Ен твой, у ім звініш ты увесь.
Ды ў ім — і ды ён — і мой.
Здаецца нават: быць ён мог
Тым вершам, што калісьці мне
Прымроіўся, прычуўся ў сне
I воблачкам растаў і знік.
Сустрэлася з тваім як з ім.
Достоевский:
«Искусство есть такая же потребность человека, как есть и пить. Потребность красоты и творчества, воплощающего ее, — неразлучна с человеком, и без нее человек, может быть, не захотел бы жить на свете».
19. 11.
Перачытаў пісьмы Ігара Хадановіча Рыце — ён без выдумак інтэнсіўна жыў, меў пяшчотную і прыгожую душу, быў аддадзены літаратуры без карыслівасці, аглядак, мітусні. Можна смела сказаць — гэта была прыгожая маладосць, яна вяла яго ўглыб, уверх і наперад, і ён скіроўваў лёс да мэты яснай і высокай. Мяне звёў з ім выпадак — адзінота пасля заканчэння універсітэта, калі, па сутнасці, трэба пачынаць жыццё нанова. I вось інтэрнат на Свярдлова, мы там, а пасля ў Мінску, і нас усяго трое, хто адзін за аднаго зачапіліся. Выпадак, у нечым нават празаічны, а пасля ўпрыгожыў мне жыццё. Але як склаліся б пазней нашы дачыненні? Як узляцеў бы ён? Цяпер толькі смутак задае гэтае пытанне.
Уласныя пісьмы вярнулі безнадзейна страчаныя кавалкі жыцця, і ў іх — таксама трапятанне, рух, пошук. Не такая пустэча, як здавалася.
«У інтэрв'ю для ЛіМа Алена Абразцова (2.1.1981): Чым больш я спяваю, тым лепш я спяваю».
9.12.
Гаворыць: — Я захварэю. Мне снілася, што я павінна жыцъ у доме, дзе ўсе кватэры на адзін бок калідора. Як у бальніцы.
Елена Образцова. «Записки в пути. Диалоги». — Цікавая кніга, многа штуршкоў. Вобраз работы і вобраз сапраўднага жыцця ў мастацгве. Водгулле сапраўднай музыкі і чуйнага да яе спеву.
Добра, што кніга ўвесь час да нечага абавязвае і на нешта кліча, яна — у адказах, што ў мастацтве ўсё абавязковае і неабходнае. У мяне, зразумела, усё праігрывалася на паэзію, і я па-новаму чытаў (і хацеў чытаць) Блока, Ясеніна. Пакрыўдзіўся за Галянішчава-Кутузава — вершы яго, маўляў, не вельмі значныя і не засталіся ў рускай паэзіі. Проста трэба некаму пра іх напісаць. Крытык павінен пісаць пра паэзію так, быццам яна сама яму усё гаворыць.
Адзін «Орел» Галянішчава-Кутузава ўжо класіка.
В раздумье гордом и немом,
Вперив в пространство взор глубокий,
Орел на камне полевом
Сидел, как странник одинокий.
Крикливых птиц враждебный рой
Над головой его кружился,
И вихрь, взметая прах земной,
Кругом испуганно носился.
Но недвижим, питомец спал,
Не внемля суетному шуму,
Орел на камне отдыхал
И думал царственную думу...
Когда ж, очнувшись, оглянул
Весь этот жалкий мир бессилья,
Затосковав, он развернул
Седые, медленные крылья.
И — царь заоблачных высот, —
Случайный гость земли печальной. —
Направил вольный свой полет
За грани туч, к лазури дальиой...
Высоко от красы земной
Вознесся, праху неподвластный,
И, к дольней жизни безучастный,
Исчезнул в бездне голубой.
Адзінота, гордасць, узнесенасць. Мірское і высокае... і яшчэ, яшчэ.
I што мой смутак? Смутак чалавека, які не ведаў сапраўднага гора?
Прабачце. Я галадаў і мёрз, я не меў дзяцінства, я дзічэў у адзіноце 43-га — 44-га года, я быў інвалідам другой групы, я не буду мець уласных дзяцей і наўрад ці прыйдзе хто на маю магілу.
У некаторых людзей — не параўнаеш з маім. Але ці можаце вы сказаць, што я ўжо зусім не ведаю гора? Каб сцвярджаць гэта, вам трэба зведаць хоць трохі больш.
Брытва лёсу некалькі разоў была каля самага майго горла.
21.12.
Выклік у аддзел прапаганды — дырэктара і гал. рэдактара. Кружышся, жылы рвеш, а яшчэ і лаюць, прытым моцна. Ды і пагражаюць. У пачатку наступнага года мяркуецца калегія па нашаму выдавецтву.
Але што гэта? Жыў, не ведаў, вяла думкі чыста літаратурная плынь.
Пасля публікацыі ў «Литературной газете», дзе я гавару як намеснік гал. рэдактара выдавецтва пра першыя кнігі, — званкі, лісты.
Толькі што — рукапіс на маё імя ад Леонтьевой Нины Викторовны. «...Очень хочется узнать, к какой категории пишущих Вы отнесете меня — к тем, кому Вам хотелось бы помочь (в профессиональном отношении) или, наоборот, к другим...»
Кніга Кандратовіча пра Твардоўскага («Ровесник любому поколению») — цікавая кніга, і А. Т. бачыцца з яе, і добра, што яна ёсць. Але ж не ўстрымаўся ад доўгіх маналогаў, якія нібыта гаварыў Твардоўскі, часам выразна бачыцца перабор, хоць тон (адносна свайго месца і ролі) дакладны.
Сябры Пушкіна. Як і кніга пра дзекабрыстаў, асноўным сваім матэрыялам і тонам гэта кніга пра высакароднасць, вернасць, абсалютную несфальшыўленасць у галоўным і неабходным. Не разумець гэтага, ісці іншай дарогай — дзеля чаго? Дарослым людзям (якія мы сёння) нельга па-дзіцячы лічыць цукерку за радасць. Зрэшты, і памагчы чалавеку — не радасць, а неабходнасць, нават і смутак: чалавеку давялося пакарыстацца тваёй паслугаю.
Григорий Виеру. «Радуйтесь» (перевод А. Старостиной):
До поры, пока струятся
Родники по белу свету.
Радуйтесь тому, что живы,
Радуйтесь зиме и лету.
До поры, пока есть место
Золотому винограду,
Радуйтесь тому, что живы,
Миру радуйтесь и ладу.
До поры, пока деревья
Песней дрозд легко колышет,
Радуйтесь тому, что живы,
Радуйтесь, кто песню слышит.
«Достоинство и благородство» — у перакладзе пачынаюць гучаць аднагучна: «годнасць і высакароднасць».
Па ціхім снезе, спакоі начных зорак, слабым ветры халоднага поўдня — прыбавіўся дзень на адну мінуту. Выкарыстаць гэту прыбаўку, і тады я ўсё паспею.
Самае немагчымае — убачыць сябе чужымі вачыма. Хто ты — няздора? Кар’ерыст? Вузкалобы артадокс і дагматык? Самазадаволены тупіца?
24.12.
Сёння ў «Известиях». Артыкул «Приговор» В. Смирнова пра судовы працэс у Смаленску над былымі карнікамі. Адзін з іх, Васіль Кувічка, пасля вайны, «стремясь выдать себя за героя-фронтовика, купил в военторге и носил на пиджаке четыре колодки орденских планок».
«Из слов Василя Бойко следует, что, оказывается, ничего из ряда вон выходящего он не сделал. Он готов согласиться лишь с тем, что совершил разве что... ошибку (!).
Мол, изменить Родине не хотел, но был молодой и глупый, испугался, хотелось жить — вот по чистой случайности и попал в отряд Гитлера».
29.12.
У марудным і выпадковым, быццам гэта неабходнае.
Вячеслав Шапошников (Кострома). «ЛР», 13.1.84:
Радуюсь ясной погоде, дали небес золотой.
Вольно в меня переходит сила земли и покой.
В. Даль: «...Народные слова наши прямо могут переноситься в письменный язык, никогда не оскорбляя его грубою противу себя ошибкою, а напротив, всегда направляя его в природную свою колею, из которой он соскочил у нас, как паровоз с рельсов». И далее: «...Коль мы скоро начинаем ловить себя врасплох на том, что мыслим не на своем, а на чужом языке, то мы уже поплатились за языки дорого: если мы не пишем, а только переводим, мы, конечно, никакого подлинника произвести не в силах и начинаем духовно пошлеть. Отстав от одного берега и не пристав к другому, мы и остаемся межеумками».
М. Лужанін. «Спавядальнае слова» («ЛіМ», 21.12.84):
...Выбачайце, сябры, што пачаў я піць
болей, чым трэба,
3 маладых ручаёў, з кубка перадсвітальнага неба.
Што выбачаць? I як разумець: «болей, чым трэба»?
У Віктара Гардзея — добры тон, без выпінання, даверлівая споведзь і роздум, сцвярджэнне чыстага, прыгожага, адчуванне радасці жыцця і лёгкая шчымлівінка. У стылі — водгулле Ясеніна, Рубцова, Блока, Пысіна. Але ўсё — у сваім вопыце, ва ўласнай някідкай і яснай манеры, але дастаткова гнуткай і паўнагучнай, здольнай на ўзмацненні і пашырэнні, на заглыбліванне, на сімвалізацыю.
Пасвятлее ў ваколіцах шэрых —
Толькі б сонца хутчэй узышло.
Не пражыць без надзеі і веры
У дабро, у любоў, у святло.
(«ЛіМ», 6.7.84.)
1985
3.1.
Любыя абяцанні, што сябе пераменіш, становяцца неістотнасцю, як еловы п’яніцы. Доўжыцца бяздзейнасць — на фоне цудоўнай зімы з сыпкім снегам і прыемным марозам; сёлетняя зіма — сёння — нешта сапраўднае, рускае, спрадвечнае: не хлюпае, не імжыць, не расхіствае нервы: жыві, дыхай, бегай на лыжах, чытай лёгка, хутка і многа. — Ды шмат захацеў; усё завалена, запушчана і сіл стае толькі дапаўзці з работы дахаты.
Далей... Толькі шматкроп’е. Калі давядзецца паміраць? Пэўна ж, кожны думае .— яшчэ не заўтра.
Памерлі ў нярэдадзень Новага года Мікола Лобан і Макар Паслядовіч. Лобана ўсе шкадавалі — трэсла яго, згасаў, жонка...
Пайшоў, урэшце, пакутнік.
Флабэр піша: «...Мальчиком я мечтал о любви, юношей о славе; став мужчиною, я мечтаю о могиле, этой последней любви тех, у кого нет более никакой иной».
Два тамы Флабэра, купленыя чамусьці неахвотна, ужо не хочацца выпускаць з рук.
Четкое, точное, уверенное письмо, незаемные мысли, неожиданные и верные, — мечта моя.
Мары збываюцца толькі тады, калі ты іх сам здзяйсняеш. Мала спраў, якія ты вёў бы па-сапраўднаму, застаючыся ў гушчыні жыцця, пераскокваючы і перапаўзаючы праз перашкоды. Таму і ўспаміны — дзённік неістотнага.
