кажа, гэта яго дрэва, а другi таксама лезе яго абiраць. Людзi здалёку прыехалi - з самага Эль Сентра. Як ваўкi, галодныя. За кавалак хлеба працуюць з рання да ночы. Я кажу прыёмшчыку: "Мы не можам працаваць за два цэнты з паловай за скрыню". А ён адказвае: "Дык звальняйцеся. Iншыя могуць". Я кажу: "Яны трохi падкормяцца i таксама кiнуць". А ён мне: "Ха! Пакуль яны падкормяцца, мы ўсе персiкi знiмем". - Бацька змоўк.
- Чорт ведае што за людзi, - сказаў дзядзька Джон. - А кажуць, яшчэ дзве сотнi iх сюды да ночы прыедзе.
Том сказаў:
- Так i будзе. Ну, а пра тое, што чуваць?
Бацька маўчаў.
- Том, - нарэшце сказаў ён, - здаецца, ты такi гэта зрабiў.
- Я так i думаў. Нiчога не вiдаць было. Але я адчуваў, што так яно i ёсць.
- Усе амаль толькi пра гэта i гавораць, - сказаў дзядзька Джон. - Пасты ўсюды паставiлi, некаторыя патрабуюць лiнчавання... калi, вядома, схопяць таго чалавека.
Том глянуў на дзяцей. Яны пазiралi на яго вялiкiмi вачамi, амаль не маргаючы, быццам баялiся, што ў тое iмгненне, калi вочы заплюшчацца, нешта здарыцца, а яны яе ўбачаць. Том сказаў:
- Але ж... чалавек той зрабiў гэта пасля таго, як забiлi Кейсi.
Бацька перабiў яго:
- Цяпер расказваюць не так. Цяпер кажуць, ён першы зрабiў гэта.
- А-а!.. - глуха выдыхнуў Том.
- Яны ўсiх напускаюць на нас. Так людзi кажуць. Усiх лiнчавальнiкаў з камiтэта пiльнасцi i валанцёраў. Шукаюць таго чалавека.
- А ў твар яны яго ведаюць? - запытаўся Том.
- У твар... наўрад цi... Але як я чуў, думаюць, што ён паранены. Думаюць, у яго...
Том паволi падняў руку i дакрануўся пальцамi да шчакi.
Мацi ўсклiкнула:
- Гэта ж усё было не так!
- Цiшэй, ма, - сказаў Том. - Яны ўсе будуць гаварыць адно. Усё, што камiтэтчыкi нi нагавораць на нас, будзе правiльна.
Мацi глядзела скрозь паўзмрок, прыглядаючыся да твару Тома, асаблiва да яго губ.
- Ты абяцаў, - сказала яна.
- Ма, можа, мне... гэтаму чалавеку лепш пайсцi? Калi б... гэты чалавек i праўда зрабiў што-небудзь кепскае, ён сказаў бы сабе: "Што ж, няхай вешаюць. Я зрабiў кепска i заслужыў кару". Але ж ён нiчога кепскага не зрабiў. На душы ў яго не цяжэй, чым калi б ён смярдзючку прыкончыў.
Руцi перабiла яго:
- Мы з Уiнфiлдам усё ведаем, ма. Яму няма патрэбы пры нас гаварыць "гэты чалавек, гэты чалавек".
Том рагатнуў.
- Ну дык вось, гэты чалавек не хоча вiсець на шыбенiцы; бо калi што падобнае зноў здарыцца, ён тое самае зробiць. Але ж ён таксама не хоча, каб праз яго пацярпелi яго родныя. Мне, ма, трэба iсцi ад вас.
Мацi прыкрыла рот пальцамi i адкашлялася.
- Не, - сказала яна. - Дзе ты схаваешся? У чужых быць упэўненым нельга, а ў сваiх можна. Мы цябе схаваем, паклапоцiмся, каб ты сыты быў, пакуль твар не зажыве.
- Але ж, ма...
Мацi паднялася з матраца.
- Нiкуды ты не пойдзеш. Мы павязём цябе адсюль. Эл, падганi грузавiк задам да самых дзвярэй. Я ўжо ўсё абдумала. Адзiн матрац мы пакладзём на дно, Том хуценька забярэцца туды, а другi паставiм такiм дашкам i збоку закрыем чым-небудзь. А дыхаць ён будзе праз адтулiны. Не пярэчце. Так i зробiм.
Бацька незадаволена прабурчаў:
- Цяпер, аказваецца, мужчыну i слова вымавiць нельга. Самаўпраўная стала. Нiчога, прыйдзе час, асядзем дзе-небудзь, я табе ўсыплю.
- Як прыйдзе такi час, тады i ўсыплеш, - адрэзала мацi. - Падымайся, Эл. Ужо добра сцямнела.
Эл выйшаў да грузавiка. Ён падумаў, як лепш зрабiць, i заднiм ходам падвёў машыну да самага ганка.
Мацi сказала:
- Ну, жывей! Вось той матрац кладзiце сюды.
Бацька з дзядзькам Джонам перакiнулi матрац цераз заднi борт.
- А цяпер гэты.
Яны скiнулi другi матрац на першы.
- Ну, Том, лезь. Хутчэй.
Том хуценька палез цераз борт i скокнуў на дно грузавiка. Ён расправiў нiжнi матрац, лёг, а верхнi накiнуў на сябе. Бацька сагнуў матрац пасярэдзiне, паставiў яго дашкам, i Том апынуўся як у будцы. Праз шчылiны мiж бакавымi планкамi борта можна было глядзець. Бацька, Эл i дзядзька Джон паспешлiва грузiлi на машыну - пакiдалi на Томаву схованку коўдры, збоку паставiлi вёдры, ззаду паклалi апошнi матрац. Рондалi, патэльнi, адзежу склалi кучай, бо скрынак ужо не было - усе спалiлi. Калi ўжо амаль усё пагрузiлi, да машыны падышоў вартавы з драбавiком на сагнутай руцэ.
- Што вы тут робiце? - запытаўся ён.
- Ад'язджаем, - адказаў бацька.
- Чаму раптам?
- Нам... прапануюць работу... добрую работу.
- Работу? Дзе ж гэта?
- Ну там... каля Ўiдпэтча.
- Пачакайце, я на вас гляну. - Вартавы пасвяцiў лiхтаром спачатку ў твар бацьку, потым дзядзьку Джону, тады Элу. - З вамi ж, здаецца, яшчэ адзiн быў?
Эл сказаў:
- Гэта вы пра таго хлопца, якога мы падвезлi? Невысокi такi, бледны тварам?
- Ага, здаецца, так.
- Мы яго па дарозе падсадзiлi. Ён яшчэ ранiцай пайшоў, калi плату зрэзалi.
- Паўтары, якi ён з сябе.
- Невысокi, бледны.
- А твар у яго сёння не быў разбiты?
- Я нiчога такога не заўважыў, - адказаў Эл. - А бензазаправачная яшчэ адчыненая?
- Адчыненая. Да васьмi працуе.
- Усе садзiцеся ў машыну! - крыкнуў Эл. - Калi хочаце да ранiцы паспець у Ўiдпэтч, трэба спяшацца. Ты ў кабiну, ма?
- Не, я ззаду сяду, - адказала мацi. - Бацька, ты таксама лезь сюды. А ў кабiне з Элам i дзядзькам Джонам паедзе Разашарна.
- Та, дай мне квiток, - сказаў Эл. - Вазьму на яго бензiну, калi размяняюць.
Вартавы глядзеў iм услед, пакуль машына не збочыла налева да бензакалонак.
