«Способный, очень способный, способный на все».
«Как сильно отличается разговор умных людей от умных разговоров». («Лаконизмы», Литературная газета, В. Борисов. 27.2.85).
А. Салтук. «Пра што баліць» («ЛіМ», 5.7.85):
Сяброў шукаю днём з агнём —
Так мала іх чамусьці стала.
Адзін вунь робіць ход канём,
А той ужо на п’едэстале.
Конь убрыкне, а п’едэстал —
Яго і трактарам не зрушыш...
Няўжо і я інакшым стаў,
Няўжо і я ў грахах па вушы?
Суджу не іншых, а сябе
Судом няўмольным і суровым.
У малацьбе і на сяўбе
Шукаю праведныя словы.
Грабу палову на бакі,
Аж на руках смыляць мазолі
I асцюкі, як нажакі,
Да болю твар і сэрца колюць.
Але ж дзе тут бязлітасны самасуд?
3.8.
Дзве запіскі Ігара Хадановіча з бальніцы ў найцяжэйшы час яго хваробы.
I
Риточка, милая моя. Я не нахожу сабе места. Какой же я несчастный человек. Этот вопрос мучает и мучает меня. Прошу врача дать мне гипнотизера, может, он излечит — не соглашается. Мне никто не верит, что болезни у меня нет, а есть только болезнь воображения, которая отбирает у меня силы, нервы, дух, сон. Что мне делать, спаси меня. Я не хочу умирать. Но с этим вопросом я не смогу и жить.
II
Риточка, милая! Безнадежный я человек. Почему ты не оставишь меня? Я уже сомневаюсь, поможет ли мне гипноз. Врача из Мин-ва не было, но в тот день вечером еще раз смотрел меня главврач (может, по звонку), он владеет гипнозом, но делать отказывается. Перевел на инсулин — в ближайшие дни.
Я ни с кем не говорю и уже не думаю ни о чем. Одно безысходное состояние.
Не ходи ко мне. Мне уже конец. Вот только дождаться конца всех этих лечений-мучений, а там выпишусь (если выпишут) и жить я не буду. Боюсь, что не выпишут. Попрошу тёбя забрать меня под расписку. Потом, сейчас не разрешат.
Все.
Асела сонца, і спякотны, сонечпы (нарэшце! а то былі халады, халады) дзень иерайшоу у ціхі, ружова-светлы вечар. Унізе — спакойныя цені, уверсе — спакойнае, ружовае ззянне, перамешанае з чыстым блакітам і празрыстымі смужынкамі. Было б зусім добра, калі мець хоць тыдні са два такога адхлання, з спакойным сном, ранішнімі паходамі ў лес, вольным бестрывожным чытаннем.
Але і у адпачынкў, каторы год, нераспрэжаны.
Дачная суседка К. Я. Здавалася, жыве толькі для сябе, пічым не абцяжарваючы сябе, ні на што не выдаткуючыся. Словам, было трохі скепсісу. А яна — падпольшчыца, працавала з Клумавым. Была ў Трасцянцы, удзельнічала ў французскім Супраціўленні. I ніколі пра гэта — ні гуку.
А. Латынина. «Гарсон, кружку пива!». «Литературная газета», 1.1.1985.
«Выясняется, что у писателя Н. язва — инсульт — инфаркт. У него творческий спад, резкая статья превратит его в кризис. У него творческий подъем, резкая статья вызывает спад. От него ушла жена, — зачем ранить человека дважды? Он только что женился, и что за подарок к медовому месяцу? У него родился ребенок, и что будут говорить о нем дети?
Есть и другие случаи, когда писателя нельзя ругать. Нельзя ругать начинающего, потому что у него может не выйти первая книга. Нельзя ругать после выхода первой книги, потому что могут не принять в Союз писателей. Нельзя ругать неруганного: еще не окреп. Нельзя ругать руганного: настрадался...»
Расхвальваюць Сімянона. Разліванне пустэчы. За вартасці (у імя чаго?) выдаецца тое, за што — у традыцыі сапраўднай літаратуры і крытыкі — ганяць: бязмерная пладавітасць, бясконцая гонка аркушаў і твораў. «Верно ли, что в работе над сотнями своих книг вы пользовались не более чем двумя тысячами слов?» — пытаецца карэспандэнт. «Две тысячи — это слишком много, до такой цифры я не поднимался». Сам ён нібыта сціплы (хоць, зразумела, пры такой вядомасці і поспеху. — гэта цудоўная якасць) — увесь час выхваляецца («мои книги переведены на сто тридцать языков»), то абвяшчае («это интервью будет действительно последним»), то, аказваецца, падлічвае, колькі меў кватэр («это моя тридцать третья квартира»). Бог з ім.
% ' —
Александр Яшин. «Золотые слова» («ЛР», 2.8.85):
«Надо работать ежедневно...»
«Я пережил страшное — не писал. Я жил, но разве это жизнь?..
Талант — это и здоровье, и выносливость, без чего не может быть работоспособности.
...Дописываю последнюю главу, жалко кончать.
Жалко кончать книгу жизни. Последняя глава пишется особенно трудно».
«Што такое паэт? — пытаўся Аляксандр Блок. — Чалавек, які піша вершамі? — і адказваў: — Не, вядома. Ён завецца иаэтам не таму, што піша вершамі, але ён піша вершамі, а гэта значыць прыводзіць у гармонію словы і гукі таму, што ён сын гармоніі, паэт». «У паэта павінна быць нё кар’ера, а лёс».
25.8.
3 23-га (пятніца) — у хірургіі 3-й бальніцы. Ляжаць, чакаць, цярпець. У Ю. Трыфанава: «нет близкого человека — и это значит нет никого».
У бальніцы, па-свойму, горш, чым у турме. У турме ведаеш, за што сядзіш.
Суседняя койка — нешчаслівая. Спачатку хворы, якога мусілі дачасна пакласці на аперацыю. Ен ствараў нам пэўны дыскамфорт, але гэта было яшчэ так. А потым прывезлі здаравеннага пузача, неўгамоннзга ў капрызах, і ні хвіліны перадышкі: усё пад сябе, кропельніцы, пераліванні, крык, змена прасцін і г. д.
Жонка пазваніла яго сястры. Чуўся тэлефон з калідора. Сястра, відаць, не адразу настроілася — нядзеля, канец дня, пасля дачы. Былі і нейкія свае рахункі. Сказала: «Ен у цябе ў хляве спаў». Жонка: «Ужо стаў непатрэбен. Як памрэш, я яе на парог не пушчу».
Ноч у палаце са святлом, з сёстрамі, нянечкамі. А дзень зноў, каторы, пачынаецца ясным сонцам і шчаслівай цеплынёю. Зноў будзе крычаць стадыён (футбольны чэмпіянат свету для юніёраў). Зноў будзе тужліва ад немагчымасці выйсці і пайсці ў сонца, зеляніну і вольны шум, як ужо даўно немагчыма проста спакойна пабыць дома, паспаць і паесці...
Як многа гора — пачынаецца вымушаная адаптацыя: адгароджваешся і нечага не ўспрымаеш. Іначай усяго не пацягнеш. Баліць за бліжніх і дальніх, сваіх і чужых, за ўсіх і ўсё — і спачуваеш, і разумееш, але ж немагчыма толькі гнуцца і курчыцца ад болю.
Леанід Галубовіч. «Птушыны лёс». («ЛіМ», 23.8.85):
Ледзь сок пасочыцца з бяроз —
I я чакаю птушак першых.
Нас парадніў апошні лёс,
Як лейтматыў у хоры пеўчым.
I рознасць волі, і крыла,
Што прыцягае да Радзімы...
I, як сіло, для нас сяло,
Што нас вяло ў час адзіны.
Не ўсе вяртаюцца, не ўсе...
Як вырак, губіць птушак вырай.
Ды чым іх меней на страсе,
Тым песні іх званчэй і шчырай.
У вершах Ларысы Геніюш (той ж а «ЛіМ» за 23.8.) — нямала выпадковага, неабавязковага. Знак дылетантызму пры ўсёй адоранасці, раптоўных празарэннях на нешта спеўнае, чыстае, родна-прыгожае.
Сшытак С. (прыслаў маме).
«В Москве на Красной Пресне родился мальчик. Особо ничем не отличаясь от своих сверстников. Если, конечно, не считать, что он равесник Октября. Да еще по замечанию видевших его, мальчиком он родился крепышом да еще и симпатичным».
Жывыя штрыхі ёсць, з водгаласам гісторыі. Між іншым, бачыў пахаванне Алілуевай («везли гробницу на четырех белых конях, запряженных попарно»).
Заканчвае: «Что касается старости, не знаю как кто, а я считаю это самый отвратительный период всей человеческой жизни».
28.8.
Было тыдзень вельмі цёплага, прыемнага сонца, калі неастудна ў любым кутку і так добра ў лесе, на полі, ля ракі. Было б добрае, летняе...
29.8.
Ляжанне ў палаце. Бяздумна, трывожна, сумна. Заплюшчыш вочы — зялёныя кругі.
Незастылыя ісціны жыцця — чаго жывеш? Як жывеш? 3 кім жывеш? — не знаходзяць развіцця і працягу.
За акном сонца, лірыка і нечая радасць.
Неаднойчы думаў: спытаю ў таго і таго, якое ў іх запаветнае жаданне, каб дапамагчы ажыццявіць. Не спытаеш. I недарэчны намер. Рабі не пытаючы.
Адсвечваюць на сонцы стадыённыя лямпы, ноччу чуецца вялікі гул, у дрэвах шапоча лагодны вецер.
Думкі зноў: жыць трэба іначай! Аднак так не жывецца. Як наліпаюць ракаўкі на карабель, так наліпаюць розныя дробязі.
Пашарпаныя тумбачкі, скрыпучыя койкі, зашмальцаваная бялізна, няўважлівасць персаналу (дзіўна пераслоеная з увагаю) — усё здаецца нармальным і нават лепшым за раскошу. Бо мы занадта расквельваемся...
30.8.
Адзін сон: кусае за палец чорны чалавек...
Другі» круты нахіл отрахі высокага домау иачуся. па ім да абрыву і вось-восыпалячу ўніз...
Малады хлопец, з апендыцытам, Пасля аперацыі, Усе яму спачуваем. Скардзіцца: баліць, хочацца піць і г. д. Але вось прыйшлі з уколам, і ён хныкаё, што ўкол балючы, іранічныя ўсмешкі.
Хлопец з велазавода. Траўма галавы. Паводле яго слоў, упаў, гуляючы ў футбол. Праз два дні наліваецца сізасцю вока.
Гаворкі пра ваўкоў і іх норавы. (Стары дзед палез на грушу, зваліўся і пабіў нагу.)
Мінімум літаратурных думак, але вакол разваг пра сумленне, абавязак, шчырасць і шчодрасць нешта верціцца.
Уяўляю, калі б прыйшоў Сяргей. Хто я яму? Нехта шэры, чужы, змізарнелы і непатрэбны.
Антал Гидаш (пер. Л. Мартынова):
