- Два галоны, - сказаў Эл.
- Недалёка, вiдаць, едзеце.
- Ага, недалёка. Вы размяняеце мне гэты квiток?
- Ды не... не дазваляецца гэта.
- Паслухайце, мiстэр. Нам прапануюць добрую работу, трэба толькi паспець туды да ночы. А не паспеем, iншыя перахопяць. Будзьце ласкавы.
- Ну добра. Толькi перапiшы яго на маё iмя.
Эл выйшаў з кабiны i спераду абышоў свой "гудзон".
- Канешне, перапiшу, - сказаў ён, адкруцiў каўпачок i залiў у радыятар вады.
- Два, кажаш?
- Ага, два.
- Куды ж вы едзеце?
- На поўдзень. Там нам работу даюць.
- Сапраўды? Цяпер работы... сталай работы мала.
- У нас там прыяцель працуе, - сказаў Эл. - Там у нас пэўная работа. Ну, бывайце. - Грузавiк развярнуўся i, падскокваючы на ўхабiстай вулачцы, выехаў на гравiйку. Жоўтае святло фар пагойдвалася над дарогай, правая фара памiргвала - недзе быў дрэнны кантакт. Пры кожным штуршку ў кузаве бразгаў i грукатаў нiчым не замацаваны кухонны посуд.
Ружа Сарона цiха застагнала.
- Дрэнна сябе адчуваеш? - запытаўся дзядзька Джон.
- Ага. Увесь час сябе дрэнна адчуваю. Адпачыць бы дзе-небудзь у цiхiм месцы. I чаго гэта мы паехалi, лепш дома засталiся б. Былi б дома, Конi з намi быў бы. Вывучыўся б на каго-небудзь i месца добрае атрымаў бы.
Эл i дзядзька Джон маўчалi. А што ёй скажаш пра Конi?
Каля пафарбаваных у белы колер варот фруктовай плантацыi да грузавiка падышоў вартаўнiк.
- Зусiм едзеце?
- Ага, - адказаў Эл. - Едзем на поўнач. Работу там атрымалi.
Вартаўнiк накiраваў прамень лiхтара на машыну, падняў лiхтар вышэй i асвятлiў брызентавы навес. Мацi i бацька з халоднай абыякавасцю глядзелi проста на яркае святло.
- Добра. - Вартаўнiк расчынiў вароты. Грузавiк павярнуў налева i паехаў да шашы No 101, вялiкай аўтастрады, што цягнулася з поўдня на поўнач.
- Ты ведаеш, куды ехаць? - запытаўся дзядзька Джон.
- Не, - адказаў Эл. - Еду абы-куды. Абрыдла мне ўсё гэта.
- У мяне ўжо хутка, - з пагрозай у голасе сказала Ружа Сарона. - Хоць бы добрае месца знайшлi.
У халодным начным паветры чулася ўжо дыханне першых замаразкаў. З фруктовых дрэў абапал дарогi пачынала ўжо ападаць лiсце. Мацi сядзела на паклажы, прыхiлiўшыся спiнай да бакавога борта, бацька сядзеў насупраць, тварам да яе.
Мацi гукнула:
- Ну як там табе, Том?
Пачуўся прыглушаны голас:
- Цеснавата. Плантацыю ўжо праехалi?
- Ты там асцеражней. Нас могуць спынiць.
Том крыху падняў край матраца. У цемры грузавiка брынкнуў металiчны посуд.
- Закрыцца паспею, - сказаў Том. - Толькi не хачу, каб мяне схапiлi ў гэтай пастцы. - Ён прылёг, абапёршыся на локаць. - Чорт, i халаднавата ж стала, га?
- Хмары збiраюцца, - сказаў бацька. - Зiма, кажуць, ранняя будзе.
- А што, вавёркi высока на дрэвы забралiся цi насенне з травы асыпаецца? хмыкнуў Том. - Якiх толькi прыкмет не навыдумляюць! Знойдзецца i спецыялiст па споднiках надвор'е прадкажа.
- Ну, не ведаю, - сказаў бацька. - Я, здаецца, зiму ўжо чую. А каб цвёрда сказаць, трэба тут доўга пажыць.
- Куды мы едзем? - запытаўся Том.
- Хто яго ведае. Эл налева павярнуў. Здаецца, едзем той самай дарогай, па якой прыехалi.
Том сказаў:
- Нiяк не вырашу, што лепей. Калi ехаць па галоўнай шашы, больш палiсменаў нам стрэнецца. Як убачаць мяне з такiм тварам, адразу сцапаюць. Можа, па прасёлках ехаць?
Мацi сказала:
- Стукнi там Элу ў сценку. Няхай спынiцца.
Том пастукаў кулаком па кабiне, грузавiк стаў на краi шашы. Эл вылез з кабiны i падышоў да задняга борта.
Руцi i Ўiнфiлд вызiрнулi з-пад коўдры.
- Ну, што там у вас? - запытаўся Эл.
Мацi сказала:
- Трэба параiцца, як далей быць. Можа, лепш прасёлкамi ехаць. Так Том кажа.
- Гэта праз мой твар, - паяснiў Том. - Могуць пазнаць. Першы ж фараон затрымае.
- Дык куды ж тады? Я думаў, на поўнач. Мы былi на поўднi.
- Так i трымай, - сказаў Том. - Толькi прасёлкамi.
Эл запытаўся:
- Можа, спынiмся дзе-небудзь тут, пераначуем, а ранкам паедзем?
Мацi паспешлiва прагаварыла:
- Не, рана яшчэ. Трэба далей ад'ехаць.
- Добра. - Эл сеў за руль, i машына паехала далей.
Руцi i Ўiнфiлд зноў накрылiся з галавой коўдрай. Мацi крыкнула:
- Як там Уiнфiлд, нiчога?
- Ага, нiчога, - адказала Руцi. - Ён спiць.
Мацi зноў прытулiлася да борта.
- Нейкае дзiўнае пачуццё - быццам на цябе палююць. Я злая стала.
- Усе азлобiлiся, - сказаў бацька. - Усе. Ты бачыла, якая бойка сёння была ў садзе? Мяняюцца людзi. Ва ўрадавым лагеры злых не было.
Эл збочыў на гравiйную дарогу, i жоўтыя агнi фар загайдалiся над яе палатном. Фруктовыя дрэвы нарэшце скончылiся, пайшлi баваўняныя палi. Яшчэ дваццаць мiль праехалi мiж бавоўнiку, круцячы i пятляючы палявымi дарогамi. Далей дарога пацягнулася ўздоўж зарослай хмызам рэчкi, потым павярнула на бетонны мосцiк i на другiм баку зноў пайшла берагам. Нарэшце фары асвятлiлi доўгi рад чырвоных таварных вагонаў без колаў i каля дарогi - вялiкi шчыт з надпiсам: "ПАТРАБУЮЦЦА ЗБОРШЧЫКI БАВОЎНЫ". Эл запаволiў ход. Том глядзеў праз шчылiну мiж бакавымi планкамi. Праз чвэрць мiлi пасля апошняга вагона Том пастукаў у сценку кабiны. Эл затармазiў машыну на абочыне i выйшаў.
- Ну, што яшчэ?
- Выключы матор i лезь сюды, - сказаў Том.
Эл сеў за руль, з'ехаў у кювет, выключыў фары i заглушыў матор. Потым залез на грузавiк цераз заднi борт.
- Так спакайней, - сказаў ён.
Том перабраўся цераз кацялкi i патэльнi да мацi i стаў на каленi.
- Слухайце, - сказаў ён. - Iм патрэбны зборшчыкi бавоўны. Я плакат бачыў. Я ўсё думаў, як так зрабiць, каб i з вамi мне застацца, i бяды на вас не наклiкаць. Калi твар зажыве, тады, можа, усё добра будзе, а цяпер небяспечна. Бачылi вагоны? У iх зборшчыкi жывуць. Магчыма, i вам праца знойдзецца. Можа б, вы нанялiся тут, а жылi б у вагонах?
- А з табой як? - строга запыталася мацi.
- Ты бачыла каля рэчкi густое кустоўе? Там можна схавацца, нiхто мяне не ўбачыць. А пад ноч будзеце прыносiць мне есцi. Непадалёк ёсць маставая труба. Я мог бы там спаць.
Бацька сказаў:
- Госпадзi, як мне ўжо хочацца хутчэй узяцца за гэту бавоўну! Праца знаёмая.
- У вагонах, напэўна, добра, - сказала мацi. - Чыста, суха. А ты думаеш, Том, у кустах у тых можна схавацца?
- Канешне. Па дарозе сюды я да iх прыглядаўся. Выберу добрае месца i адседжуся там. А як толькi зажыве твар, выйду.
- Шрам застанецца, - сказала мацi.
- Чорт з iм, у каго iх няма?
- Аднаго разу я сабраў чатырыста фунтаў, - сказаў бацька. - Тады, праўда, ураджай быў добры. Калi мы ўсе пойдзем на збор, можна крыху грошай зарабiць.
- I тады мяса купiм, - сказаў Эл. - А цяпер што рабiць будзем?
- Вернемся крыху назад i пераспiм ноч у грузавiку, - сказаў бацька. - А ранiцай пойдзем на працу. Я каробачкi нават у цемры бачу.
- А з Томам як? - запыталася мацi.
- Ты пра мяне не думай, ма. Я вазьму з сабой коўдру. Калi паедзеце назад, уважлiва глядзiце. Там ёсць маставая труба. Будзеце мне туды прыносiць хлеба цi бульбы або кашы - прынесяце i пакiнеце, а я буду прыходзiць i браць.
- Ай!
- Па-мойму, ён разумна гаворыць, - сказаў бацька.
- Вядома, разумна, - настойваў Том. - А калi твар крыху зажыве, я выйду i таксама збiраць бавоўну буду.
- Што ж, добра, - згадзiлася мацi. - Толькi будзь асцярожны. Не пападзiся каму-небудзь на вочы.
Том прабраўся ў заднi канец грузавiка.
- Я вазьму вось гэтую коўдру. Як назад паедзеце, ма, шукайце тую трубу.
- Толькi глядзi, не рызыкуй, - сказала мацi ўмольна. - Будзь асцярожны.
- Буду, - сказаў Том. - Абавязкова. - Ён пералез цераз заднi борт i пайшоў берагам. - Добрай ночы! - гукнуў ён.
Мацi бачыла, як яго постаць злiлася з цемрай i знiкла ў хмызняку каля рэчкi.
- Дай бог каб усё добра скончылася, - прамовiла мацi.
Эл запытаўся:
- Цяпер назад паедзем?
- Давай, - сказаў бацька.
- Ты толькi едзь паволi, - папрасiла мацi. - Хачу ўбачыць тую трубу, пра якую ён гаварыў. Абавязкова трэба ўбачыць.
Дарога была вузкая, i Элу давялося добра паманеўраваць, перш чым ён развярнуў машыну. Ён паволi павёў яе назад да таварных вагонаў. Святло фар выхапiла з цемры сходкi каля шырокiх дзвярэй. У вагонах было цёмна. Навокал нiдзе нi душы. Эл выключыў фары.
- Вы з дзядзькам Джонам лезьце наверх, - сказаў ён Ружы Сарона. - А я буду спаць у кабiне.
Дзядзька Джон памог Ружы Сарона пералезцi цераз борт. Мацi ссунула ў кучу посуд. Усе ўлеглiся ў задняй частцы машыны, цесна прыцiснуўшыся адзiн да аднаго.
У адным з вагонаў, захлiпаючыся, зайшлося плачам дзiця. Аднекуль выбег сабака i, прынюхваючыся да слядоў i сапучы, памалу абышоў вакол грузавiка Джоўдаў. З рэчкi даносiлася цiхае цурчанне вады.
РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ СЁМЫ
Патрабуюцца зборшчыкi бавоўны - плакаты ўздоўж дарогi, лiсткi, аранжавыя лiсткi: Патрабуюцца зборшчыкi бавоўны.
Сюды, па гэтай дарозе, напiсана на iх.
Цёмна-зялёныя сцяблы ўжо задравянелi, ацяжэлыя каробачкi ўчэпiста трымаюць свой груз. Белае валакно выпiрае з iх, як зерне з кукурузнага катаха.
Нам каб толькi рукамi дакрануцца да гэтых каробачак. Далiкатна, кончыкамi пальцаў.
Я ўмелы зборшчык.
