«В нашем с Вами возрасте уже наивно ждать легкой жизни, ее радостей обычных, уже в замену им остается одна радость, одно прибежище: работа, размышление, понимание, постижение».
Пасля ўсяго. Пасля таго, як прафесар Барадзін (Іван Фаміч) яшчэ раз сказаў: «Я вам советую сделать операцию. Как близкому родственнику говорю: такая язва не заживает. Потом может быть поздно». Пасля таго, як палохалі то саркомаю, то ракам. Пасля таго, як па чарзе прыходзілі, а на абходзе ўсім гуртам...
Пасля таго, як праводзіла ўся палата (Яскевіч, Вячаслаў Іванавіч, Папруга, Мірановіч, Ясеніцкі) ажно да выхаду, пасля многіх трывог і нялёгкіх роздумаў — у Зялёным/ у восеньскім лесе, то халодна-няўтульным, то прыветна шумліва-сцішаным, засыпаным апалым лісцем — без разгону, без думак, без асабліва чытання, без увагі, — проста адпачываю з 3. і патроху пачынаю падсумоўваць нялёгкі этап жыцця. Было ўжо і паўгода бальніцы (2-й савецкай), але цяпер іншы ціск бяды і небяспекі.
Сон мамы. Нешта датычыць мяне. Пазаісная сіла: — Все у него будет хорошо.
— А саркома?
— Ее унесли.
Мой сон. Мне даюць, ці я прыдбаў, чорненькага шчанючка. Поўныя міласці да мяне ягоныя вочкі, невялікая, трохі вастраватая галоўка, бліскучая гладкая поўсць. Адчуванне, што я, і душа мая, у ім, што гэта нешта надзвычай роднае і роўнае мне...
Яшчэ сон. Чамусьці 'мне трэба дапісаць нейкую, некім распачатую працу, напрыклад — пра «Сцяг брыгады». Пішу лёгка, удала, з добрай ахвотаю, словы гучаць у вершах. Іду, акрылены і лёгкі, калідорам вялікага будынка, паўз дзверы і вокны Аркадзя Куляшова, ён мяне нібыта бачыць, яны мяне бачаць, але патроху сплывае ўсё.
Напісаць пазней артыкул, як чытаў вершы ў палаце — сабе і людзям, у часопісах і ў «ЛіМе», а яшчэ — Твардоўскага і Вярцінскага.
Халодны дасевак верасня, паўночны (з Нарвегіі) вецер. Восеньскія грыбы, два баравікі на лясной дарозе, зялёнкавыя купінкі...
Музыка — таямнічае, невыказнае, смутак, боль і радасць без слоў, у адчуваннях і прадчуваннях, у пяшчоце, скрусс, трывогах...
Паэзія — выказанае, сканцэнтраванае словамі, самым! дакладнымі і азначальна акрэсленымі, алс і поўнае той жа нсвыказнасці, загадкавасці, няпэўнасці. па-за слоўнага снення трывогі, радасці, прадчуванняў...
Моцарт у фільме (тэле): «Чтобы жить по-княжески, нужно работать».
Ярац у рэцэнзіі на маю кніжку нічога не вычытаў і не знайшоу, хоць хваліць і хваліць, але недахопы убачыў і вызначыў даволі дакладна: і мне яны так бачацца, і іншыя прыкладна гэта адзначалі. То і дзякуй за тактоўна выказаныя заувагі. Але навошта яму я — чужы, далёкі.
Лев Озеров. «С чего начинается понимание?» («ЛР», 27.9.85):
«...иные авторы думают, что высшее на свете критическое благо — похвала. О нет, много дороже похвалы — понимание. Похвала проходит, какой бы она ни была искренней, а понимание не проходит, оно способно расти и углубляться, доискиваться до сути, и в этом не знать предела».
І адзін толькі ўрок жыцця даецца пэўна і неадменна: пакуты непазбежныя, і чым болей.
Не заўважыў у Ясеніна раней:
Прозрачно я смотрю вокруг
И вижу — там ли, здесь ли, где-то ль, —
Что ты одна, сестра и друг,
Могла быть спутницей поэта.
800 год «Слова аб палку». Веліч «Слова». Яго маштабнасць — грамадз. мышление і дух. далягляды, магутная і пранікнёная вобразнасць, патрыят. страснасць, абсяжнасць падзей, насычанасць рэалій, эпічны размах, лірызм, урачыстасць і смутак, драматызм, палітычна-духоўны агляд і разгляд часу, модная трывалая і найтанчэйшая стылістыка, выразны і актыўны гукапіс, шматгранны псіхалагізм, высокі мастацкі лад і г. д.
3.10.
Цёплае залатое сонца, светла і прыветна ў паветры, лагодная чысціня неба, спакой наваколля, стракаценне неаналага лісця. Хай йічога не раблю і дзень ідзе на тлумню (пашпартны стол, магазін, кнігарня, нешта яшчэ), але — пасля таго, што згадзіўся ўжо не жыцьу не быць — шчымлівая хваля, што дажыць да такой пагоды, быць у ёй і з ей — ужо шчасце, дзеля якога варта иамагацца трымаць лодку на плаву і вычэрпваць ваду.
8.10.
Дні залатой восені і амаль што ціхай радасці. У Зялёным. Сядзелі проста ў лесе, у лагчынах і на ўзгорках. Была ціша. Было добра. Было грыбна — трохі пройдзеш, і кошык поўны.
12.10.
Апошні (иаводле прагнозу) дзень цяпла. 3 раніцы дождж. Апошні раз у бальніцы. Хоць не ўсё яшчэ добра, але адчуванне перамогі і надзея, што яшчэ можна будзе трохі пажыць і нават нешта зрабіць.
Марыя Башкірава памерла ў 24 гады, пакінула звыш 150 карцін, мноства малюнкаў і эскізаў, акварэлі і некалькі скульптурных эцюдаў, 109 сшыткаў свайго спавядальнага дзённіка. 1860—1884.
Сергей Орлов. («ЛГ», 4.1.78):
«Остается небольшая малость — жизнь дожить без лишней суеты, так, как в дни, когда она касалась ежечасно огненной черты. И могла сгореть в одно мгновенье, может, тыщу раз на каждом дню, не пугаться, не искать спасенья, не питать надежды на броню».
Ліст М. Львовіч:
«Добры дзень, Мая Давьідаўна!
Прашу Вас дараваць мне, што памногу маўчаў. Амаль два месяцы адбыў на бальнічным і ў бальніцы, у хірургіі, прычым трапіў туды ў пядобрым стане... Ставілі мне самыя розныя ды.ягназы, у тым ліку самыя горшыя, настойвалі на аперацыі, зноў жа — абяцаючы, што іначай мне не жыць, але я патроху ачомаўся і выпісаўся з язвай страўніка ўжо лепшага выгляду, аднак жа з пагрозаю, як яны кажуць, малігнізацыі. Таму зноў і зноў узнікае праблема аперацыі, але я пакуль не згаджаюся.
...Гэта, аднак, — прэч. Адносна Вашай кнігь Яснасці пакуль няма ніякай. Справа не ў тым, ці ўхваляецца сам рукапіс — ясна, што рэдакцыі перакладныя праводзяць своеасаблівы конкурс кандыдатур, кожная з якіх звычайна мае свае і немалыя заслугі. У нас выдаецца штогод фактычна па адной кнізе з украінскай паэзіі, уключаючы і класіку. Напланавана ўжо, як водзіцца, на нямала гадоў наперад. Вас мяркуюць выпусціць разам з яшчэ двума-трыма ўкраінскімі аўтарамі, але да планавання канкрэтнага выдання яшчэ не дайшло. Таму і цяжка сёння абгаворваць будучы склад Вашага рукапісу і весці перамовы з перакладчыкамі. Але — будзем сиадзявацца. Я гавару гэта не з бяздумнай лёгкасцю, а з разумением, як важна гэта для Вас.
Майце на ўвазе хаця б тое, што Ваша каидыдатура ужо на цвёрдым уліку... Гэта нішу Вам, вядома, не маючы пэўнасці, ці застануся я ў выдавецтве.
На працу хадзіў сёння першы дзень. Там — тлумня і тлумня. Не бачу ў ей асаблівага сэнсу...
Яшчэ раз — прабачце. Не крыўдуйце. Адказы з выдавецтва Вам некалькі разоў рыхтавалі — за подпісам галоўнага, але я іх затрымліваў, паколькі ў іх не бачылася нічога пэўнага. Будзе нейкі зрух — адразу ж паведамім.
Жадаю Вам здароўя, здароўя.
Паклон Вашай маме.
14.10.1985, Мінск».
20.10.
Вера Вярба. «У спалучэнні вобраза са словам.
Шчаслівы той,
Хто быць каханым
мусіў,
Хто сам кахаў без часу і мяжы.
Я непазбежнай смерці
Не баюся,
Баюся, каб цябе не перажыць.
27.10.
Яшчэ адна балыііца, цяпер ужо абласная. Зноў хірургія, цяпер ужо, мабыць, з аперацыяй. На вуліцы была яшчэ добрая, не сумная восень.
Юбілей Ул. Паўлава. Ездзілі да яго з Тулупавай.
Кніга Ігара яшчэ не здадзена — не напісаў прадмову.
Римма Казакова. «Достоинство» («Известия». 27.10.85):
Есть черта души: достоинство.
И оно важней всего.
Будет все на свете спориться,
если сохраним его.
То, что на добре настояно,
и к добру должно вести.
Надо сохранить достоинство,
а коль нету — обрести.
Пусть твоя работа — скромница,
в ней достоинство одно,
что достоинство не скроется,
если все же есть оно.
Надо так сердцам настроиться:
мы достойно жить должны!
И равнять свое достоинство
на достоинство страны.
28.10.
Што павінен адчуваць чалавек, якому пастаўлены дыягназ: рак або лімфасаркома. Або пазней, пастаянна: падазрэнне на магнілізацыю, Што?
Ды нічога асаблівага. Нельга панікаваць. Страх толькі за іншых — за маму і жонку. Што чакае тады іх?
Што датычыць самота, то можна падбіць рахункі: жыў, як умеў, сумленна і нікому не жадаў зла (хоць, бывала, уступаў з некім у канфлікты, страшэнна канфліктаў не любячы).
Колькі людзей пражыло менш. Таму зусім не палохае сама смерць — жыцця, калі на тое, было дастаткова. Усё жыццё — тайны, схаваныя думкі, патаемныя ўчынкі. Надта многа адзіноты, але яна патрэбная душы, як паветра.
Падышоў палатны сусед:
— Што ён усё рысуе? — і зазірнуў у запісную...
Сёння зноў ФГС (японскі зонд), потым ізатопны кабінет, зноў кропельніца, заўтра — рэнтген страўніка, ЭКГ.
Трэба жыць і выжыць! — Выжыву! — упэўнена казаў я ў жніўні і верасні.
— Можа, і выжыву, — няўпэўнена кажу я сёння. — Але трэба жыць і выжыць.
4.11.
Учора напісаў прадмову да кнігі Ігара. Аддаў. Сёння карціць — блага, не так.
На абходзе: — Больной готов к операции.
Пуста ў акне. Сасняк адбірае прастору. Бярозка з неапалым лісцем. Голле ўвесь час у звівах і рухах. Вараннё, сарокі. Вербалознік яшчэ таксама не асыпаўся.
